رسانه ملی هرساله سعی دارد در ایام مختلف و در طی سال سریال‌هایی
مناسبی را تولید و پخش کند. اعم از سریال‌های تاریخی و غیرتاریخی. اما در این میان
سریال‌های تاریخی بیشتر به مذاق مخاطب خوش آمده و توانسته‌اند طرفداران بیشتری را
به خود جذب کنند. به‌هرحال ساخت سریال‌های تاریخی و الف ویژه نیاز به هزینه، وقت و
انرژی بیشتری دارد و به‌همین دلیل سازمان ترجیح می‌دهد سریال‌‌های کم دردسرتری را
برای این ایام در نظر بگیرد. مانند سریال‌هایی که دقیقه۹۰ و بدون درنظر گرفتن
میزان علاقه‌مندی مخاطب روانه آنتن می‌شود. هرسال در کنار سریال‌های درامی که برای
ایام محرم ساخته می‌شود شاهد آثار تاریخی تکراری هم هستیم مانند سریال «مختار نامه» که پس از اولین پخش آن مخاطبان از تکرارش نیز
استقبال کردند اما تلویزیون دراین باره زیاده‌روی کرد و حالا مخاطب علاقه چندانی
به بازپخش آن ندارد. شاید تلویزیون ترجیح می‌دهد از همان آرشیو همیشگی‌اش یک سریال
تاریخی انتخاب و چاشنی سریال‌های محرم کند. تا کنون سریال‌های فاخر محدودی در این‌باره
ساخته شده که به چند مورد از آن اشاره می‌کنیم.

«روایت عشق»

اولین سریال تاریخی
عاشورایی مجموعه «روایت عشق» به‌کارگردانی علاء‌الدین رحیمی است که در سال ۱۳۶۴ ساخته شد. تا پیش از آن
زمان، تلویزیون ساخت آثار مناسبتی و تاریخی از قیام عاشورا ورود نکرده بود؛ اگرچه
تعدادی اثر که به تله‌تئاتر شبیه بودند با محوریت دین و تاریخ اسلام تولید و پخش
شده بود اما نکته قابل‌توجه این است که تنها سه‌میلیون تومان برای ساخت این سریال
هزینه شد؛ البته به نسبت آن زمان هزینه کمی نیست. «روایت عشق» در کنار روایت حوادث
کوفه تا پیش از قیام عاشورا حرکت کاروان امام‌حسین(ع) به سمت کربلا و فجایع روز
عاشورا و ستمی که به خاندان پیامبر اسلام(ص) و فرزندان آن حضرت وارد شد را در قالب
تلویزیون آورد و به‌تناسب بضاعت آن روز این مجموعه اثر قابل توجهی در زمینه به
تصویر کشیدن حماسه حسینی به شمار می‌رفت. این سریال
در بیدخت گناباد جلوی دوربین رفت و برای همین هم اکثر بازیگرانش از اهالی مشهد
بودند؛ مثل خود انوشیروان ارجمند که نقش ابن سعد را بازی کرد و همین‌طور مرحوم رضا
سعیدی که ابن زیاد بود و نقش کوتاه اما موثرش، او را به بسیاری شناساند. بازیگران
این مجموعه عبارتند از: انوشیروان ارجمند، مرحوم رضا سعیدی، علی اوسیوند و…

«شب دهم»

سریال «شب دهم»
به کارگردانی حسن فتحی پس از سریال «روایت عشق» در ماه محرم سال ۱۳۸۰ روی آنتن
شبکه یک سیما رفت. داستان درباره جوانی به نام حیدر خوش‌مرام (با بازی حسین یاری)
است که به دختری از طبقه اشراف و قاجار(کتایون ریاحی) علاقه‌مند می‌شود. دختر برای
ازدواج با او شرطی را مطرح می‌کند و حیدرخوش‌مرام نیز می‌پذیرد. او می‌بایست در ده
شب محرم تعزیه اجرا کند، حیدر به‌همراه دوستش یاور(پرویز فلاحی‌پور) ۹ شب را تعزیه
اجرا می‌کنند و در شب دهم توسط ماموران حکومتی کشته می‌شوند. یکی از نقاط قوت این
مجموعه موسیقی آن است که توسط فردین خلعتبری ساخته شده است. بازیگرانی از جمله
حسین یاری، کتایون ریاحی، ثریا قاسمی، رویا تیموریان و پرویز فلاحی‌پور در این
مجموعه ایفای نقش کرده‌اند.

