زیبا علیخانی نویسنده کتاب «ادبیات کودک و نوجوان تاجیکستان» که به‌ تازگی در انتشارات گویا به چاپ رسیده است در گفتگو با خبرنگار ادبیات صبا عنوان کرد: این کتاب با هدف آشنایی علاقه‌مندان ادبیات کودک با شاعران و نویسندگان تاجیکستان تهیه شده‌ و در این اثر پژوهشی تعدادی از شاعران و نویسندگانی که سال‌ها برای کودکان و نوجوانان شعر، قصه، حکایت، داستان و نمایشنامه نوشته اند، معرفی شده ‌اند.

به گفته وی، در تهیه مطالب این کتاب از سه منبع اصلی استفاده شده است که عبارتند از «تذکره ادبیات بچه‌ها»، «تذکره مختصر نظم معاصر بچه‌ها» و «ادیبان تاجیکستان».

او با اعلام اینکه کتاب «تذکره ادبیات بچه‌ها» دو جلدی است که جلد اول در سال ۲۰۱۲ و جلد دوم در سال ۲۰۱۳ تهیه و تنظیم شده‌ است، بیان کرد: هیات تحریریه این کتاب محمدالله لطف‌الله‌، مهمان بختی، بابا حاجی، علی باباجان، یوسف‌جان احمدزاده، عبدالشکور عبدالستار و نجم‌الدین صلاح‌الدین‌زاده هستند. تهیه و تنظیم آن را علی باباجان و جوره هاشمی انجام داده‌اند. البته در ادامه این دوجلد در سال ۲۰۱۹ جلد سوم این کتاب نیز توسط انتشارات «ادبیات بچگانه» در شهر دوشنبه چاپ شد که بیشتر نمونه‌هایی از آثار نثر نویسندگان کودک و نوجوان در آن جمع‌آوری شده بود.

این نویسنده خاطرنشان کرد: کتاب «تذکره مختصر نظم معاصر بچه‌ها» نیز در سال ۲۰۱۹ چاپ شد. هیات تحریریه این کتاب لطافت نظیری، خورشید ضیایی، شیرمحمد یارمحمدزاده، نجم‌الدین صلاح‌الدین، مظفر خُلُف هستند. تهیه و تنظیم آن را علی باباجان، جوره هاشمی و عزیز عزیز انجام داده‌اند. این کتاب تقریبا ویراست جدیدی از کتاب دو جلدی «تذکرۀ ادبیات بچه‌ها» بود و به نوعی برخی از مطالب آن به روز رسانی شده بود.

او ادامه داد: کتاب «ادیبان تاجیکستان» به مناسبت هشتادمین سالگرد تاسیس اتفاق نویسندگان تاجیکستان در سال ۲۰۱۴ منتشر شده‌ است. تهیه و تنظیم آن را اسرار سامانی و مجید سلیم انجام داده‌اند. در موارد لازم از این منبع نیز استفاده کردم. این سه منبع به خط سریلیک بودند که ابتدا مطالعه و نویسه‌گردانی شدند. مطالب مورد نیاز را به فارسی برگردان کردم سپس تدوین شدند و بلاخره بعد از دو سال توسط انتشارات گویا به چاپ رسید.

این پژوهشگر تصریح کرد: در این منابع گاهی در ثبت اطلاعات برخی از افراد اختلافی وجود داشت یا اینکه فردی وفات کرده بود اما در منابع موجود، تاریخ درگذشتش ذکر نشده بود درنتیجه من نیز سعی کردم در منابع دیگر، اطلاعات کامل‌تر را پیدا کنم. در مواردی نیز از کتاب پنج جلدی «تذکره ادبیات بچگانه» که در طول سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴ در انتشارات معارف شهر دوشنبه چاپ شده ‌است، بهره بردم. میرسعید میرشکر، رجب امانف، عبید رجب و جانان باباکلانف هیات تحریریه این مجموعه هستند و تهیه و تنظیم آن را مهمان بختی بر عهده داشته‌است. لازم است در اینجا از آقای سید علی کاشفی خوانساری صمیمانه تشکر کنم که برای چاپ این کتاب، مرا حمایت، همراهی و راهنمایی کردند.

علیخانی عنوان کرد: در نگارش این مجموعه یکی از شاعران تاجیکستان به نام‌ نسیم‌بیک قربان‌زاده که خودشان دانش‌آموخته زبان و ادبیات تاجیکی هستند نیز خیلی به من کمک کردند، او هم در تهیه منابع و هم در معادل‌یابی واژه‌ها و اصطلاحاتی که معنی آنها در فرهنگ‌ها نبود و یا واژه‌هایی که بیشتر در لهجه ‌های بومی مناطق مختلف تاجیکستان به کار برده می‌شدند، بسیار به من کمک کردند.

او درباره ملاک‌ها و شاخصه‌های خود برای انتخاب این شاعران و نویسندگان گفت: مبنای انتخاب این شاعران و نویسندگان تاجیکی براساس نام‌ها و اطلاعاتی است که در کتاب «تذکره ادبیات بچه‌ها» آورده شده‌ است و منابع دیگر برای تحقیق و توضیح بیشتر استفاده شده‌اند. البته تعداد افرادی که در «تذکره ادبیات بچه‌ها» معرفی شده بودند، نزدیک به ۵۰ نویسنده و شاعر بود که به دلیل بالا رفتن تعداد صفحات کتاب و محدودیت‌های چاپ، براساس اینکه کدام‌یک از این شاعران به‌صورت متمرکز و گسترده‌تر در حوزه کودکان و نوجوانان فعال بودند، تعدادی انتخاب شدند.

