عادت داریم کسی را پس از فوت و سفر از دنیا عزیز کنیم و ماندگار؛ عده کمی هستند که زورشان به این عادت ما می‌چربد و چه در زمان حیات و چه در زمان نبودشان برایمان عزیز هستند و قابل احترام؛ که تن‌مان از خبر مرگ‌شان می‌لرزد و مطمئن می‌شویم در نبود آن فرد دیگر یک جای کار می‌لنگد و مطمئن هستیم که حالا حالا‌‌ها جایش را کسی پر نمی‌کند و دیگر تکرار نمی‌شود. عزت‌اله انتظامی نمونه انگشت‌شمار همین حرف بود. کسی که مرگ، عزیزش نکرد و نمی‌کند. او همیشه از روی صحنه تئاتر تا همین امروز و حتی فردا‌‌های نیامده عزیز بود و باعزت! عزیز خواهد ماند و باعزت!

دهه۲۰

بارها و بارها مردم ایران از زبان خودش شنیده بودند، «من عزتم، بچه سنگلج» عزت‌اله انتظامی بچه سنگلج به قول خودش از ۱۳سالگی با تشویق مردم در تماشاخانه‌‌های لاله‌زار بزرگ شد. با پیش‌پرده‌خوانی شروع کرد و پس از یک سال به تماشاخانه‌های هنر و فرهنگ تهران رفت؛ در سال۱۳۲۰ نخستین نمایش حرفه‌ای خود را با عنوان «اولتیماتوم» نوشتهپرویز خطیبیبه کارگردانیاصغر تفکریدر تئاتر پاریسخیابان لاله‌زاراجرا کرد. اما در سال۱۳۲۶ به‌صورت جدی‌تر وارد عرصه هنر شد و با اندک دست‌مایه‌های هنر نمایش و تئاتر به آلمان سفر کرد و در شهر هانوفر وارد یک مدرسه شبانه آموزش سینما و تئاتر شد. عزت‌اله انتظامی تا سال۱۳۲۶ توانست در بیش از ده نمایش نقش‌پردازی کند و در سال۱۳۲۸ بازی در فیلم«واریته بهاری»به کارگردانیپرویز خطیبینخستین تجربه سینمایی او شد.

دهه۴۰

اواخر دهه۴۰ و همکاری عزت‌اله انتظامی با داریوش مهرجویی آن هم در دو فیلم برای او در دنیای بازیگری یک نقطه عطفی به حساب می‌آید. انتظامی سال۱۳۴۸ با فیلم تحسین‌شده «گاو» و ایفای نقش به‌یادماندنی مش‌حسن جای پای خودش را در سینما محکم کرد و به‌واسطه همین حضور اولین بازیگر ایرانی بود که موفق به دریافت جایزه از فستیوال بین‌المللی شد. او برای بازی در فیلم«گاو» توانست جایزه هوگو نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اول مرد را ازجشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو از آن خود کند. اما انتظامی در سال۱۳۴۹ بار دیگر مقابل دوربین داریوش مهرجویی رفت و در فیلم «آقای هالو» دو نقش فتح‌اله‌خان و آقای محمدپور را ایفا کرد و این‌چنین راه او به دنیای حرفه‌ای سینما باز شد.

دهه۵۰

سینما در دهه۵۰ دیگر عزت‌اله انتظامی را به‌عنوان یک بازیگر کاربلد شناخته بود و او سال‌های نسبتا پرکاری را در این دهه تجربه کرد چنانچه به‌صورت میانگین سالی در دو کار حضور پیدا می‌کرد.«بی تا»، «پستچی»، «صادق کرده»، «ستارخان»، «قیامت عشق»، «شیر خفته»، «ملکوت»، «این گروه محکومین»، «دایره مینا» و «غبارنشین‌ها» ازجمله آثاری است که انتظامی در سال‌های دهه۵۰ در آن بازی کرد که البته در بیشتر آن‌ها علی نصیریان نقش‌‌های اول را بازی می‌کرد و انتظامی نقش مکمل را بر عهده داشت و توانست توانمندی خودش را به رخ همه بکشد. از میان این آثار، «پستچی» که در سال۱۳۵۱ ساخته شد با بازی او در ذهن همه ماندگار شد. «بنگاه تئاترال» البته یکی از آثاری بود که عزت‌اله انتظامی در دهه۵۰ در آن ایفای نقش کرد اما این کار در آن سال‌ها نیمه‌تمام رها شد.

