به گزارش صبا، هفتمین جشنواره بین‌المللی صنایع‌ دستی و هنرهای سنتی فجر «سرو سیمین٧»  از چهارشنبه ٢۶ بهمن ١۴٠١ در موزه ملی ایران در تهران آغاز به کار کرد .در این دوره از جشنواره بیش از ٧٠ اثر خارجی از ١٢ کشور جهان و بیش از ٣٠٠ اثر فاخر از صنایع دستی و هنرهای سنتی کشورمان به دبیرخانه جشنواره ارسال شده است که در موزه ملی ایران تا سوم اسفند ١۴٠١ به نمایش گذاشته می شود. یک اصله نهال سرو به نماد جشنواره هفتم (سرو سیمین ٧) توسط مریم جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی و احمد الفارسی مشاور توسعه کسب و کار صنایع دستی از عمان، علی طلوعی معاون توسعه و مدیریت مسئولان شورای جهانی صنایع دستی (WCC) در محوطه بیرونی موزه ملی کاشته شد. در حاشیه این جشنواره خبرنگار صبا با مریم جلالی به گفت‌وگو نشسته است که در ادامه می‌خوانید.

مریم جلالی دانش آموخته ارشد زبان‌شناسی تاریخی از دانشگاه تهران و دکترای مدیریت برنامه‌ریزی امور فرهنگی است. مدیریت مجموعه فرهنگی‌تاریخی نیاوران، مدیریت پردیس سینمایی ملت، مدیریت گروه اجتماعی و فرهنگی شبکه تهران سیما، مدیریت گروه خانواده شبکه دو سیما و تهیه و تولید صدها ساعت برنامه تلویزیونی و رادیویی در حوزه فرهنگی  بخشی از سوابق اوست.

امسال اتفاق شایان توجهی در هفتمین دوره جشنواره صنایع دستی رخ داده است و این جشنواره برای نخستین بار در سطح بین‌المللی برگزار می شود. دلیل این اتفاق چه بود؟ ضمن اینکه بین المللی شدن این رویداد را دراین مقطع زمانی، چگونه ارزیابی کرده‌اید؟

شش دوره قبلی از این رویداد با رویکرد و کارکرد تقدیر از هنرمندان صنایع دستی در سطح آثار فاخر ملی برگزار و در جدول رویدادها ثبت شده است و هفتمین دوره از جشنواره فجر صنایع دستی ایران در حال برگزاری است، اتفاقی که امسال در این حوزه رقم خورده است این است که با توجه به اینکه ایران حرف اول را در تعدد و تنوع صنایع دستی در منطقه و جهان می زند، سازمان صنایع دستی ایران از رئیس شورای عالی صنایع دستی جهان برای ارزیابی و ثبت ۴ شهر ایران در فهرست بین المللی دعوت کرده است. همین امر بهانه ای شد تا برای رشد و فراگیر شدن این هنر در جهان، برای نخستین بار جشنواره فجر صنایع دستی را به صورت بین المللی برگزار کنیم، تا همگرایی‌هایی بیشتری از این صنعت را با جهان را ایجاد کنیم.

برای هفتمین جشنواره بین‌المللی صنایع‌ دستی و هنرهای سنتی فجر «سرو سیمین٧» چه شعاری در نظر گرفته‌اید. همچنین می‌توانید بگویید بین المللی شدن این جشنواره با چه رویکردی است؟

این دوره از جشنواره صنایع دستی با شعار رویکرد اقتصاد دانش بنیان است به همین دلیل شورای سیاست‌گذاری جشنواره پیش از آغاز این رویداد فرهنگی تشکیل شد و با بهره گیری از خرد جمعی پیشکسوتان این حوزه و دانشگاهیان و هنرمندان به این توافق رسید که این رویداد بستری برای ایجاد یک گفتگوی ملی بین هنر، صنعت و بازار است. برگزاری جشنواره آن هم به صورت بین المللی، بی گمان فرصتی طلایی برای این حوزه بود تا در پرتو این حضور بتواند در یک توافق همگرایانه صنایع دستی ایران را به بازارهای جهانی عرضه و معرفی کند. چرا که مشتری بالفعل صنایع دستی ایران آن سوی مرزهاست و این صنعت ارز‌آوری  فوق‌العاده‌ای برای ایرانیان داشته و دارد. به همین دلیل چند نفر از داوران اصلی این دوره، از متخصصان بین المللی صنایع دستی جهان انتخاب شده‌اند. ضمن اینکه رئیس شورای عالی صنایع دستی جهان، آقای صدرمقدونی هم در این رویداد حضور دارند.

