«صبا» نشست تخصصی شرایط تئاتر امروز را برگزار کرد و در این نشست، مهدی
شفیعی؛ مدیر اداره‌کل هنرهای نمایشی، پیمان شریعتی؛ مدیر مجموعه تئاتر شهر، کیوان
نخعی؛ نمایشنامه‌نویس و کارگردان و مدیر روابط‌عمومی اداره‌کل هنرهای نمایش ، به‌همراه
سهند آدم‌عارف و سیدرضا اورنگ، به‌عنوان مجری‌کارشناس به بررسی شرایط امروز تئاتر
ایران و شرایط نامطلوب محوطه تئاتر شهر پرداختند که در ادامه می‌خوانید.

تئاتر در دنیا محبوبیت خاصی دارد؛ از کشور صاحب
سینما، همچون آمریکا که تئاتر برادوی را دارد تا انگلستان، فرانسه، آلمان و…،
تئاتر در ایران هم ریشه‌دار است؛ البته منظور من نمایش‌های سنتی نیست بلکه در
دوران معاصر هم تئاترهای مدرن و بسیار خوبی داشته‌ایم اما همیشه درگیر مشکلات بوده‌ایم.
کمی درباره مشکلاتی که در اداره‌کل هنرهای نمایشی با آن‌ها دست‌به‌گریبان هستید،
بگویید

مهدی شفیعی: درباره ضرورت توجه به تئاتر در کشورهای مختلف، نکات خوبی را گفتید. خوشبختانه
علاوه‌بر پیشینه خوبی که تئاتر در کشور ما دارد، درحال‌حاضر در تهران شاهد اتفاق‌های
خوبی در حوزه تئاتر هستیم؛ تنوع مضامین، تنوع اجراها در تئاتر در کمتر هنری در
شرایط امروز دیده می‌شود. این نکات ما را امیدوار می‌کند که تئاتر ما روزبه‌روز
شرایط مطلوب‌تر و بهتری را هم برای مخاطبان و هم گروه‌های نمایشی و فعالان تئاتر
درپی داشته باشد. البته کاستی‌های بسیار زیادی وجود دارد؛ متناسب با افزایش کمی
فعالان عرصه تئاتر باید در حوزه گسترش سخت‌افزارها هم برنامه داشته باشیم. همچنین
باید نسبت به حمایت از ساخت‌وسازها در حوزه تئاتر خصوصی توجه بیشتری شود. امیدوارم
کمبودهای مالی و اعتباری که در کلان دولت با آن‌ها مواجه بودیم، مرتفع شود و جریان‌هنر
و خصوصا تئاتر بتواند بیشتر از حوزه اعتبارها بهره‌مند شود و بتوانیم تئاتر را نه‌تنها
منحصر به تهران، آن‌هم مناطق شش و یازده بلکه در سراسر کشور شاهد اجراهای عمومی و
مستمر و تماشاخانه‌های فعال و مکان‌هایی برای فعالیت گروه‌های نمایشی تحصیل‌کرده و
خلاق باشیم.

آقای شریعتی علاوه‌بر این‌که مدیریت مجموعه
تئاتر‌شهر را برعهده دارید، مدیر اجرایی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر هم هستید. فارغ
از بحث جشنواره، در دو یا سه سال اخیر مسئله‌ای هست که دغدغه ذهنی افرادی است که
به مجموعه تئاتر شهر رفت‌‌وآمد می‌کنند. برخی معضلات و آسیب‌های شهری در محوطه
تئاتر شهر وجود دارد که در چند‌سال اخیر و با احداث ایستگاه مترو «تئاتر شهر» این
مشکلات بسیار شدت پیدا کرده است. مذاکرات و رایزنی‌های شما با شهرداری تهران برای
بهبود پیدا کردن شرایط محوطه تئاتر شهر به کجا انجامیده است؟

