صحنه‌ای به رنگ خاکستری | پایگاه خبری صبا
امروز ۹ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۱۴:۴۳
نگاهی به وضعیت حاکم بر تئاتر ایران در سالی که گذشت

صحنه‌ای به رنگ خاکستری

محمدعرفان صدیقیان | تئاتر ایران در سالی که گذشت روزهای بسیار پر فراز و نشیبی را تجربه نمود که عمده آن ناشی از شرایط خاص حاکم بر جامعه بود.

عرصه نمایش نیز مانند حوزه‌های دیگر ساحت فرهنگ و هنر، سال بسیار سخت و عجیبی را پشت سر گذاشت. شاید بتوان گفت بروز نا آرامی‌های اجتماعی که در نیمه دوم سال حادث شد، در میان فعالیت‌های فرهنگی گوناگون، بیشترین آسیب را به تئاتر وارد کرد. درست است که بسیاری از مشاغل هنری در این مدت در بخش عرضه آثار با مشکل مواجه شده شدند، اما بسیاری از هنرمندان عرصه های گوناگون هنری در این مدت بر روی تولید آثارشان تمرکز کرده و به دنبال خلق و ایجاد محصولات تازه بودند. برای مثال بسیاری از خواننده‌ها به دلیل شرایط روانی حاکم بر جامعه، خواسته یا ناخواسته تور کنسرت‌های خود را تعیطیل کردند. اما انتشار قطعات جدید در این روزها نشان می‌دهد که این افراد در این مدت بیکار ننشسته بودند و به فعالیت‌های هنری خود در خفا ادامه داده‌اند . و یا جشنواره فیلم فجر و محصولات جدید عرضه شده در شبکه نمایش خانگی نشان می‌دهد علی رغم رکود حاکم بر اکران فیلم در سینماها، بسیاری از هنرمندان سینما در این مدت مشغول به کار بوده اند. «تئاتر» شاید تنها حوزه‌ای باشد که عمده هنرمندان آن ترجیح دادند تمامی فعالیت‌های حرفه‌ای خود را برای مدتی تعطیل کنند. اقدامی که باعث شد بحث و نظرهای فراوانی میان افراد حاضر در این حرفه و نیز کارشناسان این عرصه شکل گرفته و هر یک با توجه به ذهنیت شخصی خود، نظرات‌شان را بیان کنند. عده ای با توجه به شرایط تلخ حاکم بر جامعه عقیده داشتند انجام فعالیت‌های تئاتری در چنین شرایطی ضرورت نداشته و برای نشان دادن اعتراض‌شان به شرایط حاکم، خود را خانه نشین کردند. در مقابل عده‌ای دیگرعقیده داشتند حضور بر صحنه تئاتر و انجام فعالیت‌های فرهنگی- هنری نباید تحت هیچ شرایطی با تعطیلی مواجه شود و برگزاری رویدادها و محفل‌های گوناگون هنری را اقدامی در راستای همبستگی اجتماعی و نشان دادن اعتراض خود می‌دانستند. تماشاخانه‌های خصوصی نیز که افتتاح آن‌ها در چند سال اخیر از نکات مثبت مربوط به حوزه نمایش است، در این مدت شرایط سختی را تجربه کردند. پردیس تئاتر شهرزاد برای برون رفت از بحران وارده، در روزهای اول شروع نا آرامی ها اعلام کرد در سالن‌های این مجموعه تنها آثاری به اجرا در خواهند آمد که دارای موضوعات اجتماعی و اعتراضی بوده و یا زنان معترض به عنوان شخصت اصلی نمایشنامه‌ها مطرح باشند.
به علاوه، در سال ۱۴۰۱ بسیاری از رویدادها و جشنواره‌های مربوط به حوزه تئاتر به دلایل گوناگون و بعضا ناگفته‌ای برگزار نشدند. برای مثال جشنواره تئاتر دانشگاهی که از مهمترین و جذاب ترین رویدادهای عرصه نمایش به شمار می‌رود، برای دومین سال پیاپی امکان برگزاری پیدا نکرد. اتفاقی که هر ساله پای بسیاری از جوانان علاقه‌مند و همچنین پیشکسوتان این عرصه را برای رصد و کشف استعدادهای تازه به سالن های تئاتر باز می‌کرد. بخش قابل توجهی از آثار مطرح در هر سال را نمایش‌های برتر این جشنواره تشکیل می‌دادند که پس از مورد توجه واقع شدن در این رویداد، موفق به یافتن سرمایه گذار و تهیه کننده می‌شدند و از این رو امکان اجرای عمومی در سالن های مطرح تهران را پیدا می‌کردند. آثاری که طبع نوجو و ذهن خلاقانه عواملش باعث شکل گیری هوایی تازه در فضای نمایش ایران می‌شد. چنین اتفاقی برای رویدادهای دیگری نظیر جشنواره بین المللی نمایش‌های آیینی و سنتی و همینطور جشنواره تئاتر عروسکی نیز رخ داد. همچنین در سال جاری، بسیاری از رویدادهای تئاتری درون دانشگاهی نیز امکان برگزاری پیدا نکردند. جشنواره‌هایی نظیر «مومولوگ» که هر ساله در دانشگاه هنر تهران برگزار می‌شد. بدون شک وجود وقفه در برگزاری رویدادهای اینچنینی آسیب های فراوانی را برای بدنه اصلی تئاتر در پی خواهد داشت چراکه بسیاری از چهره‌های جوان و مطرح این حوزه در سال‌های اخیر، از دل چنین جریان‌هایی برخواسته‌اند و تعطیلی این رویدادها امکان ظهور استعدادهای مختلف درعالم نمایش را از این عرصه سلب خواهد کرد. از میان جشنواره‌های مهم، تنها فستیوال بین المللی فجر بود که طبق برنامه از پیش تعیین شده به دبیری کوروش زارعی برگزار شد که البته به نسبت سال‌های گذشته با کمبودهای فراوانی رو به رو بود. مهمترین تفاوت این رویداد به نسبت سال‌های گذشته، تغییر در آیین نامه این رویداد بود که طبق آن، آثاری که متقاضی حضور در این جشنواره هستند نباید تاکنون به اجرای عموم در آمده باشند. با وجود تلاش‌های فراوان عوامل برگزاری و دعوت از چهره‌ها و گروه‌های بین‌المللی و برگزاری ورک شاپ‌های محتلف، به دلیل شرایط اجتماعی حاکم، استقبال چندانی از برنامه‌های این رویداد صورت نگرفت و بیشتر تماشاگران حاضر در سالن‌ها را افراد آماتور تشکیل می‌دادند.
البته امسال برخی از چهره‌های مطرح عرصه تئاتر که عموم آن‌ها افراد جوان این حرفه بودند، اقدام به اجرای محدود آثارشان به صورت «زیر زمینی» کردند. نمایش‌هایی که البته تماشای آن‌ها فقط برای افراد خاص و با دعوت قبلی ممکن بود و عموما در فضاهای مربوط به آموزشگاه‌های خصوصی به روی صحنه می‌رفتند. مسئله ای که باید مورد آسیب شناسی و بررسی دقیق قرار گیرد چراکه ادامه این روند می‌تواند برای تئاتر حرفه‌ای ایران دارای تبعات منفی بوده و مرزبندی‌هایی را باعث شود که قطعا نتیجه آن به نفع فضای عمومی نمایش در ایران نخواهد بود.


