نمایش «مجلس مختلف خوانی» نوشته صبا نجاتی و با کارگردانی
مرتضی جلیلی‌دوست از ۰۱ آبان‌ماه ساعت ۰۱۷:۳ هر روز به‌غیر‌از شنبه‌ها در سالن اصلی تالار مولوی
روی صحنه می‌رود. مصطفی امیری، بهرام تیغ‌نورد، عماد درویشی، امیر شمس و اسماعیل کمالی‌دهقان
پنج بازیگر این نمایش ۵۵‌دقیقه‌ای هستند. این نمایش در دو جشنواره بیستمین تئاتر دانشگاهی
و هفدهمین جشنواره تئاتر تجربه حضور یافته بود. «مجلس مختلف خوانی» توانست در
بیستمین جشنواره تئاتر دانشگاهی جوایز نمایش برگزیده، تقدیر بهترین نمایشنامه و
تقدیر بهترین بازیگر مرد را به دست بیاورد. همچنین این نمایش عناوین نمایش برگزیده،
تندیس بهترین نمایشنامه، تندیس گروهی بهترین بازیگر مرد، تقدیر بهترین موسیقی و
تقدیر بهترین کارگردانی از هفدهمین جشنواره تئاتر تجربه را کسب کرده است. «مجلس مختلف
خوانی» به‌عنوان نمایش منتخب به سی‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز معرفی
شده است. در خلاصه این نمایش آمده است: «یک گروه تعزیه، ساعتی پیش از شروع اجرا دچار
مشکلاتی شده‌اند…» به بهانه این اجرا با صبا نجاتی؛ نویسنده و طراح‌لباس نمایش،
مرتضی جلیلی‌دوست؛ کارگردان و طراح‌صحنه و نور اثر گفت‌وگو کرده‌ایم.

در «مجلس مختلف خوانی» شاهد اجرای اثری درباره
تئاتر هستیم که در آن از تکنیک‌های تعزیه هم استفاده شده است. کمی درباره ایده این
نمایش بگویید.

مرتضی جلیلی‌دوست: ایده ما این بود که با تکنیک‌های نمایش تعزیه، یک نمایش جدید درباره تعزیه
بسازیم. درنتیجه از تکنیک‌های تعزیه و عناصر این نمایش در «مجلس مختلف خوانی»
استفاده شده است اما نکته مهم، چگونگی استفاده از این عناصر است. چالش پیش روی ما
این بود که چگونه با استفاده از تکنیک‌هایی که یک‌هزاره است از آن‌ها استفاده شده
و نمایشی خاص اجرا می‌شود، نمایشی متفاوت بسازیم. درام نمایش ما هیچ ربطی به تعزیه
و یا عناصر آن ندارد اما کاملا با تعزیه مرتبط است. درواقع تعزیه نیست درحالی‌که
تعزیه هم هست! برای این منظور، عناصر اجرایی تعزیه را بررسی کردیم. به‌عنوان‌مثال
تعزیه در یک تک‌پرده اجرا می‌شود، طراحی‌صحنه به‌عنوان ساخت سازه در این نمایش
وجود ندارد، تنها نوعی میدان دید طراحی می‌شود، تمام اجراگران این نوع نمایش، مرد
هستند، لباس‌های خاص خود را دارند، موسیقی اصلی این نوع نمایش نی و طبل است و…
ما از این المان‌ها در نمایشمان استفاده کرده‌ایم و داستان جدیدی خلق کردیم که
دشواری‌های خود را داشت. داستان ما باید به‌گونه‌ای روایت می‌شد که تمام بازیگرانمان
مرد باشند، در یک تک‌پرده اجرا شود، لباس‌ها به تعزیه نزدیک باشند و… با این
عناصر داستانی درباره برگزار شدن یک تعزیه را طراحی کردیم. نمایش ما در یک تکیه و
در شرایطی که تنها نیم ساعت به آغاز تعزیه زمان باقی است، آغاز می‌شود و تا پیش از
برگزار شدن تعزیه تمام می‌شود. ما تعزیه را از زمان تاریخی خود، به حال حاضر
آوردیم و در شکل برگزاری نمایش که از تعزیه می‌آید، تغییر فرم دادیم.