«معصومیت از
دست‌رفته»

مجموعه تاریخی «معصومیت از دست رفته» به
کارگردانی داود میرباقری در سال ۱۳۸۰ ساخته شد. این مجموعه بیانگر زندگی و داستان
شخصیتی خیالی در بستر اتفاقی تاریخی است. داستان این سریال، به سده نخست هجری برمی‌گردد
و با محوریت شخصیتی به نام شوذب (امین تارخ) شکل می‌گیرد که خزانه‌دار کوفه است. او
اوایل از محبان علی(ع) به‌شمار می‌رفت اما کم‌کم به دستگاه اموی پیوست و از عوامل
حکومت شد. چنین شخصیتی در تاریخ وجود خارجی ندارد اما میرباقری به بهانه آن توانست
اتفاقاتی را که قبل از فاجعه کربلا و بعدش در کوفه و دارالاماره این شهر می‌افتاد
به تصویر بکشد. «معصومیت از دست رفته» پس از
مجموعه‌های تلویزیونی «امام علی» و «مختارنامه»، بهترین اثر میرباقری است.
میرباقری زمان داستان این مجموعه را معاصر با عاشورای سال ۶۱ هجری قمری ترسیم کرده
اما از نمایش خود واقعه پرهیز کرده است. «معصومیت از دست رفته» جنایت و مکافات دینداران آن زمان در
مواجهه با حادثه کربلا را به تصویر
می‌کشد. لغزش شخصیت اصلی داستان در واقعه کربلا و سکوت وی در برابر امویان سال‌ها بعد فرجامش را نشان می‌دهد.
میرباقری در این مجموعه، مخاطب را در دو راهی سعادت و شقاوت قرار می‌دهد و اکنون
شخصیت اول داستان باید بین این تنگنا راهی را انتخاب کند.
شوذب عملا نقشی در تغییر حوادث کربلا نداشت اما با بازی درخشان تارخ که خیلی‌ها را
یاد «شیخ حسن جوری» سریال سربداران و «ابن سینا»ی سریال بوعلی سینا می‌انداخت و
گریم خیره‌کننده عبداله اسکندری، نقش باورپذیری شده بود.

«طفلان مسلم»

«طفلان مسلم» به
کارگردانی سید مجتبی یاسینی در سال ۱۳۸۶ در شبکه الکوثر که شبکه عرب زبانان
صداوسیماست تولید شد. این سریال به شهادت ابراهیم‌بن‌مسلم بن‌عقیل و محمد بن مسلم
بن عقیل پسران، دو پسر مسلم که
از همراهان حسین‌بن
علی(ع) در واقعه
کربلا بوده‌اند اشاره دارد.
سریال که محصول شبکه الکوثر شبکه عرب زبانان صدا وسیماست نامی واضح و یادآور تعزیه‌ای
به همین نام بود. با این‌که کل ماجرای حضور دو پسر مسلم در کوفه و شهادت‌شان شاید
چندان معتبر نباشد (چون گفته شده مسلم بن عقیل به‌تنهایی و با دو راه‌بلد از کوره‌راهی،
راهی کوفه شد و در میان راه، آن دو راه‌بلد از تشنگی مردند و او به‌سختی خود را به
شهر رساند) اما یاسینی سعی کرد از این فضا سریالی تاریخی بسازد. «طفلان مسلم» ۹ بار
بازنویسی شد و اما یکی از نقاط منفی آن در شخصیت‌پردازی و قصه‌سازی برای ابراهیم و
محمد، دو پسر مسلم بود که نتوانسته است مخاطب را با خود چندان همراه کند و تحت‌تاثیر
قرار دهد. شهرام
عبدلی، جهانگیر الماسی، آذر سماواتی، امیررضا زادسر، شمسی فضل‌الهی، محمد احسان عارف، محمد عمرانی، محمود جعفری، منیژه دلدارگلچین از بازیگران این مجموعه بوده‌اند.

