«کدام برنامه را برای این جوان فراهم کردید که بتواند از آن استفاده روحی، استفاده فکری، استفاده دینی، استفاده علمی کند. البتّه برنامه‌­های علمی در بعضی از شبکه‌ها هست، این­ها برنامه نیست؛ برنامه‌­سازی باید بشود؛ هنرمندانه کار باید بشود.»

نوجوانی مرحله گذار از کودکی به جوانی است. این عبور از نوجوانی همراه با تغییرات زیستی،‌ اجتماعی و روان‌شناختی است. در جامعه ما روز به روز اهمیت نوجوانی و نوجوانان به عنوان موتور محرک و آینده‌سازان جامعه بیشتر می‌شود. در این راستا رسانه در نقش یک مربی می‌تواند به رشد و ارتقا نوجوانان مبادرت کند.

سازمان صداوسیما از ابتدای تاسیس،‌ در راستای انجام ماموریت‌های خود اقدام به فعالیت در عرصه برنامه‌سازی برای نوجوانان کرده است. سازمان صداوسیما در قالب یک کتاب به تشریح «سیاست‌ها و اهداف و برنامه‌ها» خود در راستای برنامه‌سازی پرداخته است که سیاست‌های برنامه‌سازی برای نوجوانان نیز در این کتاب اشاره شده است.

این سازمان برای تمرکز و افزایش توجه به مخاطبین نوجوان خود ابتدا در سال ۱۳۹۴ اقدام به تاسیس شبکه کودک و نوجوان و سپس در سال ۱۳۹۵ اقدام به تاسیس شبکه امید به عنوان شبکه اختصاصی نوجوانان کرد. شبکه‌ای که هنوز پا نگرفته با تغییر مدیران خود رخت هجرت می‌بندد و گفته می‌شود قرار است تا همچون شبکه و از تلویزیون خداحافظی کند و برنامه‌های مختص این گروه سنی در شبکه‌های دیگر ترکیب شود.

اما اهمیت برنامه‌سازی برای این گروه سنی از آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت که پرداختن به نوجوانان آنقدر اهمیت دارد که مقام معظم رهبری در دیداربا معلمان و فرهنگیان که دراردیبهشت۱۳۹۵انجام شد فرمودند: «چند روز پیش-شایدهفته ی پیش-جمعی از نوجوان‌­ها و جوان‌­های دانش آموز اینجا درحسینیه بودند و برایشان بنده صحبت کردم.یکی شان یک نامه‌ای به من داد، دیدم حرف حسابی می‌زند؛ نوشته بود که در صداوسیما برای کودکان برنامه هست، برای بزرگ­‌ها برنامه هست، برای ما جوان­‌های دبیرستانی برنامه نیست. دیدم راست می‌­گوید،حرف درستی است. کدام برنامه را برای این جوان فراهم کردیدکه بتواند از آن استفاده روحی، استفاده فکری، استفاده دینی، استفاده علمی کند. البتّه برنامه‌­های علمی در بعضی از شبکه‌­ها هست، این­ها برنامه نیست؛برنامه­‌سازی باید بشود؛ هنرمندانه کار باید بشود.»

همچنین رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در اردیبهشت ۱۳۷۷، بیان داشتند: «ما می‌خواهیم از این نسلی که امروز مثل ماده خامی و مثل ذخیره‌­ای در اختیار یکایک ماست، چه ساخته شود؟ آینده‌ای را که آنها خواهند ساخت و پرداخت و پیش برد، چگونه تصویرکرده‌ایم؟ اگر حقیقتا به آرمان‌های اسلامی و ملی و عظمت ایران و ایرانی و جبران راهی که دست‌های استبداد سیاه در این صد و پنجاه سال، دویست سال اخیر ما را در آن کشانده است، فکر می­‌کنیم، اگر این­ها برایمان مهم است و به آینده به معنای حقیقی کلمه اهمیت می‌­دهیم، پس بایستی به تربیت کودک و نوجوان خیلی بپردازیم، درباره آن خیلی فکر کنیم و اهمیت آن را خیلی بشناسیم که احساس می‌کنم برای برخی از مسئولان امور فرهنگی-دست‌اندر کاران- مساله به این شکل مطرح نیست».

بنابراین ضرورت دارد برای تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴ و رسیدن به مرحله تمدن‌سازی نوین اسلامی، به محوری‌ترین مؤلفه آن یعنی نیروی انسانی، توجه جدی‌تری داشته باشیم.

به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری  برای کوچک‌سالان، در واقع سرمایه‌گذاری برای تحقق چشم‌انداز مسیر تمدن‌سازی انقلاب اسلامی است.

