کمک‌هزینه چهار اجرای خیابانی مساوی است با دستمزد دستیار دوم
یک نمایش صحنه‌ای!

فرامرز قلیچ‌خانی، که به‌عنوان نویسنده و کارگردان با
نمایش «کات» در این رپرتوار حضور دارد، می‌گوید: رپرتوار «حماسه حسینی و دفاع مقدس»
برای ایام محرم تولید نشده است. قرار بود این نمایش‌ها از جمله نمایش «کات»
که در سیزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت برگزیده شده است و الان در چهار نوبت در محوطه
مجموعه تئاتر شهر اجرا می‌شود، در هفته دفاع مقدس اجرا شوند اما به‌دلیل ازدحام جشنواره‌ای که
در اواخر شهریور و اوایل مهرماه شاهد بودیم و همچنین اجرای چند نمایش خیابانی با
موضوع شهدای غواص، آثار این رپرتوار در آن زمان فرصت اجرا پیدا نکردند و دهه اول
محرم برای اجرای نمایش‌ها در نظر گرفته شد. البته اجرای نمایش‌ها
در این زمان که معمولا به تعزیه اختصاص داشته، مشکلاتی را سبب می‌شود. از
سویی بسیاری از قصه‌ها به محرم مربوط نمی‌شوند و از سویی دیگر برای
برخی از آثار، دهه اول محرم زمان مناسبی نیست و کارگردان‌ها ناچارند نمایش‌های
خود را تغییر دهند و برخی از قسمت‌های نمایش را به‌دلیل ایام سوگواری امام حسین (ع)
از نمایش اصلی حذف کنند.

وی در ادامه می‌افزاید: دهه سوم شهریور و دو
هفته نخست مهرماه، شاهد سونامی جشنواره‌ها بودیم به‌طوری‌که در مدت ۲۵ روز ۹
جشنواره تئاتر برگزار شد. در این مدت گروه تئاتر ما یعنی ترنج، در
هفت جشنواره حضور داشت. بسیاری از گروه‌هایی که رصد کردم، با آثار یکسان در
جشنواره‌ها حضور داشتند؛ به‌عنوان‌مثال گروه ما با دو نمایش در هفت جشنواره حضور داشت! این
تعدد جشنواره‌ها، فرصت تولید آثار جدید را از گروه‌های تئاتر می‌گیرند. در
خلال دهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر مریوان با فوسکو کارگردان اسپانیایی نمایش «ملاقات»
صحبت می‌کردم و او می‌گفت گروه‌های تئاتر اسپانیایی هر چهار سال، یک
اثر تولید می‌کنند و برای او بسیار عجیب بود که ما چگونه در سال چهار تئاتر
تولید می‌کنیم و از من پرسید «چگونه ذهن شما برای تولید این تعداد
تئاتر یاری می‌کند؟» درواقع ذهن ما یاری نمی‌کند و با وجود تمام
فشاری که به خود می‌آوریم، نمی‌توانیم اثری کاملا جدید خلق کنیم و
همواره رد‌پای آثار قبلی در کارهای‌مان وجود دارد و آثارمان از کیفیت مطلوب بهره‌مند
نیستند. اگر اجراهای عمومی برای نمایش‌های خیابانی تعریف شود، گروه‌های
تئاتر دیگر ناچار نیستند شتاب‌زده و با استرس فراوان برای جشنواره‌ها نمایش تولید
کنند. در جشنواره‌ها همه‌چیز شتاب‌زده است و انگار تنها به‌عنوان
بیلان کار برگزار می‌شوند.

قلیچ‌خانی در مورد اجرای نمایش‌های خیابانی در مناسبت‌های
مذهبی و کشوری می‌گوید: ازآنجاکه اجرای نمایش‌های خیابانی مانند نمایش‌های صحنه‌ای در‌طول
سال، اتفاق بسیار مبارک اما ناممکنی است، اجرای نمایش‌های
خیابانی به بهانه مناسبت‌های مختلف تا حدودی وضعیت تئاتر را بهبود می‌بخشد. این
اقدام سبب می‌شود اجرای تئاتر خیابانی به جشنواره‌ها خلاصه نشود. البته
ناممکن بودن اجرای تئاتر خیابانی در طول سال، به شرایط کنونی ما
بازمی‌گردد که همکاری مناسبی با اهالی تئاتر خیابانی وجود ندارد، مسئولان
تئاتر دغدغه این نوع تئاتر را ندارند. حتی آثار برگزیده خیابانی جشنواره‌ها هم
فرصت اجرای عمومی پیدا نمی‌کنند. به‌عنوان‌مثال نمایش «کات» سه سال پیش
عنوان برگزیده جشنواره تئاتر مقاومت را کسب کرده بود و الان پس از گذشت سه سال، چهار
اجرای عمومی برای آن در نظر گرفته شده است.