صبا نجاتی: «مجلس مختلف خوانی» نمایشی برگرفته از تعزیه است، اما تعزیه نیست. این نمایش
درباره یک گروه تعزیه است که یک ساعت مانده به اجرا دچار مشکلاتی شده‌اند. درواقع
در این نمایش برخوردی مدرن با تعزیه صورت گرفته است و به‌غیراز قسمت‌های کوتاهی که
تعزیه به اقتضای داستان اجرا می‌شود، شاهد نمایشی درباره تئاتر هستیم و نمایش فضای
آیینی ندارد.

معمولا موسیقی تعزیه به‌صورت زنده اجرا می‌شود،
چه شد که تصمیم گرفتید موسیقی «مجلس مختلف خوانی» را به‌صورت پلی‌بک پخش کنید؟

مرتضی جلیلی‌دوست: نمایش ما تعزیه نیست درنتیجه پلی‌بک بودن موسیقی مشکلی را در روند نمایش به‌وجود
نمی‌آورد، اما برای موسیقی هم شرایط تعزیه را در نظر گرفتیم و از نی و طبل استفاده
کردیم.

صبا نجاتی: البته متین حبیبیان؛ طراح موسیقی و آهنگساز نمایش برای این اثر موسیقی ساخته
است.

کار بازیگران در این شیوه اجرا بسیار دشوار است،
چون هم باید خط داستانی را دنبال کنند و هم بخش تعزیه را پیش ببرند. کمی درباره
پروسه آماده‌سازی بازیگران نمایش بگویید.

مرتضی جلیلی‌دوست: بازیگران نمایش کار دشواری در پیش داشتند. از یک‌سو در نمایشی مدرن بازی می‌کردند
و از سویی دیگر چون تنها نیم ساعت تا آغاز تعزیه زمان داشتند، باید با لباس‌های
تعزیه روی صحنه حاضر می‌شدند. ما درباره آدم‌های تعزیه نمایش اجرا می‌کنیم. تغییر
شکل‌ها در عناصر نه‌تنها برای مخاطب بلکه برای گروه ما هم تازه بود. یکی از دشواری‌های
نمایش برای بازیگران این بود که همواره باید برای تغییر فضا و ساختارشکنی‌هایی که
نمایش به همراه داشت، آماده بودند.

نمایش شما در سالن اصلی تالار مولوی روی صحنه
می‌رود که مخاطبان خاص خود را دارد. چه میزان این سالن را برای اجرای نمایش خود
مناسب می‌دانید؟

صبا نجاتی: برای ما اجرای نمایش در تالار مولوی بسیار ایده‌آل بود چون این سالن به آثار
دانشجویی اختصاص پیدا کرده است و امکانات مناسبی هم دارد. اما معتقد هستم برخلاف
اغلب سالن‌های تئاتر تهران، این سالن مخاطبان خاص خود را ندارد. آثاری که در این
سالن اجرا می‌شوند، مخاطب می‌آورند. برخی از سالن‌ها تماشاگر ثابت دارند و مهم
نیست چه نمایشی روی صحنه برود اما در مولوی ممکن است یک نمایش هر روز با سالن پر مواجه
شود و اجرای نمایشی دیگر به دلیل نبودن مخاطب، کنسل شود. مکان مولوی برای ما بسیار
مهم بود و به‌‌رغم مشکلات بسیار زیادی که دارد، اولویت ما این بود در این مکان
نمایش خودمان را روی صحنه ببریم.

مرتضی جلیلی‌دوست: البته در این میان نمی‌توان تعطیل بودن طولانی‌مدت این سالن را بی‌تاثیر
دانست. از سویی دیگر مولوی بعد از تعطیلات نتوانسته است به‌اندازه پیش‌ازاین اتفاق
قوی ظاهر شود. من به‌عنوان یک مخاطب تئاتر که چهار تا پنج سال است نمایش‌های این
تالار را دنبال می‌کنم، می‌توانم بگویم که مولوی پیش از تعطیلات بسیار شاداب‌تر،
پرانرژی‌تر، تجربه‌گراتر و دانشگاهی‌تر بود.

