در همه کشورها، تلویزیون به‌جز وجه اطلاع‌رسانی از
همان ابتدا به‌عنوان رسانه‌ای برای تولید آثار سرگرم‌کننده در میان برنامه‌سازان و
مخاطبان شناخته شده است. تلویزیون ایران نیز از بدو فعالیتش تاکنون تلاش کرده با
تولید آثار متنوع و سرگرم‌کننده رضایت مخاطبان را جلب کند و به تعداد آن‌ها بیفزاید؛
هرچند در این میان گاه با تولید آثار ضعیف، بخشی از طرفداران خود را از دست داده
است. حال نیز وجود انبوه رسانه‌‌ها و تعدد شبکه‌‌های ماهواره‌ای کار صداوسیما را
در تولید آثار باکیفیت دشوارتر کرده و مسئولان و برنامه‌سازان رسانه ملی رسالت
سنگین‌تری را در این زمینه به عهده دارند.

سریال‌سازی

گفتنی است صداوسیما و همه
شبکه‌‌های آن همواره به تولید سریال توجه ویژه‌ای داشته‌اند و از سال‌ها پیش تاکنون
آثار دنباله‌دار و اپیزودیک بسیاری توسط برنامه‌سازان و کارگردان‌‌ها تولید شده‌اند
و اغراق نیست اگر بگوییم سریال‌های تلویزیونی همواره در فهرست پخش شبکه‌‌های مختلف
جایگاه محفوظی دارند.

تله‌فیلم‌ها

فیلم‌های تلویزیونی یا تله‌فیلم‌ها نیز آثاری بودند که تا همین چند
سال پیش‌تولید آن‌ها مرسوم بود و بخشی از بودجه سازمان صداوسیما صرف ساخت چنین
آثاری می‌شد؛ فیلم‌هایی که سینمایی نبودند و با هزینه‌ای کمتر از یک فیلم تولید می‌شدند؛
اما چند سالی است که ساخت چنین آثاری متوقف شده و حال می‌توان گفت تله‌فیلم‌ها در فهرست
پخش شبکه‌‌های مختلف سیما جایی ندارند.

مسابقات تلویزیونی

به‌جز سریال‌ها و تله‌فیلم‌ها، مسابقات تلویزیونی از دیگر برنامه‌‌هایی
هستند که همواره مورد توجه مخاطبان بوده‌اند و طرفداران زیادی داشته و دارند؛ اما
با این حال، چند سالی است آن‌گونه که باید به این نوع برنامه‌‌ها پرداخته نمی‌شود و
اغراق نیست اگر بگوییم هرچه زمان گذشته است در این عرصه ضعیف‌تر عمل کرده‌‌ایم و نگاهی
اجمالی به آثار تولیدشده در سال‌های اخیر گواهی بر این سیر نزولی است.

به هرحال باید به این موضوع پرداخته شود که علت عدم توجه مسئولان
تلویزیون به تولید چنین آثاری چیست و چرا مسابقات تلویزیونی در تلویزیون و شبکه‌‌های
مختلف آن در اولویت نیستند.

البته باید یادآور شد که در حال حاضر مسابقات بسیاری توسط برنامه‌سازان
تلویزیون تولید می‌شوند، اما کیفیت آثار قبلی را ندارند و اغلب آن‌ها مسابقاتی تلفنی
هستند و قالب و محتوایی تکراری دارند. قطعاً پرداختن به این موضوع زمان طولانی‌تری
می‌طلبد تا با نگاهی دقیق و آسیب شناسانه مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین، در
گزارش پیش رو قرار است به موفق‌ترین مسابقات تلویزیونی پرداخته شود، و اگر بنا به
مقایسه باشد باید گفت دهه۶۰ و ۷۰، دوران اوج مسابقه‌سازی در تلویزیون است.

اما طی سال‌های پس از انقلاب تاکنون کدام مسابقات از کیفیت بالایی
برخوردار بوده‌اند و رضایت مخاطبان را جلب کرده‌اند؟

مسابقه «هشیار و بیدار»

«هشیار و بیدار» عنوان مسابقه‌ای است که در دهه۶۰ تولید شد و در همان
دوران که مقارن با جنگ تحمیلی بود به روی آنتن رفت و به مدت چهار سال هر جمعه از
تلویزیون پخش می‌شد و مخاطبان بسیاری داشت.

این مسابقه که توسط محمد اوزی و صادق عبدالهی نوشته و کارگردانی شد،
با آن‌که برای رده سنی کودک و نوجوان تولید شده بود اما بسیاری از مخاطبان آن
بزرگسال بودند.

