سینمای کودک و نوجوان بستری برای
پهن کردن خیال در دل واقعیت عریان زندگی است، زمانی که شوق شعفبرانگیز زیستن از
دریچه نگاه کودکان و نوجوانان به قاب دوربین مینشیند و گهواره آرزوها را در
لالایی قصههایی شیرین به تاب درمیآورد. اما سهم اندک سرانه تولید و عرضه فیلمهای
مختص کودک و نوجوان و نادیده انگاشتن فصل مهم «تابستان» که فرصتی مناسب برای
نزدیکی نگاه کودک به فیلمهای کودک و نوجوان است، موجب پیگیری و فراهمسازی پروندهای
تحت عنوان «سینمای کودک در فصل تابستان؛ بایدها و حسرتها» شد. بر این منوال گفتوگوی
«صبا» با فیلمسازان شناخته شدهای از دورههای مختلف سینمای کودک و نوجوان شکل
گرفت که در ادامه میآید.
ما را با دهه ۶۰ مقایسه نکنید!
حسین قناعت ضمن اشاره به غفلتهای رخ داده درباره توجه به «سینمای کودک و
نوجوان» از وضعیت بغرنج اکران سینمایی گلایه داشت. این کارگردان عنوان کرد: به طور
قطع فصل تابستان فرصت مناسبتری برای نمایش آثاری است که با کودکان پیوند میخورند،
بچهها در این فصل فرصتی بیشتر برای حضور در سالنهای سینمایی دارند و سینما و
تماشای فیلمهایی مختص به کودکان میتواند بخش مهمی از اوقات فراغت آنها را در
بربگیرد.
کارگردان فعال سینمای کودک ادامه داد: اگر معیار را بر این بگذارند که کمکهای
آموزش و پرورش در فصلی غیر از تابستان شامل فیلمهای کودک میشود، اینچنین نیست.
چراکه سالها است از این نوع کمکها بهرهای نبردهایم و گلایههای ما هم به جایی
نمیرسد، درحالیکه نقش این وزارتخانه برای پیشرفت سینمای کودک و نوجوان میتواند
بسیار مهم باشد. تابستان از این نظر فصل مهمی است که چون بچهها درس و امتحان و
مدرسه ندارند، فرصتی بهتر برای تماشای آثار سینمایی دارند و خانوادهها میتوانند
از سینما جهت پرکردن بخشی از زمان فراغت بچهها استفاده کنند.
تنها اثر به نمایش درآمده حسین قناعت در فصل تابستان فیلم «دزد و پری» است
که در واقع پرفروشترین فیلم وی به شمار میرود و این مساله تائیدی بر مناسب بودن
فصل تابستان برای اکران فیلمهای کودکانه خواهد بود. او در اینباره توضیح داد:
تابستان سال گذشته فیلم «دزد و پری» را اکران کردم که خوشبختانه با استقبال بالایی
مواجه شد و چون بچهها فرصت بیشتری برای دیدن فیلم به همراه خانوادههای خود
داشتند، توانست بیش از یک میلیارد تومان فروش داشته باشد.
کارگردان فیلم «من و نگین داتکام» در ادامه گفتوگو با «صبا»، به بیهویتی
فضای اکران فیلمهای ایرانی اشاره کرد و در این خصوص گفت: برخی از موارد معمولی در
اکران سینمای ایران برایمان تبدیل به یک رویا شده است! ما آنقدر شرایط نامناسبی
در اکران فیلمهای خود دیدهایم که اهمیت فصل اکران برایمان در مرحله بعدی قرار میگیرد.
من همواره از بابت شرایط بسیار تلخ اکران ««من و نگین داتکام» ناراحت هستم و میتوانم
بگویم اکران این قیلم اسفناک بود. با همه آرزوهایی که برای این فیلم داشتم، بعد از
کسب هفت جایزه و در حالی که فکر میکردم اتفاق ویژهای در اکران برایش خواهد
افتاد، در نهایت به شکل غریبی بعد از چهار سال اکران شد. اکرانی ناقص که در فصل مرده
و در بدترین شرایط در آخرین روزهای زمستان انجام شد، به نحوی که بعد از یک هفته که
به سینما فلسطین مراجعه کردم، دیدم به بهانهای فیلمم را از اکران درآوردهاند!