تلویزیون به‌خاطر در دسترس بودن برای اقشار مختلف مردم و استفاده از موارد مختلف تصویری،شنیداری و نوشتاری از جایگاهی ویژه‌ برای سازماندهی و ایجاد نگرش و همچنین تغییر نگرش‌ها برخوردار است. تلویزیون در شکل‌­گیری تصورات قالبی خاصی مانند جنسیت نیز تأثیر می‌گذارند؛ بنابراین تلویزیون را می‌­توان به عنوان مؤثرترین کانال ارتباطی متقاعدکننده دانست.

یکی از دلایل بی رونق ماندن شبکه امید از آنجاست که این گروه سنی را یا در برنامه‌های کودک حل کردیم یا برنامه های بزرگسالان و هیچگاه برای این گروه سنی به طور جدی برنامه ریزی نشده است. این عدم برنامه‌­ریزی از بی‌توجهی به این گروه سنی نشات می­گیرد. سازمان صدا وسیما همواره سعی کرده تا بودجه خود را برای برنامه­‌هایی صرف کند که بیشترین بیننده را  دارد. همین اصل نیز در برنامه‌­سازان تکرار می‌شود. آنها ترجیح می­‌دهند برنامه‌ای بسازند که مخاطب داشته باشد و دیده شود. بنابراین برنامه‌سازان با کیفیت کمتر به شبکه امید اقبال نشان می‌­دهند و اغلب این شبکه را برای  برنامه‌سازی انتخاب نمی‌کنند.

نگاه به سیر تولیدات انجام شده نشان می­‌دهد برنامه‌­سازی مختص به این گروه سنی وجود ندارد. تولیدکنندگان یا در حال و هوای کودکی سیر می­‌کنند یا ترجیح می‌دهند به دوره جوانی و میانسالی بپردازند.

شناخت مفهومی نوجوانی و ویژگی­‌های مرتبط با آن پیش نیازی مهم برای ورود به حوزه کار رسانه‌­ای است و بسیاری از مشکلات ما در این حوزه به عدم آشنایی‌مان با این مفهوم و ویژگی‌ها باز می‌گردد. به دلیل ویژگی‌های متفاوت بین رده‌های سنی نوجوان و همچنین باتوجه به رده بندی مخاطبان شبکه امید از ۱۲ تا ۱۸ سال است. این گروه سنی ویژگی‌های اجتماعی، ویژگی هیجانی وعاطفی و ویژگی‌های شناختی خاص خود را دارند که قابل جمع با بزرگسالان و کودکان نیست.

برای تولید برنامه‌­های کم‌هزینه و مختص این گروه سنی می‌توان از راهکارهایی همچون تامین برنامه استفاده کرد. توجه به مهم بودن رده سنی نوجوان… نمی‌توان برای جذب آنها مثل کودک و خردسال از برنامه‌های تأمینی خارجی استفاده نمود. چون فرهنگ جامعه آنها  برای ما محدودیت­‌هایی را ایجاد می‌کند که نمی‌­توان همه برنامه‌های آنها را پخش کرد.

لذا شبکه امید برای موفق شدن می‌بایست به تولیدات روی بیاورد و یا اینکه نهایت دقت را در انتخاب برنامه‌­های تأمینی داشته باشد. به منظور تولیدات خوب و جذاب نیازمند پول و اعتبار هستیم که در این برحه از زمان این مشکل یکی از مشکلاتی اساسی سازمان محسوب می­شود و نمی توان تولیدات را به حدی افزایش داد که از پخش برنامه‌­های تأمینی مصون بمانیم. لذا راه دوم یعنی نهایت دقت را باید درتأمین برنامه‌­های خارجی به کار بریم.

همچنین می‌­توان از خود نیروی نوجوانان در تهیه برنامه­‌ها بهره برد و از طریق مشارکت مدارس آنها را در امر برنامه‌­سازی دخیل ساخت. مثلا،  با توجه به اینکه نوجوانان مخاطبانی هستند که دوست دارند دیده شوند و آرمان‌نگر هستند و باگروه همسالان رقابتی پنهان دارند. هیجان طلب، تخیل‌پرداز هستند لذا می‌­توان از این ویژگی‌های نوجوانان در خبر شبکه امید استفاده نمود. تئوری «شهروند-خبرنگار» را با جدیت برای این رده سنی در بخش اخبار و گزارش‌های خبری پیاده کرد و برای تامین این برنامه‌ از مدارس بهره برد.

همچنین با توجه به شاخص‌های تعیین هویت بصری مخاطبان، می‌توان از برنامه‌سازان نوپایی بهره برد که شبکه امید می‌­تواند راهی آغازی برای آنها محسوب شود. کسانی که همه مولفه‌های ساخت برنامه را دارند و تنها در زمینه کسب تجربه با هزینه کم درکنار مشاوران حرفه‌ای می‌توانند در قالب تعریف شده، برای نوجوانان برنامه بسازند.

*هانیه شجاعی‌زند