زنده‌یاد محسن یوسف‌بیک و علیرضا خمسه اجرای مسابقه تلویزیونی «هشیار
و بیدار» را به عهده داشتند و بهروز کریمی و عنایت‌اله
شفیعی بازیگران آیتم‌‌های
نمایشی این برنامه بودند و داوود جم کارگردان تلویزیویی آن بود.

گفتنی است مسابقه «هشیار و بیدار» در زمانی ساخته شد که تلویزیون
محدود به دو شبکه بود و تنوعی در تولید برنامه‌‌های سرگرم‌کننده وجود نداشت. این
مسابقه در آن دوران توانست مخاطبان بسیاری را پای تلویزیون بنشاند و هنوز فراموش
نشده است.

مسابقه «نام‌ها و نشانه‌ها»

«نام‌ها و نشانه‌ها» یکی از بهترین مسابقات تلویزیونی است که در
دهه۶۰ تولید و پخش شد و در آن دوران مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرد. اجرای مسابقه
«نام‌ها و نشانه‌ها» به عهده زنده‌یاد رضا معینی بود. این مسابقه پنج‌شنبه‌شب‌ها
به روی آنتن شبکه یک سیما می‌رفت و پخش آن هشت سال ادامه داشت.

شرکت‌کنندگان مسابقه «نام‌ها و نشانه‌ها» برخلاف بسیاری از مسابقات
تلویزیونی افراد نخبه‌ای بودند که باید به سخت‌ترین سوال‌ها پاسخ می‌دادند تا درنهایت
به مراحل بالاتر بروند.

در این مسابقه روال این‌گونه بود که زنده‌یاد رضا معینی از میان
پاکتی که همیشه در دست داشت، برگه‌ای را بیرون می‌آورد که پرسش روی آن نوشته شده
بود. این برگه‌‌ها شامل پرسش‌هایی معماگونه، چیستان، علمی، فرهنگی و هنری بودند و شرکت‌کنندگان
در تیم‌‌های دو‌نفره پس از مشورت با یکدیگر به آن‌ها پاسخ می‌دادند. برخی از پرسش‌ها
نیز در قالب تصویر به رقبا ارائه می‌شد. مثلا مجری عکس شتری را نشان می‌داد و شرکت‌کننده
باید ضرب‌المثل مربوط به آن عکس (شتر در خواب بیند پنبه‌دانه) را بیان می‌کرد.

بی‌شک یکی از دلایل محبوبیت مسابقه «نام‌ها و نشانه‌ها» صدای رسا و
اجرای قدرتمند زنده‌یاد رضا معینی بود. این هنرمند از گویندگان توانای رادیو بود که
در مقطعی اجرای برنامه‌‌‌های «صبح جمعه با شما» و «قصه شب» رادیو را نیز برعهده داشت.

«مسابقه هفته»

همان‌طور که گفته شد دهه۷۰ دوران طلایی مسابقات تلویزیونی است. در
این دهه «مسابقه هفته» یکی از پربیینده‌ترین برنامه‌‌های تلویزیونی تولید شد و
چندسالی به روی آنتن بود.

این برنامه پرمخاطب پنج‌شنبه‌شب‌‌ها از شبکه اول سیما به روی آنتن می‌رفت
و مجری آن زنده‌یاد منوچهر نوذری بود و دیالوگ معروف «از کی بپرسم» که هنوز هم در
میان مردم متداول است مربوط به این مسابقه است.

زنده‌یاد منوچهر نوذری در این مسابقه که ۱۵ شرکت‌کننده داشت پرسش‌‌هایی
با موضوعات مختلف مطرح می‌کرد و هرچه می‌گذشت پرسش‌‌ها سخت‌تر می‌شدند.

روال «مسابقه هفته» این‌گونه بود که در مرحله نخست، در دو نوبت، شرکت‌کنندگان
به پرسش‌ها و به ‌نوبت پاسخ می‌دادند و در مراحل بعد، کسانی که پاسخ صحیح می‌دادند
تعیین می‌کردند که چه کسی باید به سؤال بعدی جواب دهد.

این مسابقه از همان ابتدا تا به آخر مخاطبان بسیاری داشت و در آن
دوران که برنامه‌‌های متنوعی تولید نمی‌شدند و تلویزیون شبکه‌های محدودی داشت یکی
از برنامه‌‌های جالب و در خور توجه به حساب می‌آمد. آن‌هایی که آن دوران را به یاد
دارند می‌دانند که بیشتر مخاطبان، پنج‌شنبه‌شب‌ها زودتر به خانه می‌رفتند تا به
دیدن این برنامه بنشینند.