«آخرین دعوت»

سریال تلویزیونی «آخرین دعوت» به‌کارگردانی
حسین سهیلی‌زاده و تهیه‌کنندگی مهران رسام در ابتدا با نام «زخم‌های رویا» رسانه‌ای و در بیست‌و‌یکم
دی‌ماه سال ۱۳۸۷ روی آنتن شبکه دوم سیما قرار گرفت. این سریال در ابتدا در زمان
حال می‌گذرد اما بنا به اتفاقی که برای شخصیت اصلی داستان رخ می‌دهد او را به بحبوحه
محرم سال ۶۱ می‌برد. درواقع او از زمان حال به زمان گذشته در کربلا سفر می‌کند. یوسف
(فرامرز قریبیان) نماینده سابق مجلس در جاده‌ای به‌طور اتفاقی سر از کوفه سال ۶۱
هجری درمی‌آورد. کوفه‌ای که در آستانه مهمان‌کشی است. در طی این مدت که او در
گذشته است خانواده و اطرفیانش گمان می‌کنند یوسف گم‌ شده است و به دنبالش می‌گردند.
این فضا تقریبا شبیه همان فضایی بود که قریبیان در فیلم «سفیر» (۱۳۶۱/ فریبرز
صالح) تجربه کرده بود. او آن‌جا نقش «قیس بن مسهر» سفیر امام‌حسین(ع) را بازی می‌کرد
که در کوفه غریبه بود و در «آخرین دعوت» هم نقش مردی غریبه در کوفه را بازی می‌کرد.
سریال ۱۳ قسمتی سهیلی‌زاده برش‌هایی مداوم بین زمان گذشته، قصه یوسف در کوفه و
زمان حال و تلاش نزدیکان یوسف برای پیدا کردن او بود. البته این برش‌ها و فضای نامتعارف
برای بیننده سنتی تلویزیون چندان جالب نبود. فرامز قریبیان، حامد بهداد، الهام
حمیدی، شهرام عبدلی، حبیب دهقان‌نسب،
پرویز فلاحی‌پور و مرجان
شیر‌محمدی از جمله بازیگران این مجموعه هستند.

«ثاراله»

«ثاراله» به کارگردانی شهریار بحرانی در
سال ۱۳۸۲ کلید خورد. پروژه بلندپروازانه‌ای که بعد از ۱۰۰ دقیقه فیلمبرداری و
هزینه یک میلیارد و دویست‌میلیون تومانی متوقف شد. این سریال که قرار بود در ۳۲
قسمت تولید شود به‌دلیل اعتراض بعضی مراجع و علما به نحوه نمایش امام‌حسین(ع) و
واقعه عاشورا، متوقف ماند. علی لاریجانی، رئیس وقت سازمان صداوسیما بعد از هشت‌ماه،
پیش‌تولید این سریال را در اسفند ۸۱ در بیابان‌های یزد کلید زد. سریالی که در آن ۵۰ بازیگر
مانند «محمدعلی کشاورز» (معاویه)، «جمشید مشایخی» (‌هانی بن‌عروه)، «اکبر عبدی» (ولید)،
«عنایت بخشی» (عمر بن سعد)، «رویا تیموریان» (ام البنین)، «شهرام حقیقت دوست» (یزید)
و «جعفر دهقان» (حر) بازی می‌کردند. با وجود این‌ها، این سریال راه به‌جایی نبرد
تا با تغییر رئیس سازمان و رفتن بودجه به سمت سریال «مختارنامه» و همین‌طور ساخت
فیلم «ملک سلیمان» توسط شهریار بحرانی این سریال، پرونده‌ای نیمه مختومه پیدا کند.

