«جشن سربرون» سریال الف فاخری است که با نام مجتبی راعی کارگردان نام آشنای سینمای ایران، حسن نجاریان تهیه‌کننده و نویسندگان چون منصور براهیمی و عبدالرسول گلبن گره خورده است. نام سریال که به نظر سوال‌برانگیز است برگرفته از رسمی دیرین در عشایر است که پس از پایان بافت قالی سر آن را از بالای دار می‌برند و به مناسبت پایان بافت قالی جشن می‌گیرند. اما این اصطلاح وقتی در فضای زندگی ایلیاتی و خان‌های ایرانی به کار می‌رود حکایت از داستان تلخ و شیرینی است که روایتگر قصه چند خان، ایل و درگیری‌های آنان در زمان قاجار است و فضای دراماتیک آن بهترین فرصت برای داستان‌سرایی تاریخی است. «جشن سربرون» که این روزها مراحل پس از تولید را پشت سر می‌گذرد و در نوبت پخش از شبکه یک قرار دارد چندین سال در صف تولید بوده‌است. سریال مهر ۹۸ کلید خورد و علی‌رغم وجود کرونا و مشکلاتی که بر سر راه تولید بود، کار بدون توقف پیش رفت و تولید آن دی ۱۴۰۰ به پایان رسید. «جشن سربرون» از جمله سریال‌هایی است که دو مدیر صداوسیما، عبدالعلی علی عسکری و پیمان جبلی از پشت صحنه آن دیدار کردند.

از خان‌های قاجار تا مشروطه
جغرافیای سریال سبب شده که سریال در محل‌های مختلف نظیر شهرک غزالی، حوالی شهریار و… در فصول متفاوت با انواع شرایط آب و هوایی تصویربرداری شود. شهرک غزالی آخرین لوکیشن «جشن سربرون» است که داستان ایل در ان رخ می‌دهد. عمارت کلاه‌پهلوی در شهرک غزالی اصلی‌‌ترین محل استقرار گروه تولید است. به گفته حسن نجاریان تهیه کننده سریال بخش شهری، سکانس‌های کنسولگری انگلیس، خانه قوام، بیمارستان مرسلین و بازار شیراز را در شهرک غزالی فیلمبرداری شده‌است. در حالی که گروه هنوز از کرونا در امان نیستند در شهرک غزالی با عوامل سریال همراه می‌شویم. نجاریان با اشاره به قصه سریال می‌گوید: «جشن سربرون» فرهنگ و رسوم عشایری را به تصویر می‌کشد و مخاطب را با داستان خان و عشق‌های ایلیاتی همراه می‌کند. درواقع داستانی که انتخاب شده، ملودرام و عاشقانه‌ای بین دو طایفه است و نگاه سیاسی و تاریخی آن در لایه‌های زیرین حس می‌شود.

وی می‌افزاید: به نظرم قالب داستان به دلیل به تصویرکشیدن برهه‌ای از تاریخ ایران جذاب و مخاطب‌پسند است. داستان آن درباره بهادر، کدخدای ایل پوسان است که با سرخو، کدخدای طایفه همسایه رقابت و مخالفتی دیرینه دارد. هرچند مدتی آتش کینه‌ها خاموش شده اما خواستگاری سرخو از جهان‌پسند، دختر کم سن و سال بهادر فضای متفاوتی را رقم می‌زند چرا که قرار است جهان‌پسند به عقد پسرعمویش درآید. بهادر قاطعانه با این وصلت مخالفت می‌کند و زخم‌های کهنه سر باز می‌کند و این آغاز درگیری دو طایفه است که هرکدام از کدخدای خود حمایت می‌کنند.

این تهیه کننده می‌افزاید: سریال پنج بخش دارد که از شرایط و فضای ایران در زمان مشروطه و به قدرت رسیدن رضا خان تا وقایع سال ۱۳۲۰ و رخدادهای تاریخی آن دوره را دربرمی‌گیرد.