این نویسنده و کارگردان تئاتر ضمن اندک دانستن مبلغ اختصاص
داده‌شده به گروه‌های تئاتر خیابانی، می‌گوید: مبلغی که برای چهار
اجرای تئاتر خیابانی در نظر گرفته‌اند، تقریبا با دستمزد دستیار دوم یک کارگردان
تئاتر صحنه‌ای برابر است! این مبلغ به‌شدت‌ ناچیز سبب می‌شود گروه‌های تئاتر
خیابانی، آثار جدید تولید نکنند و برای حضور در جشنواره‌های تئاتر رغبت
به تولید اثر جدید نداشته باشند. معمولا در جشنواره‌های تئاتر یا آثار قدیمی را
شاهدیم یا آثاری که تنها با نام جدید اجرا می‌شوند و درواقع کلاژهایی
هستند از چندین قصه که قبلا اجرا شده‌اند. در این‌گونه نمایش‌های
جدید، طراحی‌لباس، صحنه و کلا هر قسمت هزینه‌بر
نمایش تکراری هستند. حتی بسیاری از کارگردان‌ها برای پایین آوردن هزینه تولید نمایش‌ها، تعداد
بازیگران را نیز کم می‌کنند.

نمایش «کات» داستان دو رزمنده تخریبچی را روایت
می‌کند که در حال خنثی کردن مین‌های یک منطقه جنگی، خبردار
می‌شوند قطعنامه ۵۹۸ امضا شده است و.‌.‌. این نمایش خیابانی دو
اجرای خود را پشت‌سر گذاشته و سه‌شنبه ۲۸ و پنجشنبه ۳۰ مهرماه، دو
اجرای باقیمانده خود را در محوطه مجموعه تئاتر شهر برگزار می‌کند.

جای خالی تئاتر خیابانی شادی‌آور

علی‌محمد رادمنش که به‌عنوان نویسنده، کارگردان و بازیگر
نمایش «جشنواره شنای پروانه‌ای» و همچنین نویسنده و بازیگر نمایش «جان
و جن» در این رپرتوار حضور دارد، در مورد زمان برگزاری رپرتوار و مناسبت
نداشتن آثار با آن می‌گوید: در ابتدا قرار بود تعدادی اجرا انتخاب
شوند که با دهه محرم ارتباط داشته باشند، کما این‌که داستان
نمایش «جشنواره شنای پروانه‌ای» در مورد یک غواص شهید طلبه است که به
همه‌چیز عاشورایی نگاه می‌کرد اما این‌گونه پیش نرفت و بسیاری از آثار ارتباطی با
دهه محرم پیدا نمی‌کنند. اگر نمایش‌ها در هفته دفاع مقدس اجرا می‌شدند بسیار بهتر بود
اما نبود هماهنگی در برگزاری جشنواره‌ها، مشکلاتی را برای مرکز
هنرهای نمایشی و هنرمندان تئاتر به‌وجود آورد. باید برای حل این
مشکل فکری اساسی شود. باید سازمان‌ها و نهادهای مختلف مانند بسیج، انقلاب
و.‌.‌. که در زمینه تئاتر فعالیت می‌کنند به‌همراه حوزه هنری
با مرکز هنرهای نمایشی جلسه برگزار کنند و از ابتدای سال زمان برگزاری جشنواره‌ها
و رپرتوارها را مشخص کنند تا این تداخل‌ها و مشکلات پیش نیاید.