«ثارالله» بعد از حدودا چهار‌ماه فیلمبرداری متوقف شد و طی یک‌دهه
و نیم بعد هم به‌جز شائبه‌های مخالفت علما با تولید پروژه، شنیده‌هایی وجود داشت
درباره این‌که به رسمیت شناختن نشدن اعضای شورای تصویب فیلمنامه‌های مذهبی سازمان
از سوی بحرانی موجب کارشکنی‌هایی شده که در نهایت به توقف تولید انجامیده است. بحرانی که در سال‌های اخیر بیشتر درگیر ایجاد شرایط تولید «ملک
سلیمان۲» و سریالی با محوریت زندگی امام موسی‌کاظم(ع) بوده است تقریبا کار این
سریال را تمام شده می‌داند و در گفت‌وگوهای این سال‌هایش بر این امر تاکید کرده که
به راه افتادن دوباره این پروژه تقریبا غیرممکن است. داستان سریال از حرکت اباعبداله‌(ع) از مکه به
سمت کربلا آغاز می‌شد و بعد از واقعه عاشورا به پایان می‌رسید. در طی مسیر حرکت
امام با شخصیت‌های گوناگونی دیدار کرده و برخی به ایشان ملحق می‌شدند.

«پریدخت»

سریال«پریدخت» به
کارگردانی سامان مقدم و تهیه‌کنندگی احمدرفیع در ماه‌محرم سال ۱۳۸۶ از شبکه دو
سیما پخش شد. داستان این مجموعه مربوط به پریدخت دختر محجوب یک تاجر به نام حاج میرزا از سر‌شناسان
یک شهر کوچک است و در این مجموعه داستان زندگی او در سه مقطع تاریخی در سال‌های ۱۳۱۴، ۱۳۲۰ و ۱۳۳۴ به تصویر کشیده
می‌شود. (نادر) علی مصفا پسر خان شهر که پس از
مرگ پدر قدرت را به دست می‌گیرد و (نصرت) که نقش آن را کامبیز
دیرباز ایفا می‌کند. همزمان با کش‌و‌قوس‌های زندگی شخصی او، تحولات
اجتماعی آن روز‌ها یعنی سال‌های بین فاجعه مسجد گوهرشاد و کشف حجاب در مقطع اول
این سریال به تصویر کشیده می‌شود. همچنین تبعید رضا‌شاه و پادشاهی محمدرضا پهلوی و
سال‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد از اتفاقات دیگری است که در بخش‌های
دیگر زندگی پریدخت به تصویر درمی‌آید. بازیگرانی که در این مجموعه ایفای نقش کرده‌اند
عبارتند از: لیلا حاتمی، علی مصفا، کامبیر دیرباز،‌ داریوش ارجمند، عباس امیری و شاهرخ
استخری.

«مختار نامه»

سریال «مختارنامه» به کارگردانی داود میرباقری و
تهیه‌کنندگی محمود فلاح با قلم داود میرباقری و محمد بیراندوند و با نقش آفرینی
فریبرز عرب‌نیا درنقش مختار ثقفی یکی از ماندگارترین سریال‌های تاریخی عاشورایی
شد. ساخت این سریال از سال ۱۳۸۳ آغاز و تا سال ۱۳۸۸ ادامه یافت. اولین قسمت این سریال در تاریخ جمعه ۹
مهر ۱۳۸۹ از شبکه اول سیما پخش شد و تا
مرداد‌ماه سال ۹۰ به پایان رسید. «مختارنامه» از جمله سریال‌های پرلوکیشینی بود که
در نقاط مختلفی از جمله در
تهران، قزوین،
تاکستان،
ورامین،آبادان،
شوشتر،
شهریار،
آران و بیدگل،
کویر سفیدشهر و شاهرود
تصویربرداری شد. بازی، گریم، فضا‌سازی،
پرداخت و شبیه‌سازی و بسیاری از موارد دیگر نقاط قوت سریالی است که حدود ۳۰میلیارد
تومان برای آن هزینه شد و درواقع پر هزینه‌ترین سریال تاریخی تا به امروز تلویزیون
است. تهیه‌کننده این مجموعه در خصوص این‌که در ابتدا قرار بود سیف‌اله داد
«مختارنامه» را کارگردانی کند گفته است: گزینه اول کارگردانی برای مسئولان سیما
سیف‌اله داد بود،‌ اما معتقد بودم که میرباقری توانایی ساخت این‌گونه آثار را در
ساخت سریال «امام علی‌(ع)» نشان داده است و ایشان را به سازمان پیشنهاد دادم که آن
زمان بعد از تولید سریال «امام علی‌(ع)» اختلافی بین میرباقری و تلویزیون به‌وجود
آمده بود و من تصمیم گرفتم تا این اختلاف را برطرف کنم. در نهایت و بعد از برگزاری
چندین جلسه با لاریجانی،‌ مهاجرانی و… این کدورت‌ها برطرف شد و میرباقری به
عنوان کارگردان «مختارنامه» انتخاب شد. میرباقری در این
مجموعه وقایع تاریخی از سال ۴۱ تا سال ۶۷ هجری را نشان می‌دهد داشت؛ یعنی از صلح
امام حسن(ع) و شهادت ایشان توسط همسرش، دعوت امام حسین(ع) توسط کوفیان، واقعه
عاشورا و شهادت حضرت و یارانش و در آخر انتقام مختار ثقفی از قاتلان سید‌الشهدا تا
کشته شدن او.