برخورد خان و مباشر

در میانه صحبت‌مان با نجاریان گروه آماده تصویربرداری هستند. بازیگران و هنرورها گریم‌شده آماده‌‌اند. دکمه لباس یکی از هنرورها که نقش پیشقراول را دارد کمی شل است. ژاله زکی‌زاده طراح لباس که در همه صحنه‌ها حضور دارد به دستیارش قادر بحری اشاره می‌کند که دکمه را بدوزد. کار سریع از سرگرفته می‌شود و در حالی که دستیاران گریم از روتوش صورت فرخ نعمتی و محمود پاک‌نیت مطمئن هستند ایرج عاشوری مدیر فیلمبرداری دوربین را در موقعیت گفت‌وگوی محمود پاک‌نیت فتح‌ا…‌خان و فرخ نعمتی مباشر او قرار می‌دهد. در حالی که محمود پاک‌نیت به سوارانی که مقابل او به صف شده‌‌اند نگاهی با هیبت می‌اندازد به مباشرش توصیه‌هایی می‌کند. مجتبی راعی نکاتی را به فرخ نعمتی می‌گوید و از او می‌خواهد این پلان را یک بار دیگر تکرار کنند. هر چند از نگاه بیننده عادی پلان ایرادی ندارد اما راعی بر این باور است که صلابت بیشتری را از صدای نعمتی انتظار دارد. این پلان با یک برداشت دیگر گرفته می‌شود.

قصه عاشقانه در فضای تاریخی
در مدتی که گروه فیلمبرداری سرگرم تغییر جای دوربین هستند با مجتبی راعی کارگردان «جشن سربرون» گفت‌‌وگو می‌کنیم. او که خود عضوی از گروه نویسندگان سریال است در مورد شکل‌گیری ایده ساخت این مجموعه می‌گوید: علاقه‌ام به کارهای تاریخی و مطالعاتی که در دوره‌های مختلف ایران از جمله قاجار و مشروطه داشتم من را به این فضا کشاند. او که دوره مشروطه را برای این سریال انتخاب کرده‌است می‌گوید روایت داستانش را در فضایی عاطفی، اجتماعی و سیاسی شکل داده و می‌خواهد نمایی از برهه تاریخی مشروطه را با چاشنی درام و تخیل بیامیزد.

راعی درباره محل وقوع داستان و زمانی که به تحقیق درباره این برهه تاریخی گذرانده می‌گوید: قصه در فضاهای عشایری اطراف شیراز می‌گذرد و من زمانی را برای تحقیق و نگارش در این منطقه سپری کردم. با عشایر صحبت کردم و ریشه‌های داستانی سریالم را از مستندات مکتوب موجود و مستندات شفاهی به‌دست آوردم.

به گفته کارگردان فیلم سینمایی «تولد یک پروانه» بخش‌هایی از قصه «جشن سربرون» و شخصیت‌های تاریخی آن محصول تخیل نویسندگان و بخش‌هایی هم برگرفته از وقایع تاریخی است، و این به جذاب شدن سریال کمک کرده‌است.
کارگردان مجموعه‌ تلویزیونی «صنوبر» و فیلم «عصر روز دهم» از دقتش در انتخاب اسامی شخصیت‌ها و بازیگرانی که با فضای تاریخی همراه باشند گفت و انتخاب بازیگرانی مانند لاله اسکندری، فرخ نعمتی، صدرالدین حجازی، حسین محجوب، داریوش کاردان، مهدی فقیه و سهیلا رضوی را اعتباری برای سریالش دانست.

راعی با اشاره به گذراندن دوران سخت کرونا و از دست دادن هنرمند عزیز کریم اکبری مبارکه می‌گوید: شرایط کار در دوران کرونا سخت بود و همراهی همه دوستان با عوامل تولید ما را به این مرحله رساند. روح دوست عزیزمان اکبری مبارکه شاد باشد او دو، سه شب باقی مانده به پایان کارش درگیر کرونا شد و متاسفانه او را از دست دادیم و داستان را به‌گونه‌ای طراحی کردیم که بازیگر دیگری را جایگزین او نکنیم.

عاشقانه‌ای برای عشایر فارس
عبدالرسول گلبن حقیقی، یکی از نویسندگان سریال تلویزیونی «جشن سربرون» است. او که پیش از این با کارگردانی مستند داستانی «حدیث سرو» با مجتبی راعی همکاری کرده‌بود و زندگی علامه طباطبایی را به تصویر کشیده بود این همکاری را ادامه دوستی و همکاری قدیمی‌اش با راعی می‌داند.

گلبن درباره نگارش این سریال می‌گوید: داستان متعلق به عشایر استان فارس و مناطق اطراف شیراز است و تلاش کردیم روح مقطع زمانی پیش از مشروطه را در کلی‌ترین شکل مجسم کنیم و در آن فضای تاریخی با الهام از وقایع تاریخی یک داستان دراماتیک بنویسیم که البته خیلی هم نعل‌به‌نعل تاریخ نیست ولی برگرفته از وقایع تاریخی است.