دهه۶۰

عزت‌اله انتظامی تا سال۱۳۵۷ با فیلم‌های مختلفی روی پرده سینما بود اما تا سال۶۰ در هیچ فیلم سینمایی بازی نکرد و سه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دوباره و پرقدرت‌تر از قبل با فیلم «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» به سینما بازگشت و در این دهه شاه‌نقش‌‌های ماندگاری در فیلم‌هایی چون «مدرسه‌ای که می‌رفتیم»، «حاجی‌واشنگتن»، «خانه عنکبوت»، «کمال‌الملک»، «چمدان»، «اجاره‌نشین‌ها»، «شیر سنگی»، «شیرک»، «جعفرخان از فرنگ برگشته»، «در مسیر تندباد»، «کشتی آنجلیکا»، «گراند سینما»، «هامون» و «سایه خیال» ایفا کرد. او در دهه۶۰ فیلم‌های بسیاری را با بازی خود ماندگار کرد و در همین دهه بود که نقش‌‌هایی چون ناصرالدین‌شاه در فیلم «کمال‌الملک»، عباس‌آقا سوپرگوشت در «اجاره‌نشین‌ها»، دبیری در فیلم «هامون» و… را بازی کرد. از اِلِمان‌‌های به‌یادماندنی بازیگری او در «اجاره‌نشین‌ها» تُن صدایش بود؛ صدایی که انتظامی آن را در گلو می‌اندازد، دیگر سال‌هاست به صدای ثابت یک مباشر گوشت‌فروشِ کَلاش در ذهن ما تبدیل شده است. عزت‌اله انتظامی برای این نقش کاندیدای لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فجر پنجم شد. اما دبیری فیلم «هامون» هم چیزی کم نداشت و با این‌که نقش اول نبود اما بسیار خوب دیده شد سکانسی در فیلم هست که دبیری با بازی انتظامی به خانه خالی از اثاثیه هامون می‌رود و با خسرو شکیباییِ پوشیده در حوله سفید حمام و شیشه نوشابه‌ای نیمه‌خالی در دست یک سکانس درخشان و به‌یادماندنی را بازی می‌کنند. در برخی از نقل قول‌‌ها آمده است که حجم بالایی از این سکانس حاصل بازی بداهه، هماهنگ و بی‌نظیر این دو ستاره در کنار یکدیگر است.

دهه۷۰

عزت‌اله انتظامی در دهه۷۰ در بیش از ۱۳فیلم سینمایی بازی کرد فیلم‌هایی چون«بانو»، «خانه خلوت»، «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، «بازیچه»، «روز فرشته»، «جنگ نفتکش‌ها»، «روز واقعه»، «روسری آبی»، «طوفان»، «جهان‌پهلوان تختی»(فیلمی که ناتمام ماند)، «باد و شقایق»، «کمیته مجازات»، «طهران روزگار نو» و «میکس» که از این میان نقش به‌شدت منفی او در فیلم «بانو» آن هم با بازی بدنی زیاد و گریمی سنگین و همچنین نقش رسول رحمانی در فیلم «روسری آبی» که انتظامی با آن میمیک آشنای معصوم و جاافتاده در به تصویر کشیدن عشق دوران کهنسالی بسیار موفق ظاهر شد، ماندگارترین هستند. البته در کمال تعجب انتظامی برای بازی در «روسری آبی» در سیزدهمین جشنواره فجر حتی کاندیدای جایزه‌ای هم نشد.