در «مختارنامه» حدود نیم ساعت از صحنه‌های کربلا
به تصویر کشیده شده صحنه‌هایی مانند نماز ظهر عاشورا، پیوستن زهیر‌بن‌قین به امام،
شهادت وهب، که بعد از شهادت سرش را برای مادرش پرتاب می‌کنند و مادرش‌ام وهب آن را
برمی‌گرداند، صحنه آب آوردن حضرت عباس و شهادتش که این آخرین مورد، سکانسی ۱۱
دقیقه‌ای بود که به دلیل اعتراضات به نحوه نمایش علمدار کربلا هیچ‌وقت پخش نشد تا
نقش‌آفرینی «کاوه فتوحی» در نقش حضرت عباس دیده نشود. البته این سکانس در تلویزیون
پخش نشد اما در فضای مجازی به خودی خود موجی به راه اندخت و تقریبا طرفداران سریال
«مختارنامه» این سکانس را از دست ندادند. با
این حال عاشورا و تاثیر فاجعه کربلا در همه قسمت‌های این سریال هویدا بود و
میرباقری با جزئیاتی دقیق در دکور و اکسسوار و گریم که بیشتر از ۱۰میلیارد تومان
هزینه در پی داشت توانست پیچیدگی قومی و عقیدتی جهان اسلام و کوفه آن دوران را به
نمایش بگذارد. ضمن این‌که میرباقری با خلق شخصیت‌های ماندگار مانند مختار (فریبرز
عرب‌نیا)، ابن زیاد (فرهاد اصلانی)، ابن سعد (مهدی فخیم‌زاده)، ابن زبیر (رضا
کیانیان) و… نشان داد ید طولایی در خلق این‌گونه شخصیت‌های تاریخی دارد. مختارنامه
با بیشتر از ۶۰ بازیگر اصلی، ۱۲۰ بازیگر نقش فرعی و دوهزار سیاهی لشکر اگر چه
انتقاداتی در نحوه نمایش تصاویر کربلا به همراه داشت اما بازپخش آن و استقبال مجدد
از سریال نشان می‌دهد این سریال توانسته مهم‌ترین بار تلویزیون ایران را در بخش
پرداخت به عاشورا بردارد. ناگفته نماند این سریال دارای ۷۰۰
سکانس است که ۱۰۰ سکانس آن مربوط به پنج جنگ بزرگ این فیلم هستند.

بازیگران این مجموعه عبارتنداز: فریبرز عرب نیا، ابراهیم آبادی، فرهاد
اصلانی، داوود آریا، روژان آریامنش، انوشیروان ارجمند، فرهاد اصلانی، محمود اردلان،
کریم اکبری‌مبارکه، عباس
امیری، رحمان باقریان، مریم بوبانی، اسماعیل پورستار، پرویز پورحسینی، معصومه تقی‌پور، علی جاویدفر، محمود جعفری، بهناز جعفری،
صدرالدین حجازی، شهرام حقیقت‌دوست، محمدرضا حق‌گو، الهام حمیدی، ماه‌چهره‌خلیلی،
آهوخردمند، حبیب دهقان‌نسب، جعفر دهقان، رضا کیانیان، رضارویگری، داوود رشیدی،
فریبا کوثری، شهره‌‌لرستانی، حسن‌میر‌باقری، حامد میرباقری، نسرین مقانلو و… .