گفتید قرار است چهار شهر در فهرست جهانی و بین المللی تولید صنایع دستی قرار بگیرند. امکان دارد بفرمایید چه شهر‌هایی هستند و به چه دلیل و شاخصه‌ای نام این شهرها برای ثبت در فهرست بین‌المللی صنایع دستی، برگزیده شده است؟

بله، کاشان به عنوان شهر جهانی منسوجات سنتی، بوهیریِ بوشهر به عنوان روستای جهانی عبا بافی، دزفول شهر جهانی کتوبافی و رشت به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، چهار شهری را که قرار است در فهرست جهانی و بین المللی تولید صنایع دستی قرار بگیرند، تشکیل می‌دهند. پرونده‌ این شهر ها تجمیع و به شورای جهانی معرفی شده اند. همچنین قرار است بعد از جشنواره فجر صنایع دستی، هر چهار شهر مورد بازیدید ارزیابان شورای جهانی و رئیس شورای عالی صنایع دستی قرار بگیرند. به این ترتیب و پس از این بازدیدها، مقدمات ثبت جهانی شان فراهم خواهد شد.

در میانه صحبت‌تان فرمودید که از داوران بین المللی برای این رویداد دعوت به عمل آورده‌اید، با توجه به خاستگاه هنر صنایع دستی در ایران، آیا ارزیابی این آثار توسط داوران بین المللی و خارجی امکان‌پذیر است؟ به عبارت دیگر آیا آن دسته از داوران بین‌المللی که قرار است در این رویداد، درباره صنایع دستی تولید شده در کشورمان قضاوت کنند، با هنر ناب ایرانی آشنایی دارند؟

ببینید، هیئت داوران متشکل از ۳ داور خارجی و ۵ داور ایرانی است، شک نکنید گفت‌وگو و تبادل اطلاعاتی که در این هیئت متخصص شکل خواهد گرفت، اتفاقات مثبتی را رقم خواهد زد و به طورکل از مهم‌ترین راهکارهای عرضه محصولات صنایع دستی ایران به جهان در گام اول شناساندن ارزش‌های هنری این آثار به جهان است که در پرتو این گفتگوهای تخصصی میان داوران، اطلاعات ارزشمندی به صورت دو طرفه مبادله خواهد شد. مضاف بر اینکه یکی از داوران دعوت شده، آقای جوزف لو ی از شخصیت‌‌های برجسته در حوزه صنایع دستی جهان است که یکی از حوزه های مهم مطالعاتی‌شان کار روی صنایع دستی ایران بوده است و بی گمان کاملا بر این حوزه مسلط هستند.  اما در هر صورت به علت تعدد و تنوع آثار صنایع دستی ایرانی، ما از کارشناسان متخصص در هر رشته نیز دعوت کرده‌ایم، تا در حوزه داوری نظرات کارشناسی شده و تخصصی خود را به تیم داوری ارائه دهند. همانطور که می‌دانید در ایران ما هنرهای صنایع دستی متنوعی داریم که به نسبت وابستگی‌شان به متریال ساخت طبقه‌بندی می‌شوند هنرهای دستی که وابسته به فلز، چوب، چرم، شیشه، پارچه و… هستند و این محصولات هنری آنقدر در طبقه‌بندی‌های زیر شاخه‌ای خود دارای تنوع و تعدد هستند که تسلط به تمامی آنها حتی برای داوران ایرانی هم مترتب است. به همین خاطر ما تجمیعی از کارشناسان و ارزیابان را در این جشنواره برای ارزیابی آثار گرد هم آورده‌ایم و حضور داوران خارجی برای قضاوت در آثار جشنواره هنرهای تجسمی، اتفاق مثبتی است.