قناعت در خصوص نامناسب بودن زمان اکران فیلمهای کودک و نوجوان که ارتباطی
تنگاتنگ با چگونگی مواجهه مخاطبان با اثر دارد، به شیوه مسئولان در انتخاب ایامی
متناسب برای نمایش آثار کودکان انتقاد کرد و عنوان داشت: فیلم دیگرم، «ماجراهای
اینترنتی» هم در شرایط بدی اکران شد و فقط فیلم «دزد و پری» بود که سال گذشته با
وجود نداشتن سرگروه سینمایی، اکران بسیار مناسبی داشت. من بخش زیادی از فروش «دزد
و پری» را ناشی از توجه فضای مجازی میدانم که موجب شد ارتباط خوبی با مردم پیدا
کند.
وی که آثاری کودکانه برای تلویزیون هم ساخته است، در
پاسخ به اینکه چه تلاشهایی برای اکران فیلم «دزد و پری۲»؛ تازهترین ساختهاش در
فصل تابستان انجام داده است، به «صبا» گفت: تهیهکننده فیلم جدیدم آقای بهروز مفید
است که گویا با آقای حبیب اسماعیلی جهت پخش فیلم هماهنگ کردند، چون ایشان پخشکننده
فیلم «دزد و پری» هم بودند. شنیدم که هنوز شرایط برای اکران فیلم «دزد و پری۲»
فراهم نشده و به نظر میرسد لیست فیلمهایی که قرار است در نیمه اول سال اکران
شود، بسته شده است و در صورت صحت این خبر دیگر کاری از ما برنمی آید.
این فیلمساز ادامه داد: باید به سینمای کودک بیشتر از اینها توجه شود و
انتخاب زمان مناسب برای اکران فیلمهای این رده مساله مهمی است که مسئولان باید به
آن توجه بیشتری کنند. تابستان امسال هم به نحوی گذشت و باید از حالا به فکر تولید
خوب آثار و برنامهریزی برای اکران آنها در تابستان سال آینده باشیم. حسین قناعت
که از جشنواره فیلمهای کودکان و نوجوانان جوایزی را کسب کرده است، درباره زمان
اکران فیلمهای جدیدش گفت: خوشبختانه قرار شد در روزهای پایانی تابستان، فیلم
«قهرمانان کوچک» اکران شود و باید دید در ادامه برای فیلم «دزد و پری۲» چه
اتفاقاتی میافتد، چراکه وضعیت اکران در سینمای ایران آنقدر نامشخص است که کسی
نمیتواند با قاطعیت از وضعیت آینده بگوید.
کارگردان فیلم «دزد و پری۲» در ادامه به کمبود سالنهای سینمایی در سطح
کشور اشاره کرد و این مساله را وضعیتی بغرنج در اکران دانست و افزود: متاسفانه
تعداد سالنهای سینمایی در کشور خیلی کم است و از طرف دیگر تعداد فیلمهای تولیدی
در سینما زیاد است و از این نظر فیلمهای کودک باید در ته صف منتظر زمان اکران
باشند. خوشبختانه پردیسهایی در سالهای اخیر ساخته شده اما باز هم تعداد سالنها خیلی
کم است و نیاز است روند ساخت و ساز سالنهای سینمایی سرعت بگیرد.
حسین قناعت در پاسخ به اینکه وعدههای داده شده توسط مسئولان سینمایی مبنی
بر برپایی شورا و یا اختصاص گروه و سالنهایی ویژه برای سینمای کودک و نوجوان تا
چه حد قابل پذیرش خواهد بود، عنوان داشت: خوشبختانه امسال برعکس سالهای گذشته، بعد
از پایان جشنواره کودک، وعدههایی برای اکران و حمایت از سینمای کودک از سوی
مسئولین مطرح شده که باعث شادمانی فیلمسازان کودک است و نوید سال بهتری را برای
این سینما به همراه دارد. مثلا آقای داروغهزاده لطف کردند و نامهای در حمایت از
فیلمهای کودک و نوجوان نوشتند. بهتازگی هم خبر تشکیل شورا را از سوی آقای
حیدریان شنیدم و اینکه قرار است مدرسه عالی کودک هم راهاندازی شود. اینها اتفاقات
خوبی است که قرار است برای سینمای کودک بیفتد. البته باید منتظر ماند و انتظار
نداشت که همه اتفاقات خیلی سریع انجام شود.