«فرات»

سریال «فرات» به
کارگردانی مازیارمیری و تهیه‌کنندگی محمدعلی اسلامی در محرم سال ۹۴ از شبکه دو
سیما پخش شد. این سریال داستان زندگی دو رفیق را روایت می‌کند که بر اثر حادثه‌ای رفاقت دیرینه آن‌ها
جای خود را به دشمنی می‌دهد تا آن‌جا که این دو دوست قدیمی برابر یکدیگر قرار می‌گیرند. داستان این سریال که در رابطه با مسئله گذشت
است، براساس ماجرایی که بین حاج ابراهیم (اکبر زنجانپور) و کاظم (حسن پورشیرازی)
دو شخصیت اصلی سریال رخ می‌دهد، شکل می‌گیرد. داستان این سریال از آن‌جا آغاز می‌شود که حاج
ابراهیم از سوی صمیمی‌ترین دوست خود که رابطه عاطفی بسیاری با او دارد زخم عمیقی
می‌خورد، اما نمی‌داند که ریشه این اتفاق از سوی چه کسی و از کجا نشأت گرفته است.
بعد از مدتی وقتی از واقعیت ماجرا با خبر می‌شود، واکنش شدیدی از خود نشان می‌دهد.
در واقع فرات یک قصه عام است که شخصیت حاج ابراهیم طی آن در مسیر انتخابی مهم و
امتحانی بزرگ قرار می‌گیرد.
سریال فرات در ۱۰ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای در گروه
فیلم و سریال شبکه دو سیما تولید شد. همچنین بازیگرانی از جمله اکبر زنجانپور، حسن
پورشیرازی، گوهر خیراندیش، فریبا جدی‌کار، حمید ابراهیمی، رامین راستاد، نفیسه
روشن، شیوا ابراهیمی، روح‌اله کمانی، ناز آفرین کاظمی، سارا بهرامی و علی مرادی در
آن بازی کرده‌اند.

«رخنه»

مجموعه تلویزیونی «رخنه»
به کارگردانی حسین تبریزی و تهیه کنندگی مسعود اطیابی و حسین تبریزی داستان زندگی
مردی به نام وحید است که کارگاه ساخت ابزار تعزیه و عزاداری دارد. او این شغل را از پدرش به ارث
برده و در کنار همسرش روزگار را به خوشی می‌گذراند اما وحید درست زمانی که باید
وسایل عزاداری یکی از هیات‌های مذهبی را آماده کند با مشکلی روبه‌رو می‌شود که حل
آن ساده نیست.
او دچار بیماری می‌شود که
سعی دارد آن را از همسر باردارش پنهان کند. در این مجموعه بازیگرانی چون علیرضا جلالی‌تبار، زیبا
بروفه، عنایت بخشی، امیر غفارمنش، نیلوفر شهیدی، میرطاهر مظلومی، اشکان اشتیاق،
زهرا سعیدی، آتش تقی‌پور، رحیم نوروزی، افشین سنگ چاپ، آرزو ابی‌زاده، بیتا خردمند
و مینا جعفرزاده به ایفای نقش می‌پردازند.

«زمانی برای عاشقی»

سریال
«زمانی برای عاشقی» به کارگردانی محمد‌حسین لطیفی و تهیه‌کنندگی مسعود فردشاهیان روایتگر زندگی حاج
مرتضی با بازی فرهاد قائمیان، بازاری خوشنام و اهل خداست که یک اتفاق ناخواسته
زندگی او را از این رو به آن رو می‌کند. او تصمیم می‌گیرد به حال‌و‌هوایی که سال‌ها
از آن غفلت کرده، بازگردد. فرهاد قائمیان،
رضا رویگری، عنایت شفیعی، علیرضا اوسیوند، حمید ابراهیمی، نصرت میرعظیمی، کاظم
هژیرآزاد، احمد علامه‌دهر، محمود مقامی، زهره حمیدی، امین ایمانی، ابوالفضل همراه،
امیر کاظمی، زهرا سعیدی، لیلا بلوکات، نفیسه روشن، سعیده عرب و… بازیگران این
مجموعه هستند.

اکرم رضایی