به گزارش صبا به نقل از روابط عمومی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر، به دنبال بازگشت بخش «تله تئاتر» به جشنواره تئاتر فجر بعد از ۱۰ سال، رضا حامدی خواه مدیر بخش «تله تئاتر» و «گزارش‌های صحنه‌ای» در یادداشتی تعاریف درست واژه‌ها و اصطلاحات مدنظر در این بخش را تشریح کرد.

وی با بیان مقدمه‌ای درباره تعریف درست این گونه بیان کرد: در بیان این مقوله از عنوان «نمایش تلویزیونی» استفاده شده است. زیرا عناوین دیگر همچون «تله تئاتر» و یا «تئاتر تلویزیونی» به دلیل استفاده از واژه تئاتر اغلب گمراه‌کننده هستند و از طرفی همه انواع اینگونه تلویزیونی همچون مجموعه‌های نمایشی، آثار عروسکی و سریال‌های نمایشی را در برنمی‌گیرد. لذا عنوان نمایش تلویزیونی همه گونه‌های آن را در تلویزیون شامل می‌شود.

وی در ادامه تعاریف دقیق واژه‌ها و اصطلاحات این بخش را که برگرفته از کتاب در دست چاپ «نمایش تلویزیونی» نوشته رضا حامدی خواه و «فرهنگ تئاترهای تلویزیونی» نوشته عباس جهانگیریان با مقدمه داریوش مودبیان است، به شرح زیر ارایه کرد:

«نمایش تلویزیونی:

برخلاف تصور رایج به دلایل علمی و فنی باید این مقوله را یک گونه کاملا تلویزیونی دانست. استدلال و تشریح آن لازم است به تعاریف و مبانی هر یک از این هنرها ارجاع داد.

الف) تئاتر در ساده‌ترین تعریف خود شامل سه رکن اساسی است؛ متن یا پیام، اجرا و مخاطب زنده. نمایش تلویزیونی فاقد یکی از ارکان تئاتر یعنی مخاطب زنده است و این رکن نقش مهمی در اجرای صحنه‌ای محسوب می‌شود که اجرا را تحت تاثیر قرار می‌دهد .به عبارت دیگر نمایش زنده در همه اشکال خود همچنان که بر مخاطب تاثیر می‌گذارد، از آن‌ها نیز تاثیر می‌پذیرد و هر اجرا یک فرآیند کامل است که  بدون مخاطب زنده شکل نمی‌گیرد، هنر نمایش بدون حضور این رکن ابتر می‌ماند. همچنین به دلیل حضور تماشاگران است که هر اجرا با اجرای قبل و بعد خود یکسان نخواهد بود.

ب) تئاتر به عنوان مقوله‌ای زنده امری واقعی است که  در زمان حال و در حضور تماشاگر- برخلاف سینما و تلویزیون که اغلب در گذشته و بدون حضور تماشاگر- اتفاق می‌افتد. نمایش تلویزیونی به دلیل حضور واسطه‌ای به نام دوربین امری مجازی است و از مبانی سینما و عکاسی تبعیت می‌کند. بنابراین تعریف امر مجازی نمی‌تواند جایگزین امر واقعی شود.

در نمایش تلویزیونی، رسانه تلویزیون از ارزش‌های تئاتر و هنرهای نمایشی کمک می‌گیرد و اثری خاص خود تولید می‌کند که با اصول تلویزیون و سینما همخوانی دارد.

ج) «رخدادها» در یک نمایش زنده در عرض یکدیگر اتفاق می‌افتند اما در نمایش تلویزیونی و سینما رخدادها ناگزیر در طول هم اتفاق می‌افتد. در نمایش صحنه‌ای که مخاطب در یک نمای کاملا باز آن را مشاهده می‌کند، اوست که تصمیم می‌گیرد کدام رخداد یا بخش را و با چه کادری ببیند. هر چند کارگردان نمایش با تکنیک‌های نمایشی می‌کوشد تا توجه مخاطب را به یک رخداد مهم جلب کند، اما ساز و کاری وجود ندارد که بیننده را وادار به دیدن آن رخداد کند. تماشاگر مختار است و خود تعیین می‌کند چه چیز را و در چه اندازه‌ای ببیند، او ممکن است اراده کند در همان لحظه مهم هیچ چیزی از وقایع نمایش را نبیند! در نمایش تلویزیونی  و هر اثر دیگر تلویزیونی و سینمایی چنانچه از اصول و مبانی فنی، هنری و زیبایی شناختی برخوردار باشد رخدادها در طول یکدیگر اتفاق می‌افتد. اگر بخواهیم شاهد همه رخدادهای یک نمایش صحن‌ای باشیم، ناگزیر باید در یک نمای کاملا باز _لانگ شات _ همه نمایش به تصویر کشیده شود! چنین اثری با قواعد تلویزیونی و حتی رسانه‌های مجازی سازگار نیست و ارزش‌های آن نمایش را نیز بازتاب نخواهد داد. در یک اثر نمایشی زنده، این مخاطب است که رخدادهای هم‌زمان روی صحنه را انتخاب می‌کند و اندازه و درشتی نما را خود برمی‌گزیند و از طریق فرآیند ذهنی به درک، تفسیر و تاویل آن می‌پردازد .یکی از قابلیت‌های چشم انسان و تفاوت آن با لنز دوربین در همین نکته نهفته است. چشم انسان در حال دیدن هر رویدادی، به نفع آنچه روی آن تمرکز  کرده، قادر به حذف یا نادیده گرفتن بقیه موارد است.