همچنین با بررسی فضای کلی نمایش‌هایی که در یک سال اخیر به روی صحنه رفته‌اند پی می‌بریم عمده تلاش سازندگان بیشتر آثارعرضه شده، در حیطه تجربه‌های فرم گرایانه بوده است به گونه‌ای که بر خلاف سال‌های گذشته که چنین تجربه‌هایی محدود به حیطه کارگردانی بود، امروزه تلاش می‌شود تا این رویکرد فرمالیستی در حوزه متن آثار نمایشی نیز نمودی چشمگیر داشته باشد. همچنین در سالی که گذشت، استفاده از سبک‌های جدید تئاتری که این روزها در تمام دنیا بسیار مورد توجه است، در بسیاری از نمایش‌ها مورد تاکید و استفاده قرار گرفت. سبک هایی چون تئاتر مستد و تئاتر تعاملی و یا اجرهای تک مخاطب. اما مسئله اصلی این است که اتخاذ چنین رویه‌هایی بیش از آنکه از منظر تئاتریکال و منطق درونی آثار قابل بحث و توجیه باشد، به ژشت‌های روشنفکرانه و به قصد مرعوب کردن تماشاگران می‌ماند و به همین دلیل، ایرادات پرشماری به این آثار وارد است. افراط در فرم گرایی در برخی آثار به حدی است که به سادگی می‌توان تشخیص داد کارگردان اثر به هیچ عنوان توجهی میان محتوایی که قصد ارائه آن را دارد با فرم در نظر گرفته شده نداشته و به همین دلیل، هم در انتقال محتوای مورد نظر خود ناکام می‌ماند و هم اینکه تجربه فرمی سازنده‌ای را از خود به جای نمی‌گذارد. به نظر می‌رسد نیاز است تا فعالین جوان حوزه تئاتر، بیش از پیش به تئوری‌های اساسی تئاتر رجوع کرده و برای تصمیم‌های خود روی صحنه تئاتر، با پیش فرض‌های اولیه هر سبک آشنا باشند.
همچنین در نمایش‌های امسال چند اثر به روی صحنه رفتند که برگرفته از نمایشنامه‌های مطرح بین‌المللی بودند. آثاری که بعضا با توجه به شرایط خاص اجتماعی، دارای تم و نگاه پررنگ سیاسی بوده و عوامل آن تلاش کرده بودند تا متناسب با شرایط جاری جامعه، اثری مناسب با حال و هوای روز را روی صحنه ببرند. اما موضوع اینجاست که برخی از کارگردان‌ها در خوانش و قرائت متن دچار اشتباه شدند. به بیانی دیگر، متن اثر حاوی ظرافت‌ها و ریزه کاری‌هایی بوده است که از جانب عوامل این آثار به درستی درک نشده و به همین علت برداشتی ناقص و الکن از متن اصلی به مخاطب عرضه کردند. مجموعه رسانه ای صبا قصد دارد در سال جدید با برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور کارشناسان، صاحب نظران و فعالین حوزه تئاتر، بخش‌های متفاوت این حرفه، از متن تا کارگردانی را مورد آسیب شناسی دقیق قرار داده و از این رهگذر بتواند سهمی هر چند کوچک در تعالی و رشد عرصه ئئاتر در کشورمان داشته باشد.

هنوز دیدگاهی منتشر نشده است