پیمان شریعتی: متاسفانه اطراف تئاتر‌شهر در حوزه اختیار مدیریت تئاتر شهر نیست و بخش اعظم
محوطه تئاتر‌شهر به‌واسطه حساسیت‌هایی که وجود دارد، هم‌زمان به نوعی هم‌گرایی
نیاز دارد. بخش اعظم محیط، در اختیار شهرداری است، بخش دیگر در اختیار نیروی
انتظامی مستقر در پارک‌ دانشجو است و بخش دیگر به کلانتری ناحیه. چندین جلسه با
این عزیزان برگزار کردیم. همان‌طور که مستحضر هستید، سال‌ها پیش محوطه تئاتر شهر
حصار داشت و تردد افراد غیرفرهنگی در این محیط سخت‌تر بود چون لایه حفاظتی در خارج
از مجموعه هم وجود داشت اما بنا بر تصمیماتی در یکی از دوره‌های مدیریت شهری این
حفاظ‌ها برداشته شد اما کنترل مناسبی بر این بخش صورت نگرفت. البته این اتفاق تنها
برای تئاتر شهر نیفتاد و برای تمام اماکن فرهنگی شهر تهران این تصمیم گرفته شد که
در دوران خود، تصمیم خوبی بود چون بخشی از این اقدام، از یونسکو نشات می‌گرفت و
یونسکو این طرح را در منطقه مصوب کرده بود. شم اگر به کشورهای اطراف؛ آذربایجان،
ارمنستان و… سفر کنید، می‌بینید حصار تمام اماکن فرهنگی برداشته شده است تا مردم
بتوانند به‌راحتی در این مکان‌ها تردد داشته باشند اما در این کشورها، کنترل را از
دست ندادند. متاسفانه این کنترل در دو یا سه سال اخیر کم‌تر شده است. جلساتی را با
دوستان در شهرداری و شورای‌شهر پیشین و شورای‌شهر جدید داشتیم. طرحی را به این
عزیزان ارائه دادیم که در دست بررسی است. استانداری باید با بخشی از این طرح
موافقت کند. امیدواریم هرچه سریع‌تر اتفاق مناسبی نسبت به این جریان صورت گیرد.

آقای نخعی شما علاوه‌بر شغلی که در اداره‌کل
هنرهای نمایشی برعهده دارید، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر هم هستید. با‌توجه
به این‌که از نزدیک تمام اتفاق‌ها را رصد می‌کنید، به نظر شما مشکلات تئاتر ما از
کجا نشات می‌‌گیرد؟

کیوان نخعی: نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی از سال‌های دور تا امروز فرازوفرودهای بسیار
زیادی داشته‌اند. خوشبختانه در چند‌سال اخیر شاهد بوده‌ایم کارگردان‌های خوبی ظهور
کرده‌اند. البته ظهور کارگردان‌های جوان، سبب نشده است که کارگردان‌های پیشکسوت
نتوانند فعالیت کنند. درواقع مردم خودشان می‌توانند روند تغیر و تحولات تئاتر در
سال‌های اخیر را رصد کنند. برخی می‌گویند که نمایشنامه‌نویسی ما شرایط مساعدی
ندارد اما ازنظر من نمایشنامه‌نویسی ما بسیار پیشرفت کرده است. حضور نمایش‌های
ایرانی در کشورهای دیگر و آمدن کارگردان‌ها و نمایش‌های خارجی به ایران، شرایط
تئاتر ما را بسیار بهتر کرده و سبب شده است هنرمندان تئاتر ما با هنرمندان تئاتر
سایر کشورها تعامل داشته باشند. نتیجه این تعامل را می‌توان در نمایش‌های ایرانی
دید. با توجه به حمایتی که اداره‌کل هنرهای نمایشی و وزارت فرهنگ‌وارشاد از بحث
نمایشنامه‌نویسی می‌کند، شرایط را به‌گونه‌ای پیش‌برده است که نمایشنامه‌های
ایرانی با بسیاری از نمایشنامه‌ها رقابت می‌کند.