وی با اشاره به استنادهای تاریخی این سریال تأکید می‌کند: وقایع تاریخی سال ۱۳۴۲ و اتفاقاتی که در آن سال در استان فارس رخ داد برهه خاصی از تاریخ ایران است که عشایر نقش اساسی و مهم در آن وقایع داشتند. وقایعی که منجر به قتل عام وسیع در عشایر شد و ما می‌خواستیم این برهه را به نمایش بگذاریم.

نویسنده سریال «جشن سربرون» با بیان اینکه روند تاریخی سریال قبل از مشروطه شروع می‌شود و بعد به پیروزی مشروطه می‌رسد می‌افزاید:
داستانی که انتخاب شده، سیاسی یا تاریخی نیست، بلکه داستان ملودرام و عاشقانه است که در لایه‌های زیرین، مخاطبان متوجه وقایع تاریخی می‌شود. مسلما مخاطب شاهد یک اثر سیاسی یا تاریخی صرف نخواهد بود و بعد عاشقانه و ملودرام داستان پر رنگ خواهد بود.

خانی که دل به مشروطه سپرده
پس از گفت‌وگو با عبدالرسول گلبن به دنبال بازیگرانی هستیم که فرصتی برای گفت‌وگو داشته باشند. محمود پاک نیت بازیگری که همچنان با شکل و شمایل خان مأنوس است و از سریال «پس از باران» تا «گیل‌دخت» همچنان در این نقش می‌درخشد. او را در حال گریم شدن در یکی از اتاق‌های عمارت، پیدا می‌کنیم. عنایت الله آهنگر از گروه گریم با دقت سبیل پاک نیت را مرتب می‌کند تا نقش فتح‌الله خان را تکمیل کند. پاک نیت با روی گشاده و حوصله به چند سؤال ما جواب می‌دهد. او با اشاره به علاقه‌مندی‌اش به بازی در نقش‌های تاریخی می‌گوید: فتح‌الله خان، شخصیت جاه‌طلبی است که همراه با حاکم فارس مسیر قصه را پیش می‌برد و با قوام‌الدوله مقابل مشروطه‌خواهان می‌ایستد.
به گفته او این شخصیت سویه‌های مثبتی هم دارد و در بخشی از قصه، مخاطب شاهد رفتار درست او خواهد بود تا وجوه مختلف این شخصیت را بشناسد. او دو پسر تحصیلکرده و فرنگ‌رفته دارد که یکی از آنها طرفدار مشروطه است و در علاقه‌مندی او به مشروطه بی‌تاثیر نیست، اما به دلیل جاه‌طلبی و دنبال مقام بودنش چهره منفی‌ای از او می‌بینیم و شخصیت‌ دوگانه‌ای که دارد او را جذاب می‌کند.
پاک نیت درباره همکاری‌اش با مجتبی راعی می‌افزاید: من پیش از این هم با راعی همکاری داشتم و وقتی برای این کار دعوت شدم می‌دانستم با یک فیلمنامه خوب و منسجم روبرو می‌شوم ضمن اینکه کارگردانی راعی هم بهترین دلیل برای هر بازیگر برای پیوستن به این سریال است.

زن قوی و دانای ایل
لاله اسکندری بازیگر شناخته شده و محبوبی است که بارها او را درنقش‌های به یادماندنی در سریال‌های ملودرام و اجتماعی به خاطر می‌آوریم. او در این سریال با نقش «بی بی کتا» بازی‌ای متفاوت از خود نشان داده و نقش محوری‌ای در سریال دارد. اسکندری درباره این سریال می‌گوید: داستان سریال روایتی تاریخی از عشایر فارس است که مربوط به صد سال پیش و دوران مشروطه و قاجار است و به دلیل فیلمنامه بسیار قوی‌ای که دارد یکی از سریال‌های تاریخی موفق و پرمخاطب خواهد بود.
وی درباره نقشش می‌گوید: من نقش بی‌بی کتایون را بازی می‌کنم که یک زن دانا و قوی در ایل است که همسرش خان است و به بی‌بی کتا معروف است. او همواره حامی همسرش است و با درایت در تصمیم‌گیری‌های همسرش حضور دارد.
اسکندری درباره شرایط ساخت این سریال متذکر می‌شود: ساخت سریال دوسال به طول انجامیده و برای خیلی‌ها طولانی بوده خصوصا که ما در دوران کرونا هم در صحنه حاضر بودیم. همچنان که در گرما و فصل تابستان فیلمبرداری داشتیم، زمان‌هایی هم با سرمای زیر صفر در فضای باز کار کردیم.