گروه‌هایی که در سالن‌های دولتی نمایش اجرا می‌کنند،
از کمک‌هزینه‌هایی که اداره‌کل هنرهای نمایشی برای گروه‌ها در نظر می‌گیرد، بهره‌مند
می‌شوند اما تالار مولوی که به تئاتر دانشجویی اختصاص دارد، هیچ کمک‌هزینه‌ای را
برای گروه‌ها در نظر نمی‌گیرد. باتوجه به این‌که گروه‌های دانشجویی به کمک بیشتری
نیاز دارند، چقدر می‌توان به مبلغ گیشه برای برگرداندن هزینه‌های گروه امیدوار بود؟

مرتضی جلیلی‌دوست: این روزها مخاطب اصلی تالار مولوی دانشجویان هستند که با ۶۰درصد تخفیف به
تماشای نمایش‌ها می‌نشینند و با این شرایط واقعا کار دشوار می‌شود.

صبا نجاتی: این‌که چرا نمایش‌های تالار مولوی از کمک‌هزینه بی‌بهره هستند، برای خود من
سوال است! شاید بتوان چند سال اخیر را مورد بررسی قرار داد تا دانست چرا این کمک‌هزینه‌ها
قطع شده‌اند، چون در گذشته اداره‌کل هنرهای نمایشی از آثاری که در تالار مولوی روی
صحنه می‌رفتند، حمایت می‌کرد اما حتی این حمایت هم از بین رفته است. از سویی دیگر
در چند سال اخیر تعداد زیادی نمایش بی‌کیفیت در تالار مولوی اجرا شده‌اند که
درنتیجه این اتفاق، این سالن اعتبار خود را از دست داده است. این تالار زیر نظر
دانشگاه تهران اداره می‌شود اما شرایط برای دانشجویان دانشگاه تهران سخت‌تر شده
است. حتی کارکنان مولوی به این مشکلات اعتراف می‌کنند اما دلایل آن را نمی‌دانند. انگار
برای دانشجویان دانشگاه تهران خانه‌ای گرفته‌اند اما آن‌ها را به آن خانه راه نمی‌دهند!

زوم:

مرتضی جلیلی‌دوست: حمایتی که نیست

اولین تجربه اجرای نمایش «مجلس مختلف خوانی» در قالب
جشنواره تئاتر تجربه بود که اسفندماه سال گذشته برگزار شد. دومین حضور ما جشنواره
بین‌المللی تئاتر دانشگاهی در اردیبهشت‌ماه امسال بود. در هر دو جشنواره نمایش ما
به‌عنوان برگزیده انتخاب شد و ما توانستیم برای اجرای نمایش در آبان‌ماه نوبت اجرا
داشته باشیم که بسیاری از برگزیدگان جشنواره حتی این امکان را هم پیدا نکردند.
البته حمایت نشدن تئاتر دانشگاهی بسیار ریشه‌ای‌تر است و تنها به تالار مولوی
محدود نمی‌شود. هر ساله جشنواره تئاتر دانشگاهی برگزار می‌شود اما با بیشترین
تاخیر دبیر جشنواره انتخاب می‌شود، کم‌ترین مدت‌زمان ممکن در اختیار گروه‌ها قرار
می‌گیرد تا نمایش خود را برای بازبینی آماده کنند و کم‌ترین میزان کمک‌هزینه به
این جشنواره تعلق دارد. ۱۰ سال است این مبلغ هیچ تغییری نکرده است و یک‌میلیون
تومان به گروه‌ها پرداخت می‌شود. همین مبلغ بسیار بسیار اندک هم به‌قدری دیر به
گروه‌ها داده می‌شود که اصلا فایده‌ای برای آن‌ها ندارد. در این میان نقد اصلی به
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وارد است، چون این وزارتخانه مدیریت تالار مولوی و
شرایط برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی را مشخص می‌کند. بسیاری از آثار بسیار خوب
جشنواره تئاتر دانشگاهی که منتخبان این جشنواره بوده‌اند، در سال‌های اخیر موفق
نشده‌اند روی صحنه بروند!

مینا صفار