آقای شفیعی نمایش‌هایی روی صحنه می‌آیند که
نوعی توهین به تئاتر محسوب می‌شوند که البته مختص دوران مدیریت شما نیست و می‌توان
گفت حدود بیست‌وچند سال است که شرایط بر‌همین منوال است. چگونه می‌توان کیفیت
نمایش‌های روی صحنه، حداقل در سالن‌های مهم تئاتر کشور را ارتقا داد؟

مهدی شفیعی: اتفاقا یکی از بحث‌هایی که می‌توان درمورد
اتفاق‌های تئاتری در حوزه رسانه مطرح کرد، این است که بعد از هر نکته‌ای که چه در
حوزه تولید و چه درزمینه قوت یا ضعف اجراها و کیفیت تولیدات مطرح می‌شود، بلافاصله
رسانه‌ها به‌سراغ مدیران می‌روند. درحالی‌که دایره پرسش باید گسترده‌تر شود. در
بحث تربیت نیرو، تکنیک و به‌طور مشخص کیفیت، ابتدای شکل‌گیری هنرمندان ما، اگر از
آموزش‌وپرورش بگذریم، در دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد. در ابتدا باید توجه کنیم و
ببینیم در دانشگاه‌ها چه اتفاق‌هایی می‌افتد؛ چقدر سرفصل‌های امروز آموزش ما
متناسب با جریان حرفه‌ای دوران ما است؟ چقدر ما در دانشگاه‌ها به تکنیک توجه می‌کنیم؟
چقدر به سرفصل‌های آموزشی ما متناسب با نیازهای جریان تئاتر حرفه‌ای توجه می‌شود؟ چقدر
در دانشگاه‌ها مدیر هنری تئاتر یا مدیر تماشاخانه تربیت می‌کنیم؟ در حوزه فنی
تئاتر چقدر نیرو تربیت می‌کنیم و…؟ توجه ما در دانشگاه‌ها تنها به تربیت کارشناس
تئاتر محدود شده است درحالی‌که باید مقداری دوربین را به‌سمت دانشگاه‌ها بچرخانیم
و آن‌ها را مورد سوال قرار دهیم تا این دغدغه را برجسته کنیم و متناسب با اتفاق‌های
خوب در حوزه هنر، جریان‌های دانشگاهی ما هم باید رشد کنند. یکی از وظایف گروه
نمایشی و کارگردان در حوزه اجرا این‌است که در جریان اجرای خود به حقوق تماشاگر
احترام بگذارد؛ حداقل از ابتدا به او بگوید که با چه اجرایی مواجه هست و نمایش چه
مخاطبی را می‌طلبد. این اتفاق چه در تماشاخانه‌ها و چه درزمینه خود نمایش‌ها کمتر
اتفاق می‌افتد. اگر این اتفاق شکل بگیرد و مخاطب نمایشی که تولید شده است، باشید،
قطعا ارتباط بهتری برقرار می‌کنید. البته من منکر شیطنت‌ها و پایین بودن کیفیت
برخی از آثار نیستم اما معتقدم در دایره گسترده تولید تئاتر، هر مخاطبی حق دارد
اثر موردنظر خود را انتخاب کند و ببیند. تئاتر نباید به یک گروه مخاطب خاص محدود
شود بلکه باید تمام مردم این حق را داشته باشند که نمایش موردنظر خود را ببینند.
خوشبختانه تئاتر ایران امروز از تنوع مضامین و تنوع اجراها برخوردار است و این
اتفاق بیشتر از گذشته مهیا است.

در چهار الی پنج‌سال اخیر شاهد هستیم که دولت بر‌ روی مسئله اقتصاد
فرهنگ و هنر و توسعه آن بسیار تاکید دارد اما در این میان آسیبی متوجه تئاتر شده
است، اغلب نمایش‌ها برای این‌که بتوانند به فروش مناسبی برسند، چهره‌محور می‌شوند
و ممکن است از کیفیت آثار کاسته شود. میزان دخالت دولت در نمایش‌ها کمتر شده است
اما نظارت بر آثار بر‌منوال سابق باقی مانده است. به نظر می‌رسد این رشد، نامتناسب
اتفاق افتاده است. چگونه می‌توان توازنی را میان تماشاخانه‌های خصوصی و دولتی و
تئاتر به‌وجود آورد که از کیفیت نمایش‌ها کاسته نشود و کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان
تئاتر صرفا برای رسیدن به فروش بیشتر، به‌سراغ چهره‌های مطرح سینما و تلویزیون
نروند؟