جشنواره بین‌المللی صنایع‌ دستی و هنرهای سنتی فجر از آنجا که هفتمین دوره برگزاری‌اش را تجربه می‌کند، به نظر مانند جشنواره‌های مشابه داخلی و خارجی دارای بخش‌های اصلی و فرعی است. شما چه بخش‌های جنبی ویژه‌ای برای برگزاری این جشنواره تدارک دیده‌اید؟

جشنواره در موزه ملی افتتاح شده و تا ۴ اسفند پذیرای مدعوین به صورت آزاد است. در این ایام ما هر روز را به یک استاد افتخاری از هنرهای سنتی ایران اختصاص داده‌ایم،  مثلا یک روز استاد آئینه‌کاری رئیس افتخاری است و روزی دیگر استاد پته‌دوزی و دوخت‌های سنتی رئیس افتخاری جشنواره است. دلیل چرخشی بودن انتخاب روسای افتخاری هم این بود که جشنواره سرو سیمین ۷ شرایط همگرایی تخصص‌ها در شاخه‌های مختلف هنری را فراهم کند. علاوه بر این در ایام برگزاری جشنواره، برنامه‌های متنوعی از صبح تا ساعت ۱۶ در محل موزه ملی ایران اجرا می‌شود، اجرای زنده صنایع دستی در حال تولید به دست صنعتگران و هنرمندان این رشته‌ها، همراه آواهای اصیل ایران زمین که برخاسته از موسیقی کار و گلچینی از نواهایی است که با کار و تلاش و تولید هم ردیف است. اقوام ایرانی هر روز در این مرکز اجرای زنده موسیقی دارند و همین طور پنل‌های آموزشی  و ورکشاپ‌های تخصصی بین‌المللی که در کنار برگزاری این رویداد تشکیل می‌شود نیز می‌تواند از نکات و بخش‌های قابل توجه جشنواره هفتم باشد.

استقبال شرکت‌کنندگان در هفتمین جشنواره بین المللی هنرهای دستی و تجسمی به چه شکل بود؟ آیا حضور ذهن دارید که به ما بگویید درچه شاخه‌ها و رشته‌هایی اثر ارسال شده است؟

بله، ما در صنایع دستی ۱۸گروه داریم و در واقع هر گروه نیز زیر شاخه های خاص خود را دارد. از تمام  این ۱۸ گروه در این دوره از جشنواره آثاری ارسال شده و به دبیرخانه جشنواره رسیده است. اگر بخواهیم به چند نمونه از آثاری که به دست‌مان رسیده اشاره کنیم باید اذعان کنیم گروه نساجی سنتی با زیرشاخه‌های خود، گروه بافته‌های داری و غیر داری با زیر شاخه های خود، به همین ترتیب گروه پوشاک سنتی با زیر شاخه ها و کاشی سنتی سفال و سرامیک با زیر شاخه های خودشان، هنرهای سنتی وابسته به معماری با زیر شاخه‌های مخصوص این هنرها، صنایع دستی فلزی، صنایع دستی چوبی و حصیری، رودوزی های سنتی، صنایع دستی دریایی، صنایع دستی سنگی، صنایع دستی استخوان، صنایع دستی آبگینه، صنایع دستی کاغذی، طراحی و نقاشی سنتی، سازهای سنتی، میناکاری از جمله گروه‌های صنایع دستی هستند که با زیر شاخه های خود در این دوره از جشنواره حضور دارد.

 پراکندگی حضور در جشنواره امسال به چه ترتیب بود و چه روستاها، بخش‌ها، استان‌ها  و شهرستان‌هایی با ارسال آثار صنایع دستی خود در این جشنواره شرکت کرده‌اند؟ و در بخش بین‌المللی چند اثر در جشنواره امسال حضور یافتند؟

خوشبختانه با توجه به فراخوان عمومی و به موقعی که منتشر شد، تقریباً همه استان‌های کشور آثار خود را به این جشنواره ارسال کرده‌اند، که در نهایت نزدیک به ۳۵۰ اثر از سراسر کشور وارد مرحله رقابت شدند و حدود ۶۰ اثر هم از ۸ کشور خارجی وارد شده و در بخش رقابتی حضور دارند.