نمایش تلویزیونی به هرگونه اثر تلویزیونی اطلاق می‌شود که بر مبنای ارزش‌های نمایشی همچون متن و بازیگری تولید شده و یا از انواع نمایش‌ها، خرده نمایش‌ها، تعزیه، عروسکی، نقالی و پرده‌خوانی و تئاتر صحنه‌ای بهره گیرد.

انواع نمایش تلویزیونی:

مجموعه نمایشی:

این گونه تلویزیونی علی‌رغم بهره‌گیری از ارزش‌های نمایشی با قواعد و اصول تلویزیون نگاشته و تولید می‌شود. مجموعه‌ها یا توسط کارگردان‌هایی که به هر دو رسانه تلویزیون و تئاتر تسلط دارند خلق می‌شود یا حاصل همکاری دو کارگردان هنری و تلویزیونی است. این آثار هم در فضای استودیویی و هم لوکیشن واقعی تولید می‌شوند. مجموعه‌های نمایشی «مثل آباد» ، «همسران» ، «خانه سبز» ، «نیمکت »، «رازهای یک خانه »، «گلخند» نمونه‌هایی از این گونه تلویزیونی است.

سریال نمایشی:

سریال‌های نمایشی نیز با بهره‌گیری از ارزش‌های نمایشی به صورت داستانی دنباله‌دار برای تلویزیون نگاشته و تولید می‌شوند. سریال نمایشی «سلطان و شبان» که جزو شاخص‌ترین سریال‌های تاریخ تلویزیون محسوب می‌شود، نمونه ایرانی چنین گونه‌ای است. برخی سریال‌های نمایشی سال‌های اخیر، از جمله «شب‌های برره» را هم باید نمونه سرگرم کننده همین نوع برنامه تلویزیونی به حساب آورد.

نمایش تلویزیونی عروسکی:

در این نوع نمایش تلویزیونی با استفاده از نمایش‌های عروسکی و تکنیک‌های آن، اثری با قواعد و ویژگی‌های تلویزیونی تولید می‌شود. «خونه مادر بزرگه» ، «مدرسه موش‌ها» و «زی زی گلو» نمونه‌های موفقی از این گونه تلویزیونی است .

تئاتر تلویزیونی :

تئاترهایی که از شبکه‌های مختلف تلویزیونی و امروزه از تلویزیون‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود، شامل انواع متفاوتی است.

گزارش تئاتر:

گزارش تئاتر به تصویر کشیدن هرگونه نمایش صحنه‌ای بدون دخل و تصرف اطلاق می‌شود. اصول و تکنیک‌های صحنه ای بر اثر حکم فرماست و دوربین‌ها تنها ناظر و گزارشی از یک اجرا هستند. تصویربرداری از زوایا و اندازه‌های مختلف اگرچه بر کیفیت اثر تاثیر به سزایی دارد اما در ماهیت اثر نقشی ندارد.

ضبط تلویزیونی تئاتر:

ضبط تئاتر برای تلویزیون نوعی ضبط آثار نمایشی بدون دخل و تصرف در اجراست. میزانسن‌ها و ماهیت اجرا همان گونه است که برای صحنه طراحی شده اما  تغییراتی در امور فنی همچون نور، صدا ، دکور و جانمایی دوربین‌ها اعمال می‌شود. این امر تنها از نظر فنی و نه هنری امکان تولید اثری با ویژگی‌های تلویزیونی را فراهم می‌سازد. در این روش اغلب دوربین‌ها ناظرند و از چند سو و با کادرهای مختلف نمایش را به تصویر می‌کشند. گاهی یک رخداد از چند سو و با قاب‌های مختلف ضبط شده تا از تنوع بیشتری برخوردار باشد. بسیاری از تلویزیون‌های جهان برای جذب مخاطب بیشتر از همان ابتدا در تلاش بودند تا  اجراهای موفق صحنه‌ای را به گونه‌ای برای بینندگان خود پخش کنند. در ایران نیز بارها اقدام به ضبط نمایش‌ها با این روش شد که البته آن‌ها نیز بدون هیچ توضیحی، تحت عنوان تله تئاتر پخش و خود عاملی گمراه کننده برای شناخت واقعی تئاتر تلویزیونی شد. داریوش مودبیان در کتاب «فرهنگ تئاترهای تلویزیونی» ذیل تئاترهای تلویزیونی به درستی از «تئاتر استودیویی» برای تلویزیون نام نیز می‌برد؛ در این روش نمایش صحنه‌ای در استودیو ضبط اجرا می‌شود، مشخصه‌های تئاتر صحنه‌ای را دارد اما تکنیک‌ها و استانداردهای فنی تلویزیونی نیز در آن رعایت شده است.