مهدی شفیعی: در بحث اقتصاد هنر، دو‌ دیدگاه وجود
دارد؛ یک دیدگاه این است که حمایت‌های دولتی در حوزه تولید تئاتر باید حداکثر باشد
و دولت باید تمام هزینه‌های تولید تئاتر را بپردازد و به‌نوعی هنرمندان مشابه
کارمندان، حقوق‌بگیر دولت باشند. این اتفاق در کشورهای همسایه ما همچون آذربایجان
می‌افتد و درگذشته هم این شرایط برقرار بود که گروه، فارغ از دغدغه‌های مالی کار
خود را تولید کند و اصلا نگران صندلی‌های خالی سالن نباشد. نگاه دیگری که در سال‌های
اخیر بیشتر در کشور ما بروز کرده و شبه‌لیبرالی، این است که هنر به‌هیچ‌وجه نباید ازنظر
مالی به دولت وابسته باشد و باید هزینه‌های خود را به‌طور کامل از گیشه و مخاطب
تامین کند. ما تلاش کرده‌ایم میان نگاهی که درگذشته وجود داشته است و این نگاه شبه‌لیبرالی،
راه‌ میانه‌ای انتخاب کنیم. البته در کشورهای اسکاندیناوی هم به این نوع نگاه
نزدیک شده‌اند. اگر به‌جایی برسیم که ازلحاظ سخت‌افزار و امکانات تبلیغاتی شرایط
خوبی را پیدا کنیم، می‌توان از تولید یک تئاتر خوب، حداکثر بهره‌برداری را داشت.
باید شرایط را به‌گونه‌ای پیش ببریم که اگر یک نمایش خوب با مخاطب ارتباط خوبی
برقرار کرد، درگیر اجراهای محدود ۳۰ الی ۴۰ شب نشود و این امکان را پیدا کند که
بتواند در مدت‌زمان بیش از یک سال، یک گروه نمایشی رپرتوآر آثار خود را روی صحنه
ببرد و ارتباط مداومی با مخاطبان خود داشته باشد، بسیاری از مشکلات اقتصادی برطرف
می‌شود. از دید من در شرایط فعلی، گروه‌های نمایشی حق دارند که از دولت انتظار
حمایت داشته باشند چون فرصت اجراهای کمی به گروه‌ها می‌رسد و زمانی‌که گروه‌ها
امکان اجرای نمایش پیدا می‌کنند، تعداد صندلی‌ها و تعداد شب‌های اجرای نمایش محدود
است و کفاف هزینه‌های گروه را نمی‌دهد. پس فعلا دولت باید نگاه حمایتی خود را
داشته باشد تا در درازمدت تماشاخانه‌ها ظرفیت تبلیغی و جذب مخاطب خود را به‌قدری
گسترده کنند تا گروه‌ها نیازی به کمک نداشته باشند. در بسیاری از کشورها به این
مهم دست‌یافته‌اند و ما هم می‌توانیم به آن سمت برویم. البته فرض شما مبنی بر این‌که
دولت حمایت خود را حذف کرده است، درست نیست. اتفاقا در دو یا سه سال اخیر همچنان
حمایت دولتی برقرار بوده است. حتی تعداد نمایش‌هایی که موردحمایت قرار می‌گیرند،
گسترده‌تر از پیش شده اما سقف حمایت‌ها اندک‌تر شده است. نگاه ما این بود که گروه‌های
جوان و دانشجویی که حتی در تماشاخانه‌های خصوصی نمایش خود را روی صحنه می‌برند، بتوانند
از حمایت دولتی هرچند اندک برخوردار باشند. نمی‌خواستیم حمایت‌ها تنها به گروه‌های
مشخصی محدود شود. در برنامه میان‌مدت و درازمدت باید بر روی تعداد سالن‌های
نمایشی، فرصت‌های تبلیغ و… بیشتر فعالیت کرد تا بتوانیم به گسترش نهاد‌ مدنی
تئاتر کمک کنیم. توسعه در کشورهایی اتفاق می‌افتد که هم‌گرایی و هم‌افزایی دولت و
نهادهای مدنی در آن‌ها شکل‌گرفته است. امیدوارم بیشتر به آن سمت حرکت کنیم.