رادمنش با کم دانستن چهار اجرا برای تئاتر خیابانی می‌گوید: باید
اجرای عمومی نمایش‌های خیابانی در طول سال اتفاق بیفتد و دفتر تئاتر خیابانی باید
این ایده را دنبال کند و برنامه مدون سالانه سراسری برای این اجراها داشته باشد. برای
این منظور دفتر تئاتر خیابانی باید با انجمن‌های نمایش سراسر کشور جلسه بگذارد و
از امسال برنامه سال آینده را مشخص کند. در ایران مناسبت‌های
بسیار زیادی داریم که باید از آنها استفاده کنیم، تئاتر خیابانی در
تمام دنیا از مناسبت‌ها استفاده می‌کند؛ چراکه این ‌گونه تئاتر بیشتر از سایر
گونه‌ها نیاز به تبلیغات برای ناخودآگاه جمعی دارد و در مناسبت‌ها این ناخودآگاه
جمعی آماده است. البته نباید تئاتر خیابانی به چند مناسبت خاص محدود شود به‌عنوان‌مثال
در ایام عید نوروز می‌توانیم نمایش‌های شادی‌آور خیابانی اجرا کنیم. خوشبختانه
در ایران کمبود مناسبت وجود ندارد. از زمان ایران باستان تاکنون، روزهای
مختلف سال نام‌ها و شخصیت‌های خاص خود را دارند. ما باید از این بستر
استفاده کنیم. نمایش آیینی‌سنتی ما که پروسه‌ای جداگانه پیدا‌کرده و جشنواره
خاص خود را دارد باید در زمان‌های مقتضی و مناسبت‌های مشخص، رپرتوار تئاتر
خیابانی برگزار کند.

او ضمن نامناسب دانستن زمان و نحوه برگزاری جشنواره‌ها می‌گوید: دوستان
و همکاران ما در دفتر تئاتر خیابانی، ایده‌های بسیار خوبی در زمینه پژوهش و
برنامه‌ریزی دقیق دارند اما ازدحام جشنواره‌ها جلوی راه ما و آن‌ها را می‌گیرد. با
این وضعیت برگزاری جشنواره‌ها، نمی‌شود انتظار
داشت نمایش‌ها موردنقد قرار گیرند یا برنامه‌ریزی دقیقی در زمینه اجرای نمایش‌های
خیابانی وجود داشته باشد. در زمینه نقد آثار خیابانی عقب هستیم و باید از سوی دفتر تئاتر
خیابانی، مرکز هنرهای نمایشی و هنرمندان فکری به حال این مساله
شود.

نمایش «جشنواره شنای پروانه‌ای» به زندگی و
شهادت تنها طلبه غواص شهید در کربلای چهار به‌نام محمد شیخ‌شعاعی می‌پردازد. این
نمایش تک‌پرسوناژ و مبنتی بر تئاتر مشارکتی و همچنین پرفورمنس اجرا می‌شود. این
نمایش خیابانی دو اجرای خود را پشت‌سر گذاشته و سه‌شنبه ۲۸ و پنجشنبه ۳۰ مهرماه، دو
اجرای باقی‌مانده خود را در محوطه مجموعه تئاتر شهر برگزار می‌کند.

نمایش «جان‌ و ‌جن» از منظر دو شخصیت
ماوراءالطبیعه، یعنی روح ذوالجناح و یک جن پیرعروس به واقعه عاشورا می‌پردازد
و دغدغه این دو شخصیت، پرداختن به مفهوم عدالت‌خواهی در عاشورا و جهان امروز است. این
نمایش که بر اساس پژوهش در سوره‌ها و آیات «جن» و «مقتل»
و همچنین یک نسخه تعزیه است، دو اجرای خود را پشت‌سر گذاشته است و
چهارشنبه ۲۹ مهرماه و جمعه یکم آبان‌ماه، دو اجرای باقیمانده
خود را در محوطه مجموعه تئاتر شهر برگزار می‌کند.

اجرای تئاتر خیابانی فقط در ایران مجوز می‌خواهد

کاوه مهدوی نویسنده و کارگردان نمایش «غواص ناخدا نیست» در
مورد اجرای این نمایش در رپرتوار «حماسه حسینی و دفاع مقدس» می‌گوید: این نمایش را حدود نه
سال پیش در نخستین دوره‌ای که جشنواره تئاتر خیابانی مریوان به‌صورت سراسری برگزار
شده بود اجرا کرده بودم و در آن جشنواره جایزه اول کارگردانی را دریافت کردم. درخواستی
مبنی بر اجرای آن در هفته دفاع مقدس به دستم رسید و من «غواص
ناخدا نیست» را برای این اجرا آماده کردم اما زمان اجرای این آثار به این زمان
موکول شد. از همین‌رو باید نمایش را با توجه به ایام سوگواری تغییر دهم.