کارگردان آثار کودکانه برخی از نقطه نظراتی را که در قیاس سینمای کودک در
دهههای ۶۰ و ۹۰ شمسی به کار میرود، خارج از روالی منطقی دانست و در اینباره
توضیح داد: اینکه بخواهیم دائم سینمای کودک و نوجوان امروز را با دهه ۶۰ مقایسه
کنیم از هرگونه نگاه تحلیلی به دور است، چراکه وضعیت زندگی، شرایط اقتصادی و نگاه
مردم در این دههها کاملا با هم تفاوت دارد و نگاه کودکان دیروز هم قابل مقایسه با
کودکان امروزی نیست؛ چنانکه فرزند هشت ساله من امروزه سرگرم ابزارهای تکنولوژیک
است، درحالیکه دیروز اصلا چنین فضایی نبود. الان بهروزترین فیلمها را میتوان
از طریق اینترنت تهیه کرد اما در آن زمان هیچ امکاناتی وجود نداشت و در آن دوره ما
خودمان هم وارد صفهای سالنهای سینما میشدیم. وی افزود: نمیتوان منکر ساخت فیلمهای
خوب در دهه ۶۰ بود اما اگر امروزه دیگر آن اتفاق در اکران فیلمهای کودک نمیافتد،
مساله دیگری است و نباید به ضعف فیلمها نسبت داده شود. این موضوع بحثی مفصل میطلبد
و نیاز است به شکلی کارشناسانه با این مسائل برخورد شود. من بارها در جلسات مختلف
میشنوم که دهه ۶۰ را سالهای رویایی سینمای کودک میدانند و آن را با وضعیت امروز
سینما مقایسه میکنند. در صورتی که اگر همان فیلمهای دهه ۶۰ را امروز اکران کنند،
آن وقت مشخص میشود که چه میزان استقبال خواهد شد!
حسین قناعت وضعیت آینده سینمای کودک را امیدوارانه دانست و گفت: در سالهای
گذشته با اتمام جشنواره کودک همه چیز تمام میشد اما امسال حرفهای خوبی را از
زبان مسئولان میشنویم و افرادی مانند آقای رضا داد که از عزیزان ما و از علاقهمندان
سینمای کودک هستند، قرار است کارهای ارزندهای را انجام دهند. آقایان حیدریان و
داروغهزاده پای کار آمدند و این نوع حمایت نویدبخش روزهای خوبی برای سینمای کودک
در سالهای پیش رو خواهد بود.
معیاری وجود ندارد
غلامرضا رمضانی درباره شرایط اکران سینمای کودک به «صبا»
گفت: سهم
عمده نادیده گرفتن سینمای کودک و نوجوان در اکران مناسب و مخصوصا در فصل تابستان
برمیگردد به خود فیلم کودک. در دورانی که موضوعاتی همچون مثلثهای چند ضلعی عشق
در سینمای بزرگسال یا به قولی بدنه مجوز حضور نداشتند و در زمانی که خنداندن مردم
آنقدر سطحی و سخیف نبود، فیلمهای کودک با فضایی پاک و داستانی شیرین و احتمالا
دو سه آواز دلنشین سینماها را مال خود کرده بودند و اهمیت بسزایی در رونق اکران و
نشاط سینما و اثرگذاری در جریان سینمای بدنه بزرگسال داشتند. اما اکنون در سینمای
بزرگسال که به ظاهر مملو از عناصر مجذوبکنندهای است که رقم تولید هر فیلم را به
دو میلیارد و شاید بیشتر میرساند و عمده هزینه فیلم را برای دستمزد بازیگران
اختصاص مییابد، جایی برای اکران فیلمهای کودک و نوجوان که بخواهند رسالت تربیتی،
آموزشی و فرهنگسازی داشته باشند، نمیماند.