کهنه کردن پارچه‌های نو
گروه برای پلان بعدی آماده می‌شوند. هنرورانی که از صبح زود به لوکیشن آمده‌اند پس از گریم و پوشیدن لباس صحنه منتظر فیلمبرداری هستند. فرخ نعمتی و صدرالدین حجازی که گریم شده و لباس پوشیده‌‌اند، وارد عمارت می‌شوند. برخی از هنرورها متن به دست روی تخت‌هایی که اطراف میدان قرار دارد، نشسته‌‌اند و فیلمنامه را مرور می‌کنند. صدرالدین صدرایی دستیار کارگردان از هنرورها می‌خواهد فعلا روی صندلی‌ها بنشینند تا در زمان مناسب صدایشان بزند. ژاله زکی زاده طراح لباس سریال به همراه دو دستیارش به کمک هنرورهایی که نقش سرباز را بازی می‌کنند می‌آید و کمربند و کلاه و تفنگ‌هایشان را مرتب می‌کند. دقت و توجه زکی‌زاده نظرمان را جلب می‌کند. ژاله زکی‌زاده سال‌هاست طراحی صحنه و لباس را در سینما و تلویزون برعهده دارد و او را با سریال‌های «یوسف پیامبر»، «بانوی عمارت»و «شهرزاد » می‌شناسیم. حیاط پشتی عمارت به اتاق لباس اختصاص دارد. زکی‌زاده با روی گشاده از ما استقبال کرده درباره فرایند تهیه البسه سریال توضیحات مفصلی می‌دهد. به گفته او طراحی لباس برای سریال‌های تاریخی دشواری‌های خاص خود را دارد یعنی باید طوری طراحی شود که تهیه پارچه و دوخت آن‌ها هم ممکن باشد. به همین دلیل پیدا کردن پارچه‌های لباس که مرتبط با آن بخش از تاریخ باشد، در روزگار که همه چیز مدرن و شیک است کار دشواری است.

طراح لباس سریال «جشن سربرون» می‌افزاید: برای بدست آوردن پارچه‌های مورد نظرمان مجبوریم برخی از پارچه‌ها را رنگ کنیم و مراحل سنگ‌شور و کهنه کردن برخی از لباس‌ها را سپری کنیم.

زکی‌زاده دلیل این همه دقت را هوشیاری مخاطب دانسته می‌گوید: مخاطب امروزی کاملا آگاه و باهوش است و متوجه هر نوع تغییری می‌شود. از این رو باید در دوخت لباس، جنس پارچه‌ها دقت لازم را به کار برد.

وی انتخاب لباس هنرورها و خان‌ها را مبتنی بر اسناد تاریخی مشروطه عنوان کرده می‌گوید: همه این طراحی‌ها براساس مستندات تاریخی است و ما تلاش کردیم لباس و کلاه دوران مشروطه و

لباس زنان و مردان ایلیاتی و خان‌های سریال کاملا همخوانی با برهه تاریخی داشته باشد ضمن اینکه برای ما لباس بازیگر نقش اول و یک هنرور تفاوتی با هم ندارد ندارد و دقتی را که روی لباس بازیگران می‌گذاریم، روی لباس هنرورها هم می‌گذاریم.

جدال خان‌ها
صدرالدین حجازی در جشن سربرون، نقش شوکت‌خان را دارد. او را با سریال‌های تاریخی «مختارنامه»، «تفنگ سرپر»، «کیمیا» و… به یاد می‌آوریم. با او در حالی که گریم شده در گوشه‌ای نشسته صحبت می‌کنیم.

حجازی درباره نقشش می‌گوید: داستان این سریال قصه چند خان است که بر سر قدرت با هم درگیر می‌شوند. من نقش یکی از خان‌ها به نام شوکت‌خان را برعهده دارم و با محمود پاک‌نیت که نقش فتح‌ا…‌خان را بازی می‌کند درگیر می‌شوم.

او که از حضور در این سریال راضی است می‌گوید: خوشحالم که در این پروژه حضور دارم، چون عوامل و آدم‌های حرفه‌ای در این سریال دور هم جمع شده‌اند.

حجازی با اشاره به ویژگی این خان در سریال می‌افزاید: اولین بار که فیلمنامه را خواندم فکر می‌کردم مانند دیگر سریال‌هاست اما در روند کار متوجه دقت کارگردان و حساسیت‌های او شدم. ضمن اینکه فیلمنامه با دقت نوشته شده بود و نقش‌ها با حساسیت کنار هم چیده شده‌بود.

نیره رضایی مطلق