خانم جلالی، شما به عنوان معاونت هنرهای سنتی ایران فارغ از برگزاری این جشنواره، چشم انداز حرفه‌ای و اقتصادی هنرمندان صنعتگر سنتی ایرانی را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

همان طور که کشور ایران با مشکلات اقتصادی فراوانی در عرصه‌های مختلف خصوصا فرهنگ و هنر مواجه بوده به مراتب مشکلات اقتصادی دامن‌گیر حوزه صنایع دستی هم شده است ضمن اینکه نجابت هنرمندان همواره باعث کم توجهی سازمان‌ها به این قشر شده است. به همین دلیل تلاش ما این است که در عین حمایت از این اقشار، باز تعریفی کلی از حمایت داشته باشیم تا این پشتیبانی از جنس مٌسکن و مقطعی نباشد. حمایت ما باید حمایتی توانمندساز برای عرضه‌گری در بازارهای جهانی باشد که در حال حاضر کلید گشایش کلیه رشته های صنایع دستی در ایران است. برای این اتفاق باید موانع صادرات و فروش بین المللی را رفع کنیم و با یک معرفی برنامه‌ریزی شده در یک بسته بندی شایسته که در تطبیق با شاخصه‌های بین‌المللی است  این محصولات را به جهان عرضه کنیم  تا تفکری بین المللی بر بازار صنایع دستی حاکم شود و در نهایت به یک ارز آوری فوق‌العاده‌ای برسیم که در رقابت با بازارهای نفتی و پتروشیمی باشد. کما اینکه در روزگاری صنایع دستی حرف اول ارز‌آوری کشور را می‌زد، تمام تلاش ما برای حصول این نتیجه است. در این مسیر ماده واحده رفع پیمان‌سپاری ارزی برای صنایع دستی در همین راستا رقم خورده است، ما پیمان سپاری ارزی برای صنایع دستی را حذف کردیم. همانطور که می‌دانید این موضوع در هیئت دولت هم تصویب شد. همچنین ما شرایط بیمه هنرمندان این حوزه را تسهیل داده‌ایم. اما همه اینها در این راستاست که هنرمندان شاغل در صنایع دستی بتوانند با توانمندکردن خود و هدایت کارگاه به عنوان یک قطب اقتصادی نقش آفرینی کنند  و  نه تنها دیگر نیازی به دستگیری و حمایت دولتی نداشته باشند، بلکه اتفاقا به دولت کمک هم بکنند. اعتماد به بخش خصوصی، تشکیل زنجیره های پشتیبان و شرکت های پشتیبانی برای ارتقا وضعیت صنایع دستی در دستور کار قرار گرفته است و انشاالله در ماه های آینده انجمن ها، اتحادیه ها و صادرکننده ها خبر های خوبی از این سازمان خواهند شنید. مسیری که از پیمان سپاری ارزی شروع شده و این تشکل ها به سمت ایجاد هولدینگ های صنایع دستی منتج خواهد شد.

اولویت‌های سازمان صنایع دستی چیست. چه برنامه‌های بلند یا کوتاه مدتی دارید و شما برای این صنایع چه دورنمایی را در آینده متصورید؟

بدون شک سازمان صنایع دستی همت خود را بر این گمارده تا در زنجیره ارزش، از اولین حلقه که خلق و شناسایی صنایع دستی است گرفته تا تولید و بسته بندی، همچنین تا عرضه وفروش و متعاقب آن تا تحریک و تشویق تقاضای بازارهای جهانی کل زنجیره ارزش را مورد تحقیق قرار دهد. متاسفانه یک غفلت تاریخی برای صنایع دستی در ایران اتفاق افتاده است که ما بر حسب جبران این غفلت، استراتژی تقویت توجه برای سیاست‌‌گذاران و تصدی‌گران و تسهیل‌گران و تنظیم‌گران را در راس کار گذاشته‌ایم تا مجددا نگاه‌ها را به این حوزه برگردانیم. چرا که وقتی ما صحبت از صنایع خلاق می‌کنیم باید حواس‌مان باشد به اینکه، خلاق‌ترین و دانش بنیان‌ترین صنعت، صنایع دستی است.