کارگردان فیلم «حیات» ضمن اشاره به نادیده گرفتن اهمیت سینمای کودک و
نوجوان توسط مسئولان، به گلایه از بازاری بودن فیلمها در اکران پرداخت و در اینباره
به «صبا» گفت: برخی فکر میکنند سینمای به اصطلاح بدنه برای بازگشت پولهای هنگفتی
که به پای انواع مناسبات و روابط سرگرم کننده صرف میکند، برای مخاطب مفید است پس
به ناچار نگاهها به سمت گیشه میرود و دغدغه سینماداران صرفا آمار فروش است. پس
طبیعی است که فرصت برای اکران به سینمای کودک نمیرسد و فرقی ندارد که در چه فصلی
باشد. البته حق دارند چون وقتی سرمایه حرف اول را برای تولیدات فرهنگی بزند بحث فرهنگی
جایی برای ورود نخواهد داشت!
این فیلمساز پیشکسوت در ادامه پیشنهاد داد: یا باید دولت سالنهایی را به
سینمای کودک بهصورت دائمی اختصاص دهد یا اینکه فکر دیگری بشود. به نظرم شاید این رقابت
نابرابر در سینمای حاضر بتواند تاًثیر خوبی برای سینمای کودک داشته باشد. یعنی
سینماگران و تهیهکنندگان کودک بدانند که باید وارد میدانی شوند که فیلمها در آن با
سرمایه بالای یکی، دو میلیارد ساخته شده و نگاه متمرکزش فقط جذب مخاطب و گیشه باشد.
شاید لاجرم باید به این شرایط تن داد! ولی نتیجه این تن دادنها میشود فیلمهای میلیاردی
که شخصا با نوع ساختار و شیوه روایت و مفهوم نازلشان مشکل دارم.
سازنده فیلم کودکانه فیلم «گنجشکک اشیمشی» درباره شرایط فعلی سینمای کودک
عنوان کرد: سینمای کودک در چرخه یک نگاه تحمیل شده به بدنه سینما که مدعی است
ذائقه مردم را میشناسد، پودر شده است. درست هم نمیشود فهمید که این درخواست،
سطحینگری مردم است که به سینما دستور میدهد یا سطح سلیقه تولیدکنندگان این نوع
سینما است که در ذهن و روح مردم رخنه کرده است. معیاری وجود ندارد. مدیریت هدایتکنندهای
هم نیست. شاید بتوانیم دلخوش به بیرون کشیدن بدن له شده این سینمای کودک و نوجوان
از زیر تفکر غلط سرمایهداری و تزریقکنندگان تفکر نادرست باشیم. در همین تابستان
و تابستان دو، سه سال اخیر شاهد هستیم که ۸۰ درصد تفریح عشاق و جوانها و در کل، مردم بهعنوان
مخاطب عام، ساعتها نشستن در کافیشاپها است که منجر به روئیدن قارچگونه کافیشاپها
شده است. این فرهنگ بیهودگی و اوقات گذراندن را در سینما هم شاهدیم. از اینرو سینمای
کودک و نوجوان باید نوآوری کند، سرمایه بسیار وارد کند و هزینههای میلیاردی
داشته باشد تا بعد از اکران آن مبالغ برگردد.
اگر دولت کمک نکند در
هیچ فصلی سینمای کودک اکران خوبی نخواهد داشت
غلامرضا آزادی در گفتوگو با «صبا» درباره سینمای کودک در
دهه ۶۰ گفت: در اوایل انقلاب سینمای رسمی ما سینمای کودک و نوجوان بود و اکرانهای
خیلی خوبی داشتیم. من فیلمی مانند «کاکلی» را در آن دوران ساختم که استقبال بالایی
از آن شد اما متاسفانه به تدریج مواردی مانند ستارهپروری در سینمای ایران به وجود
آمد که ذائقه مردم را تغییر داد و الان به جایی رسیدهایم که دیگر بچهها فیلم
کودک نمیبینند و آثاری میبینند که مربوط به بزرگترها است و حتی فیلمهایی را در
سینمای امروز ایران تماشا میکنند که محتوای مناسبی ندارند و به نظرم برای افراد
زیر ۱۸ سال ممنوع است.