آقای شریعتی درگذشته ما تماشاگران متخصص تئاتر داشتیم؛ در دورانی، هم
منتقدان و هم تماشاگران عضو گروه تئاتر محسوب می‌شدند. اگر اتفاقی نامعمول در
تئاتر می‌افتاد، منعکس نمی‌شد. همچنین تعداد مشخصی مخاطب بودند که تمام نمایش‌ها
را می‌دیدند اما سال‌هاست که این تماشاگر متخصص را نداریم. چه باید بکنیم تا این
تماشاگران احیا شوند و ما تماشاگر مختص تئاتر داشته باشیم که تنها به‌دلیل حضور
چهره‌ها به تماشای نمایش ننشینند؟

پیمان شریعتی: بخشی از صحبت‌های شما را تایید می‌کنم.
سال‌های پیش تماشاگر مختص تئاتر داشتیم که نمایش‌ها را می‌دیدند اما باید توجه
کنید که در آن دوران تعداد تئاترهای روی صحنه هم اندک بودند. وقتی تنوع تولیدات
افزایش می‌یابد، به همان نسبت تنوع مخاطب هم بالا می‌رود. همین اتفاق در سینما هم
افتاده است. نمی‌توان سینمای دهه‌۷۰ را با سینمای امروز و نوع مخاطب سینمای امروز
مقایسه کرد. فکر می‌کنم تماشاگر مختص تئاتر که به‌نوعی خودش کارشناس‌تماشاگر بوده
است، همچنان وجود دارد اما به‌خاطر حضور پررنگ مخاطب عام، نسبت این نوع تماشاگر
کمتر شده است. من به‌عنوان مسئول یک سالن با مخاطب در ارتباط هستم، می‌بینم نوع و
پارامتر مخاطبان تئاتر به چه سمتی می‌رود. می‌بینم تماشاگر مختص تئاتر هم هست اما
طبیعتا نسبت پایین‌تری از تماشاگر عام دارد. البته معتقد هستم این اتفاق، بد نیست
اما برای بهبود شرایط باید به همان نکته‌ای که مهدی شفیعی گفت، بازگردم؛ حوزه
دانشگاهی. متاسفانه مخاطب امروز ما مخاطب موبایلی است، مخاطب عمیقی نیست و تمام
اطلاعات خود را از فضای مجازی به‌دست می‌آورد. طبیعی است که مخاطب فضای مجازی به‌اندازه
مخاطبان قدیمی عمیق نیست و باید روی این وجه کار شود.

زوم:

مهدی شفیعی: تئاتر روبه‌جلو حرکت می‌کند

اتفاقی که این سال‌ها افتاده است، افزایش فعالان تئاتر و
گروه‌های نمایشی بوده است که این اتفاق، به‌واسطه گسترش دانشگاه‌ها، آموزش‌عالی و
مراکز آموزشی به‌وقوع پیوسته است. تعداد فعالان تئاتر در سراسر کشور اصل قابل‌مقایسه
با دو یا سه‌دهه پیش نیست. از سویی دیگر در حوزه مخاطب هم با افزایش طبقه متوسط
اجتماعی مواجه هستیم که ظرفیت بسیار ارزشمند و مطلوبی را در حوزه مخاطبان هنری
ایجاد کرده است. حلقه واسط این دو گروه، اتفاق‌های خوبی است که در فضای مجازی ایجادشده
است. این‌روزها فضای مجازی بستر بسیار مناسبی برای تبلیغ هنر و ارتباط با مخاطب
است. همچنین در سایت‌های مختلف و فضای مجازی، بانک‌های ارزشمندی در رابطه با
مخاطبان به‌وجود آمده است که این امر فرصتی را برای گروه‌های هنری ایجاد کرده است
تا بتوانند با مخاطبان خود ارتباطی پیوسته داشته باشند و دایره مخاطبان خود را به‌نسبت
گذشته گسترده‌تر کنند. این روزها کمتر با هنری مواجه هستیم که با مخاطب اندک مواجه
شود. این ظرفیت‌های بالقوه موجود هستند و از برخی از آن‌ها بهره‌برداری‌های خوبی
انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال در سه یا چهار‌سال اخیر با افتتاح تماشاخانه‌های
خصوصی و گسترش موسسات خصوصی تخصصی، از نهاد اجتماعی هنر و نهادهای مدنی تئاتر
حداکثر بهره‌برداری را داشته باشیم و حوزه عملیاتی و فعالیت تئاتر در این نهادهای اجتماعی
تعریف می‌شود.

مینا صفار