تئاتر اقتباسی:

در کتاب «فرهنگ تئاترهای تلویزیونی » ذیل این عنوان چنین آمده است:

«بازخوانی نمایش‌نامه‌ای که برای صحنه نمایش نگاشته شده در استودیویی تلویزیونی (پخش مستقیم یا ضبط) و سپس جرح و تعدیل‌های اندک به مدد تدوین و از پس آن پخش در زمانی دیگر.

در تئاتر «استودیویی» اجرای تلویزیونی همان مشخصه‌های اجرای صحنه‌ای را داراست، فقط به کمک امکانات فنی و عوامل تلویزیونی الزامات و اصول فنی تلویزیون رعایت می‌شود.»

تله تئاتر:

این نوع از نمایش تلویزیونی اثری است که برای تلویزیون نوشته می‌شود و منطبق بر قواعد تلویزیون و فیلمسازی تمرین و آماده شده و در استودیو و یا لوکیشن واقعی ضبط می‌شود .

این نوع تلویزیونی ممکن است به صورت تک، دو یا چند دوربینه و یا تلفیقی از هر دو روش ضبط شود. همچنین ممکن است در استودیو و با ساخت دکور و یا در لوکیشن واقعی و یا حتی تلفیقی از استودیو و لوکیشن واقعی باشد که هر کدام شیوه اجرایی متفاوتی دارد.

همه شرایط این نوع از نمایش تلویزیونی مشابه برنامه‌های دیگر تلویزیون همچون فیلم و سریال‌هاست با این تفاوت که از ارزش‌های نمایشی در نگارش، بازیگری و به طور کلی از درام بهره گرفته تا اثری مختص رسانه تلویزیون تولید و روانه پخش کند. برخی معتقدند برای ساخت چنین اثری الزاما باید از آثار درام نویسان بهره گرفت و تنها با جرح و تعدیل برخی دیالوگ‌ها و صحنه‌ها آن‌ها را مناسب اثری تلویزیونی کرد! اما در این نوع، متن تئاتر تلویزیونی تنظیم و پرداخت آثار درام نویسان مشهور و غیر مشهور نیست. خود اثری مستقل است که می‌توان آن را درام تلویزیونی نامید که با فیلمنامه و تصویر نامه قرابت بیشتری دارد تا نمایشنامه صحنه‌ای. آثاری همچون «سوزنبانان»، «باجناق‌ها»، «سوءتفاهم»، «غروب روزهای آخر پاییز»، «سوپ قارچ» و… از این گونه تلویزیونی هستند.

«تئاتر تلویزیونی» آنچه که آن را نوع چهارم و یا برترین نوع تئاتر در تلویزیون می‌خوانند، از انواع برنامه‌های تلویزیون است نه گونه‌ای از تئاتر صحنه‌ای و یا از مشتقات آن. شاید به همین خاطر است که برخی از به کار بردن لفظ تئاتر برای نام‌گذاری آن پرهیز کرده‌اند و ترجیح می‌دهند تعبیر «تله پلی» را به کار گیرند. در این مقام، از هر چه تئاتری و سینمایی است دور می‌شوند و یکسره از تلویزیون آغاز می‌کنند و در تلویزیون هم به انجام و به پایان می‌رسانند .

فیلم تئاتر:

از آن‌جایی که واژه فیلم بر هر اثر سینمایی و یا فیلم‌های کوتاه و بلند تولید شده به صورت نگاتیو اطلاق می‌شود، هر گونه فیلمی که بر مبنای آثار برجسته دراماتیک و یا آثار اجرا شده بر صحنه‌های نمایش تولید شود، «فیلم تئاتر» نام دارد. اگرچه امروزه با ورود دوربین‌های دیجیتال مرزبندی بین فیلم و تصویر از میان برداشته شده است، اما فیلم تئاتر دلالت بر روند تولیدی اثری دارد که درآن با رعایت قواعد سینما _ نه تئاتری و تلویزیون _ تولید شود. متن آن هم فیلمنامه‌ای اقتباسی است که تنها برای دوربین نگاشته شده است.

آثار بزرگی همچون «اتوبوسی به نام هوس»، « هملت»، «مرگ یزد گرد» و… نمونه‌های برجسته‌ای از این گونه فیلمسازی محسوب می‌شوند.»

سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر به دبیری حسین مسافر آستانه ۱۱ تا ۲۰ بهمن ۹۹ برگزار می‌شود.

انتهای پیام/