مهدوی ضمن لازم دانستن جشنواره‌ها برای ادامه حیات تئاتر
خیابانی می‌گوید: اگر قرار‌باشد جشنواره‌ها نیز برگزار نشوند، چه
چیزی به کمک تئاتر خیابانی بیاید؟ شرایط مالی و کمک‌هزینه‌های جشنواره‌ها، بسیار
بسیار اندک است و اصلا با زحمتی که گروه‌های تئاتر خیابانی برای تولید آثارشان متحمل می‌شوند، قابل‌قیاس
نیست اما اگر قرار باشد این جشنواره‌ها هم نباشند، اهالی تئاتر خیابانی
با چه چیزی باید زنده بمانند؟ به قول استاد سمندریان «وظیفه
یک تئاتری این است که صبح با فکر تئاتر بیدار شود و شب با فکر تئاتر به خواب رود.»
ما کار دیگری به‌غیر از تئاتر نداریم. وضعیت تئاتر بسیار بد است و به‌صورت
مداوم بودجه تئاتر چه در حوزه تئاتر صحنه‌ای و چه در مورد تئاتر خیابانی کم می‌شود. امسال
به‌نام سال تئاتر شناخته ‌می‌شود اما در این شش ماه شاهد هیچ‌گونه
بهبودی در این حوزه نیستیم. امیدوارم در ادامه اتفاقات خوبی برای
تئاتر رخ دهد. برگزاری جشنواره‌ها لازم است و تنها باید مقداری در زمان‌بندی
برگزاری جشنواره‌ها هماهنگ‌تر عمل شود.

وی در ادامه می‌افزاید: دبیران جشنواره‌ها
باید در ابتدای سال نشست‌هایی را با یکدیگر برگزار کنند تا جشنواره‌ها در یک مدت‌زمانی
خاص برگزار نشوند و این تداخل‌ها را در جشنواره‌ها شاهد نباشیم. تئاتر
خیابانی اساسا بر پایه یارانه تعریف نشده است و در هیچ‌کجای جهان نیز به این
تئاتر یارانه تعلق نمی‌گیرد. از سویی دیگر در کشورهای دیگر، نمایش
خیابانی مجوز لازم ندارد اما در ایران بدون مجوز نمی‌توانیم هیچ تئاتری اجرا کنیم. این
تنها راه‌حل اهالی تئاتر است. مرکز هنرهای نمایشی مانند گذشته از
تئاتر حمایت نمی‌کند، اگر جشنواره‌ها نیز حذف شوند، اهالی تئاتر نمی‌توانند
زندگی خود را بگذرانند.

این نویسنده و کارگردان تئاتر در مورد اجرای عمومی نمایش‌های
خیابانی می‌گوید: معتقدم با این شرایطی که تئاتر ما دارد، اجرای عمومی هیچ کمکی
به اهالی تئاتر نمی‌کند. از تئاتر صحنه‌ای ایران حمایت نمی‌شود چه برسد به تئاتر
خیابانی. به‌همین‌دلیل معتقدم اجرای عمومی نمایش‌های خیابانی در ایران
عملی نیست. اگر شرایط اقتصادی تئاتر بهتر شود، در آینده می‌توانیم
اجرای عمومی را جایگزین جشنواره‌ها کنیم اما در شرایط امروز، حمایت از تئاتر در
حدی نیست که بتوانیم به آن چشم داشته باشیم. سابقه این نوع حمایت‌ها
را داریم و دیدیم که دردی را از تئاتر ایران دوا نکرده است.

نمایش «غواص ناخدا نیست»، در مورد داستان دو
غواص است که یکی از آنها وانمود می‌کند از پریدن در دریا واهمه دارد. در
ادامه مشخص می‌شود این ترس، مصلحتی است و این غواص چون می‌داند
دوستش صاحب فرزندی شده‌است، می‌خواهد دوستش را به بهانه‌ای دور کند
و خود به‌تنهایی ماموریتش را انجام دهد. این نمایش دو اجرای
خود را پشت‌سر گذاشته است و سه‌شنبه ۲۸ و پنجشنبه ۳۰ مهرماه، دو اجرای باقیمانده
خود را در محوطه مجموعه تئاتر شهر برگزار می‌کند.

حرف آخر

این صحبت‌ها نشانگر خواسته‌های اهالی تئاتر خیابانی است. تئاتری
که با وجود نقش بزرگش در جذب مخاطب، مهجور باقی مانده است. جشنواره‌ای
و مناسبتی دیدن تئاتر خیابانی و پشت‌سرهم و بی‌دقت برگزار کردن جشنواره‌ها، به
تئاتر ایران صدمه می‌زند و مخاطب را از تئاتر گریزان می‌کند. همان‌طور که نمایش‌های
خیابانی باکیفیت می‌تواند مردم را به سالن‌های تئاتر بیاورد، نمایش خیابانی ضعیف آنها را
از تئاتر دل‌زده می‌کند. سوال اساسی این است که چرا در ایران تئاتر خیابانی تنها به
جشنواره‌ها خلاصه می‌شود؟

 مینا صفار