این نویسنده خاطرنشان کرد: در تاجیکستان توجه به کودکان با چاپ «تهذیب‌الصّبیان» توسط صدرالدین عینی آغاز شد. عینی برای اولین بار مخاطب خود را کودکان قرار داد و برای آنها نوشت. از این رو استاد عینی را از پایه‌گذاران ادبیات کودکان و نورسان تاجیکستان می‌دانند. البته ابوالقاسم لاهوتی نیز در این مسیر، استاد را همراهی کردند تا مسیری تازه در ادبیات کودک و نوجوان تاجیکستان باز شد. در این کتاب افرادی معرفی شده‌اند که در ادبیات کودک این کشور همزبان، بسیار تأثیرگذار بوده‌اند؛ افرادی چون صدرالدین عینی، ابوالقاسم لاهوتی، احمدجان حمدی، پیرو سلیمانی، سهیلی جوهری‌زاده، باقی رحیم‌زاده، عبدالسلام دهاتی، میرسعید میرشکر، محمود دیاری، ماریانا فوفانووا، امین‌جان شکوهی، محی‌الدین فرهت، عبدالملک بهاری، نعمان رازق، باباجان حاجی، گل‌چهره سلیمانی، اکابر شریفی، غفار میرزا، موجوده حکیمووا،‌ عبید رجب، آزاد امین‌زاده، علی باباجان، نریمان بقازاده، نعیم‌جان نظیری، مهمان بختی، یوسف احمدزاده، جوره هاشمی، محبوبه نعمت‌زاده، لطافت کنجایه‌وا، شریف محمدیار، رحمت نذری، گل‌نظر کلدی، نظام قاسم و مرادعلی صابر.

او درباره ویژگی شاخص ادبیات کودک و نوجوان تاجیکستان بیان کرد: طبق مطالعاتی که در شعر و داستان کودک و نوجوان تاجیکستان داشته‌ام، فکر می‌کنم علاوه بر همه زیبایی‌هایی که در ادبیات این کشور زیبا و هم‌زبان ما وجود دارد و ریشه آن هم در یکی بودن بخشی از ادبیات کلاسیک هر دو کشور است، بومی‌گرایی از شاخصه‌های اصلی ادبیات کودک این کشور است. البته در شعر استفاده از مضامین طبیعت‌گرا، وزن های شاد با مصرع‌های کوتاه، ایجاز، سادگی و روانی ابیات، به کارنبردن ترکیبات و مفاهیم انتزاعی، استفاده از تشبیهات حسی به حسی و جاندارپنداری که همگی از مهم‌ترین خصوصیات شعر کودک هستند، بسیار به چشم می‌خورد. برای مثال در شعری گلچهره سلیمانی با کوتاه‌ترین مصرع‌ها درباره خواهرش چنین گفته است:

«گل انار

نغمۀ تار

بوی بهار

خواهرکم

اَلَّۀ شب

خندۀ لب

خانۀ گَپ

خواهرکم»

یا عبید رجب در وصف درخت ارچه (کاج) چنین گفته است:

«ارچه، ارچه، جان ارچه

زیب زمستان، ارچه

ما مهمان تو هستیم

تو ما را مهمان، ارچه

ما با تو غزل خوانیم

ما با تو رقصان، ارچه»

این نویسنده درباره آثار جدید خود نیز توضیح داد: اولین کتابی که در زمینه‌ ادبیات کودک در تاجیکستان آماده کردم کتاب «آلوچه گل بادام» مجموعه‌ای از اشعار عبید رجب بود که یکی از بزرگترین شاعران حوزه کودک و نوجوان کشور تاجیکستان است. بعد از آن هم دو مجموعه دیگر از گزیده شعر چند شاعر کودک از کشور تاجیکستان، شاعرانی مثل جوره هاشمی، سید علی مأمور، بهرام فیروز، عبید رجب، گلرخسار صفیه‌آوا و … منتشر کردم و بعد هم کتاب «ادبیات کودک و نوجوان تاجیکستان» که امسال در انتشارات گویا چاپ شد. کتاب دیگری هم در دست چاپ دارم که گزیده ای از اشعار جوره هاشمی است با نام «بچه ها و کوچه ها» که قرار است در موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان منتشر شود. همچنین از پولاد تالیس یک رمان مخصوص نوجوان به نام «تابستان آماده» برای چاپ دارم که هنوز برای انتشار آن اقدامی نکرده‌ام. درواقع هنوز انتشاراتی برای چاپ  این اثر پیدا نکرده‌ام. در ادامه هم دوست دارم گلچینی از اشعار گلچهره سلیمانی آماده کنم. آرزو می‌کنم با لطف خداوند بتوانم این کار را انجام بدهم.

علیخانی در پایان تصریح کرد: نکته‌ای که لازم است به آن اشاره کنم این است که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان تاجیکستان در کشور ما فعالیت‌های اندکی شده است و در ایران آشنایی با ادبیات کودک تاجیکستان گسترده نیست برای همین ناشران برای چاپ کتاب‌هایی که در این حوزه هستند، اغلب با این نگرانی مواجه‌اند که نکند خواننده کمی داشته باشند و مورد استقبال قرار نگیرند. اینجا جا دارد از مدیران انتشارات آرون، موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و خانه فرهنگ و هنرگویا تشکر کنم که برای نشر کتاب‌هایی در این حوزه این فرصت را برای من ایجاد کردند تا بتوانم برای آشنا کردن علاقه‌مندان به ادبیات کودک تاجیکستان قدم‌های کوچکی بردارم.

ندا زنگینه

انتهای پیام/