این سینماگر قدیمی درباره سینمای کودک و نوجوان ایران در
دهه ۹۰ گفت: امسال که در جشنواره کودک داور بودم، احساس کردم جوانه هایی در حال
رشد است و فیلمهایی تولید شده که از فرهنگ کودکان میآید، یکی از آنها را هم خودم
با نام «سندباد و سارا» ساختم. اما مساله مهم، اکران فیلمها است که چگونه میتوان
این تعداد فیلمهایی را که با تلاش فیلمسازان ساخته شده است، در برابر انواع فیلمهای
تجاری به اکران درآورد. به نظرم اگر دولت در این زمینه کمک نکند و شاخ انحصار
اکران را نشکند، سینمای کودک از بین میبرد. امروز فیلمهای بیهنری را در اکران
میبینیم که هیچ هویتی ندارند و جای سینمای ارزنده کودک را گرفتهاند.
تهیهکننده فیلم «مرد نامرئی» به حمایت دولت از سینمای کودک
نظر داشته و در اینباره عنوان کرد: ما در انتظار پشتیبانی وزارت ارشاد و سازمان
سینمایی هستیم که به سینمای کودک کمک کنند و شرایط مناسبی برای اکران فیلمهای این
گروه آماده کنند. به نظرم آموزش و پرورش میتواند با ایجاد زنگ سینما و حمایت از
سینمای کودک نقش مهمی ایفا کند. براساس قولی که مسئولان سینمایی دادهاند، قرار
است از امسال اکران ویژهای برای کودک و نوجوان در نظر گرفته شود و ما هم
امیدواریم.
غلامرضا آزادی افزود: اگر آموزش و پرورش بخواهد ورود پیدا
کند و سینما در برنامه کلاسی بچهها جای بگیرد، بهترین فصل اکران فصلی غیر از
تابستان خواهد بود، چون بچهها هم دوست دارند دسته جمعی به تماشای فیلم بروند. یک
زمانی بود که فیلمها در تابستان اکران میشد و بچهها چند بار به همراه خانوادهها
میرفتند اما حالا وضعیت اقتصادی خانوادهها نامناسب است و حتی به زور یک بار میتوانند
به سینما بروند. از این نظر دولت و آموزش و پرورش باید به بچهها برای رفتن به
سینما کمک کند. تنها از همین راه میتوان موجب رونق سینمای کودک شد، وگرنه اگر
دولت کمک نکند، در هیچ فصلی سینمای کودک اکران خوبی نخواهد داشت. اگر فیلمی مانند
«مدرسه موشها» هم میفروشد به خاطر جریان خاص تبلیغاتی است که برایش انجام شده و
استثنا است.
کارگردان فیلم «قبیله من» ادامه داد: من در دهه ۶۰ فیلمی به
نام «کاکلی» را ساختم که سودآورترین فیلم بود و براساس آن انگیزه پیدا کردم که
فیلمهای بعدی را بسازم. در دهه ۶۰ کیفیت فیلمها خیلی بالا بود و سینمای کودک حرف
اول را میزد. ما در آن دوران چهرههای سرشناس جهانی را در سینمای کودک داشتیم.
چهرههایی که درخشانترین فیلمهایشان در زمینه کودک بوده است و متاسفانه برخی به
تدریج نابود شدند و این نابودی بر گردن مسئولان است. سینمای کودک و نوجوان را یکسری
آدمهای فرهنگی میسازند که تاجر نیستند و نیاز است از آنها حمایت شود. من پنج
فیلم کودک اکران نشده دارم، شما بگویید چه کنم؟ بنده که در آمریکا تحصیل کردم و
سالها است عاشق سینمای کودک هستم هم بلدم فیلم جلف بسازم! اما چون فیلمسازی وطنپرست
هستم و فرهنگ و سینمای خودم را دوست دارم، تن به هر کاری نمیدهم. من امیدوارم که
مسئولان سینمایی طبق قولهایی که دادهاند، امسال به سینمای کودک بها بدهند و همه
چیز سینمای کودک محدود به برگزاری جشنواره کودک نشود.
دیگر نمیتوان به مخاطب کلک زد!