مسابقه «تلاش»

«تلاش» یکی دیگر از مسابقه‌‌های موفق تلویزیونی است که از سال۱۳۷۶ تا
۱۳۷۹ به روی آنتن شبکه یک سیما بود. این مسابقه با این‌که نتوانست موفقیت‌‌های «مسابقه
هفته» را کسب کند، اما با این حال یکی از پربیننده‌ترین مسابقات تلویزیونی طی این
سال‌هاست.

مسابقه «تلاش» توسط گروه اقتصاد شبکه یک سیما در ۱۲۲قسمت ۴۵دقیقه‌ای به
روی آنتن رفت و سونیا پوریامین و محسن قصابیان؛ حسین محب‌اهری و فرحناز منافی‌ظاهر؛
حسین عرفانی و شهلا ناظریان هنرمندانی بودند که طی دوران برگزاری مسابقه «تلاش»،
اجرای آن را به عهده داشتند.

میترا منصوری و مصطفی عزیزی طراح و تهیه‌کننده مسابقه «تلاش» بودند و
کارگردانی آن را حسین آقاهرندی و حسین فردرو به عهده داشتند. روانبخش صادقی نیز
طراحی دکور و وسایل بازی را به عهده داشت و تدوین این برنامه به عهده حسن
آزادحسینی بود.

از دیگر عوامل این سریال می‌توان به مهدی خیرخواه؛ آهنگساز، صدیقه بهبهانی،
تیرداد رضایی شیراز؛ صدابردار، مسعود زمردنیا، عباس خوشگو، غلامرضا حسین‌زاده، احمد
رمضانی، احمد صراف‌نژاد؛ تصویربرداران، سیروس عبدلی؛ نورپرداز، خسرو خبیری؛
کارشناس هوش، اشاره کرد. گفتنی است کیان
شاعری‌نیا، بهنام خمیسی، حسن کربلایی و مریم بابائی امور انیمیشن کامپیوتری را در این
مسابقه به عهده داشتند.

مسابقه «تلاش» در همان سال‌های پخش یکی از بهترین‌های تلویزیون به انتخاب
خوانندگان هفته‌نامه سینما و مجله سروش بود.

مسابقه «راز سیب»

«راز سیب» نام مسابقه‌ای است که در سال۱۳۷۴ به روی آنتن شبکه سه سیما
رفت و مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. فرهاد جم که در آن سال‌ها سریال «همسران»
ساخته بیژن بیرنگ را به روی آنتن داشت و در میان مردم از محبوبیت زیادی برخوردار
بود اجرای این مسابقه را به عهده داشت و شاید یکی از دلایل موفقیت «راز سیب» حضور او
به‌عنوان مجری باشد.

در مسابقه «راز سیب» از پرسش و پاسخ‌‌های مرسوم خبری نبود و شرکت‌کنندگان
باید از آمادگی جسمی بالایی برخوردار بودند و مراحلی را می‌گذراندند که با توان جسمی آن‌ها به نتیجه می‌رسید.

این برنامه از لحاظ بصری نیز اثری نو بود و مسابقه‌ای صرفاً استودیویی
به حساب نمی‌آمد، زیرا برخی از مراحل آن در فضای باز و جنگل و کوه ضبط شده بود. پس
از «راز سیب» بود که مسابقاتی با شکل و شمایل جدید تولید شدند. فرهاد جم در مصاحبه‌ای
که با «آی‌سینما» داشته درباره این مسابقه چنین گفته است: ««راز سیب» را خیلی دوست
داشتم و زمانی که اجرای آن را به من پیشنهاد دادند خیلی خوشحال شدم، چون قبل از آن،
محل اجرای مسابقه را دیده بودم و خیلی کار جدیدی نسبت به سایر برنامه‌‌های تلویزیون
بود و هیجان بسیاری داشت، هم برای خودم و هم برای بینندگان پای تلویزیون. خدا را شکر
نتیجه و بازخورد خوبی هم در جامعه داشت».

این مسابقه در سال۹۴ از شبکه نسیم پخش شد و به نظر می‌رسد با گذشت دو
دهه هنوز یکی از بهترین مسابقات تلویزیونی به شمار می‌رود.

وحید خانه‌ساز