مستند «راننده و روباه» از هر جهت، اثر موفقی بوده است؛ هم در اکران عمومی گروه هنر‌و‌تجربه با اقبال مخاطب مواجه شده، هم توجه منتقدان را جلب کرده و هم‏چنان‏ که کارگردانش به ما می‏ گوید در بیش از ۴۰ فستیوال جهانی فیلم شرکت کرده و به طور میانگین از هر سه فستیوال یک جایزه برده است.

 آرش لاهوتى، ۳۴ ساله است و فارغ‏ التحصیل کارشناسی رشته فیلم سازى با گرایش تدوین فیلم. آخرین مستند بلند او، «راننده و روباه» را اثری فرامستند دانسته‏ اند. با لاهوتی درباره باورهایش در جهان مستندسازی، نسبت گروه سینمای هنر‌و‌تجربه با فیلم ‏های مستند و.‌.‌. گفت‏ وگو کردیم.

به‌نظرم اتفاق خوبی افتاده است. تا پیش از این، رسم بر این بود فیلم‏های مستند، به اکران‏ های جشنواره‏ ها محدود می‌شد و تنها چند مستند در یک دهه اخیر، فرصت اکران عمومی پیدا کرده‏ اند و این مجال کمتر برای همه مستندها مهیا بوده. اما با شکل‏ گیری این گروه، این بستر مهیا شد و جریان مثبتی به راه افتاد. البته طبیعی است اگر سانس‏ هایی بهتر و بیشتر به فیلم‏های مستند اختصاص یابد، نتیجه بهتری حاصل خواهد شد.

این فیلم در کشورهای بسیاری اکران شده است. در بخش مسابقه حدود چهل فستیوال جهانی حضور داشته و به‌طور میانگین از هر سه جشنواره، یک جایزه کسب کرده. در ایران هم نظر مخاطبان مثبت بوده است. اما فکر می‏کنم منتقدان باید همسان با فیلم‏های داستانی به فیلم‏ های مستند هم بپردازند، چرا که عرصه مستند نشان داده لیاقت بیشتری برای نقد و تحلیل دارد.

به‌نظرم یک فیلم مستند، بیان خلاقانه واقعیت است. این درحالی است که متاسفانه جریان سینمای مستند در ایران، هر نوع ساختارشکنی را نمی‏ پذیرد درصورتیکه اگر قرار باشد مستندهای ما، جهانی شوند باید به سوی بیان خلاقانه و ساختارشکنانه حرکت کنند. مدت‏هاست گمان می‌کنیم در سینمای ایران برای ساخت یک مستند، صرفا باید دوربین برداریم و فیلم بگیریم و در نهایت سر میز تدوین همه‌چیز سر‌و‌سامان داده می‌شود، در‌صورتیکه سینمای روز دنیا اصلا به این شکل نیست و مستندها بر پایه فیلم نامه‏ هایی دقیق، ساخته می‌شوند. حتی در مستند حیات وحش هم، دیگر مثل سابق به استقبال اتفاق نمی‌روند. مثلا در دل آفریقا این‏طور نیست که یک هفته صبر کنند که مثلا یک شیر گرسنه شود و سراغ شکار برود، بلکه پیش از آغاز تصویربرداری با تحقیق مناسب و اصولی، نقشه راهی تعیین می‌کنند.

البته باید اشاره کنم فیلم من، دو سال زودتر از این فیلم ‏ها ساخته شد. به نظرم، مهم‏ترین تفاوت این است که در سینمای مستند، واقعیت موجود را باید دراماتیزه کرد درصورتیکه در سینمای داستانی اساس کار با تخیل انجام می‏ پذیرد. در سینمای مستند، دست فیلمساز باز نیست و او مثلا نمی‏تواند به واقعیت بنیادین فیلم، چیزی به دروغ اضافه کند اما این محدودیت در سینمای داستانی وجود ندارد.

تمایز مهم سه مستندی را که به آنها اشاره کردم، می‏توان در راهکارهایی جست‏ وجو کرد که این سه برای پرداخت سوژه به خدمت گرفته‏ اند. مثلا کلیشه ساخت یک مستند پرتره همواره روایتی مصاحبه ‏محور است به این صورت که در کنار شخصیت‏ اصلی، دوستان و آشنایان درباره سوژه صحبت کنند. در صورتی که در فیلم‏ های فوق، سعی شده از این راهکار دم‌دستی پرهیز شود.‌

همیشه برای من آدم‏ها هستند که جذابند و فیلم‏ های من راجع به آدم‏ها است. اگر بخواهید درباره یک کاراکتر زنده فیلم بسازید که بالفعل جذاب است، چاره ‏ای ندارید که پیش‏ تولیدی طولانی ‏مدت گاه با دوربین و گاه بدون دوربین داشته باشید و پروسه اعتمادسازی را طی کنید تا کم‏کم دوربین مقابل چشم‏ های شخصیت قهرمان فیلم، کمرنگ شود. این پیش‏ تولید و مراحل اعتمادسازی، کمک می‌کند با نکات ریز و درشت و پیدا و پنهان قهرمان آشنا شوید و از این کلیشه‏ ها دوری کنید. درواقع این پروسه به تحقیقاتی منجر می‌شود که نه صرفا در حد تحقیقات محدود و چندصدصفحه ‏ای، بلکه تحقیقاتی لازم و به‏ اندازه و در خدمت بیان خلاقانه زندگی فردی و اجتماعی سوژه است.