رهبر قنبری که با فیلمهایی مختص کودک و نوجوان در جشنوارههای
خارجی حضور پررنگی داشته است درباره میزان برجستگی اکران فیلمهای کودک و نوجوان
در فصل تابستان، گفت: بستگی به جنس فیلمها دارد، چون دو نوع فیلم در سینمای کودک
و نوجوان داریم که یکی هنریتر است و دیگری بیشتر از جنس سرگرمی است که البته با
برخی از آثار مزخرف سینما فرق دارد. سرگرمی میتواند آموختن، فارغ از رنجها و
مکافاتهای زندگی باشد. در سینمای آمریکا هم شاهد فیلمهای تجاری و هنری هستیم که
با زبان کودک و مضامینی متناسب با جامعه برای این گروه ساخته میشود. مساله مهمتر
از زمان اکران فیلمها، نگاه مطلوبی است که باید به کودک و نوجوان داشت، یعنی
آموزههای اخلاقی را به شکلی جذاب برای کودک نشان داد تا هم سرگرم شود و هم آموزش ببیند.
کارگردان فیلم «او» افزود: همه چیز باید به شکلی سنجیده و
کارشناسانه مشخص شود که آیا اکران فیلمهای کودک و نوجوان در فصل تابستان به نفع
این سینما است و یا به ضررش؟ اتفاقا برخی از فیلمها باید در فصل مدارس نمایش داده
شود، چون امکان حضور جمعی بچهها در آن وضعیت بیشتر فراهم است. رهبر قنبری در
ادامه به «صبا» گفت: ممکن است در هیچ فصلی فیلمهای ما نفروشد، چون هویت کودکانه
ندارد و مضامینی سیاسی و اجتماعی دارد. متاسفانه سینمای کودک به هیچ عنوان مورد
توجه قرار نمیگیرد، مثلا مشخص نیست که تبلیغات برای سینمای کودک چه جایگاهی دارد؟
وقتی تبلیغ خوبی برای یک محصول تولیدی نشود چه تضمینی برای فروش و دیده شدنش میتواند
وجود داشته باشد؟ از طرفی قبل از اینکه به شرایط اکران فیلمها توجه کنیم، باید
ساختار مناسبی برای فیلم خود طرحریزی کنیم و نوع نگاه و سلیقه مخاطب کودک را
ببینیم. دیگر نمیتوان به مخاطب کلک زد! باید کیفیت فیلمها مناسب باشد و نیز نکات
اخلاقی را منعکس کند.
کارگردان فیلم «پرندهباز کوچک» در ادامه به کیفیت فیلمهای
کودکانه نظر افکنده و ضمن نقد برخی از فیلمهای سطحی، عنوان کرد: به نظرم محتوا و
مضمون فیلمها باید مبتنی بر رای و نگاه کودک و نوجوان امروزی باشد. وقتی کودکی میتواند
انواع فیلمهای خوشساخت خارجی را به راحتی تماشا کند، فیلمساز ایرانی باید بتواند
فیلمی به او پیشنهاد دهد که کاملا هویت داشته باشد. فیلمهایی که آموزنده، جذاب و
تربیتی باشد، در هر فصلی که اکران شود، میتواند مخاطب خود را داشته باشد. رهبر
قنبری با نقد فیلمهای سطحی که فضای اکران سینمای ایران را اشغال میکنند، به
«صبا» گفت: متاسفانه فیلمهای بازاری و پرفروشهای عوامپسند همه سینماها را مال
خود کردهاند و جالب است که فرزندان صاحبان این فیلمها از بیتربیتترینها هستند!
چون پدرانشان آنقدر دنبال پول هستند که فرصت ندارند بچههای خود را تربیت کنند.
افرادی که فشار زیادی در اکران میآورند و سینماهایی را که زمانی مختص کودک و
نوجوان بوده است، عملا دزدیدهاند. الان مهمترین معضل ما مبتذلسازی در سینما است
که باعث شده فیلمهای کودک و نوجوان نادیده گرفته شود. اما با این حال من با همه
وجود عاشق ساخت فیلمهایی برای نوجوانان هستم.
مرتضی اسماعیلدوست
There are no comments yet