دهه۸۰

«خانه‌ای روی آب»، «گاوخونی»، «دیوانه‌ای از قفس پرید»، «جایی برای زندگی»، «حکم»، «ستاره می‌شود»، «مینای شهر خاموش»، «شب»، «آتش سبز»، «زادبوم»، «چهل سالگی» و «راه آبی ابریشم» ازجمله آثاری هستند که عزت‌اله انتظامی در دهه۸۰ یعنی هفتمین دهه حضورش در عرصه بازیگری در آن ایفای نقش کرده است. عزت‌اله انتظامی برای فیلم «خانه‌ای روی آب» برنده سیمرغ بهترین بازیگر نقش دوم مرد در دوره بیستم جشنواره فیلم فجر شد و محال است بازی بی‌نظیر و درخشان او در نقش پدر «دکتر سپیدبخت» با آن چهره مستأصل و ملتمس هیچ وقت از ذهن پاک شود. اما او در این دهه با بزرگ‌کارگردان سینمای ایران مسعود کیمیایی همکاری کرد و در فیلم «حکم» ایفای نقش کرد. شاید نقش «رضا» در فیلم «حکم» یک دن کورلئونه باشد. فیلمی که تا حدودی حال و هوای «پدرخوانده» را برایمان زنده کند. یک گانگستر ایرانی که در بستری عاطفی ایفای نقش می‌کند و بی‌شک بازی انتظامی پایه ماندگاری آن بوده است. ناگفته نماند از بازی چشمگیر او در فیلم «گاوخونی» ساخته بهروز افخمی هم نمی‌شود به‌راحتی گذشت. به‌دنبال این کارنامه پرافتخار و مسخ‌کننده در مهرماه سال۱۳۸۵ آیین بزرگداشت و تجلیل از عزت‌اله انتظامی بازیگر سینمای ایران در مقر سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحدیونسکودر پاریس برگزار شد. در این نمایشگاه پوستر فیلم‌هایی که انتظامی در آن‌ها نقش‌آفرینی کرده‌است به همراه آرشیو عکس‌های شخصی وی و لوح تقدیر فیلم«گاو»به نمایش درآمد. این مراسم با همکاری رئیس موزه سینما،سفارت فرانسه در تهران،نماینده ایران در یونسکووبنیاد سینمایی فارابیو رایزن فرهنگی ایران در فرانسه برگزار شد.

دهه۹۰

اما عزت‌اله انتظامی آخرین بار در سال۱۳۸۹ مقابل دوربین رفت و در فیلم «راه آبی ابریشم» ایفای نقش کرد پس از آن به‌علت کسالت، دامنه فعالیتش محدود شد و سینما به‌ناچار کمتر از حضور او بهره برد. در دهه۹۰ برای ارج نهاندن به عزت‌اله انتظامی که یکی چهره‌‌های ماندگار است دو قدم مثبت برداشته شد. کتاب شناخت‌نامه عزت‌اله انتظامی زیر عنوان «من عزتم، بچه سنگلج» توسط نشر سخن در سال۱۳۹۲ منتشر شد. در مقدمه این کتاب یادداشتی ازژان-کلود کریر، فیلمنامه‌نویس و بازیگر فرانسوی، با عنوان «عزت انتظامی: یک شمایل» به چشم می‌خورد. همچنین به‌منظور ارج نهادن به هنرمندان کشورمان و همچنین احیا و احداث موزه در نقاط مختلف شهر تهران، منزل مسکونی عزت‌اله انتظامی موزه عمومی شد. تیرماه سال۱۳۹۱ خانه انتظامی به‌منظور بهره‌برداری فرهنگی به‌عنوان خانه موزه در تملک و تحویل معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه‌یک شد. خانه موزه انتظامی شامل بخش‌های جذابی ازجمله موزه استاد انتظامی در شمال پروژه، سالن بلک‌باکس با ظرفیت ۱۲۰نفر در زیرزمین، کافی‌شاپ در پشت‌بام، شهر فرنگ، اتاق آیینه، تماشاخانه، گالری و تابلوی ثبت امضاء و یادگاری ویژه هنرمندان صاحب‌نام است که عملیات اجرایی آن از اسفندماه سال۱۳۹۱ آغاز شد و در ابتدا قرار بر این بود که خانه موزه انتظامی در اواخر اردیبهشت‌ماه سال۱۳۹۳ افتتاح شود اما از آن‌جا که او در بیمارستان بستری شد این مراسم به تأخیر افتاد و در شهریورماه سال۱۳۹۳ هم‌زمان با آغاز پانزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی به‌صورت رسمی افتتاح شد. او سرانجام در ۲۶مرداد۹۷ در ۹۴سالگی چشم از این جهان بست.

ملیکا مومنی‌راد