همان طور که شاهد هستید، جذب بازارهای مالی درجهان با حوزه آی‌تی پیوندی غیرقابل تفکیک خورده است، به همین سبب آیا برای عرضه آثار هنرمندان صنایع دستی ایرانی به صورت دیجیتال مارکتینگ در سطح جهانی اقدامی انجام شده است؟

در مطالعه زنجیره‌ای که در این حوزه انجام شد، مشکل ارسال مانعی بسیار جدی در عرضه بوده است. در حال حاضر جوانانی که دل در گرو این هنر دارند در حوزه‌های بین‌المللی مختلف فعالیت می‌کنند، مانند فعالیت در کانون اتومبیلرانی و جهانگردی در حوزه متاورس و تجربه‌های نو در حوزه دیجیتال مارکتینگ و بازاریابی شبکه‌ای که در حال انجام است اما باید توجه داشت که تمام این موارد به ارتقا سطح دانش رسانه‌ای هنرمندان صنعتگر ما نیاز مبرمی دارد و این مهم بسیار می تواند در سرعت بخشی این گشایش موثر باشد. البته تولید کننده نمی‌تواند تمام این زنجیره شبکه‌ای عرضه‌گری را به تنهایی سیر کند، از همین رو نیاز به شرکت‌ها و موسسات پشتیبان و همگرایی‌هایی ملی دارند. چرا که صنایع دستی از ضعف یکپارچگی حکمرانی رنج می برد و هر بخش از این زنجیره آموزش

تولید تا عرضه در سازمانی جدا برنامه‌ریزی شده است. هدف ما در ابتدا یکپارچه کردن این صنعت در ایران است و در وهله بعد بی‌تردید نیروی اصلی را در بروز و ظهور این هنر خواهیم گذاشت.

اگر بخواهیم نگاهی آسیب‌شناسانه به مقوله تولیدات صنایع دستی در اقصی نقاط کشور بیاندازیم، شما فکر می‌کنید مهم ترین عوامل تهدید برای صنایع دستی در ایران چه چیزهایی می‌توانند باشند و به گمان شما آفت این تولیدات در کشورمان چیست؟

بله، به یقین می‌توانیم از نگاه تک ساحتی و عملکرد تک متغیری و ایستایی در یک وضعیت، به عنوان بزرگترین آسیب و آفت این حوزه یاد کنیم…

بسیارعالی، با توجه به اهمیت عوامل تهدید، اگر امکان دارد برای درک بیشتر و  بهتر این موضوع لطف کنید و  کمی توضیح بیشتری بدهید.

ببینید عملکرد تک متغیری و ایستا ماندن در یک وضع، یعنی اینکه در برهه‌ای فقط در حوزه تسهیلات متمرکز شویم! یا فقط در حوزه تولید و یا فروش تمرکزمان را معطوف کنیم. درحالی که برای تشکیل کامل این زنجیره ما به ایجاد یک پیوستار نیاز داریم. دقیقاً به همین دلیل اگر بخواهیم در این حوزه نگاه موزاییکی یا اتمیزه داشته باشیم و تک ساحتی به مقوله صنایع دستی فکر کنیم به شکل یک مُسکن و کاملا مقطعی عمل خواهیم کرد و به سمت درمان کامل حرکت نمی‌کنیم! در حالی که این حوزه برای رشد، یک مدیریت فرهنگی و نگاه اجتماعی و یک ارزیابی اقتصادی به صورت همزمان و همگرا می طلبد. هرکدام از این‌ها که نام بردیم ضروریات توسعه صنایع دستی  محسوب می‌شوند  و در واقع تمام فرآیند بازار صنایع دستی با یک نگاه همه جانبه و کلی  باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.

روزنامه صبا -سمیه نجفی خاتونی