به گزارش صبا به نقل از ستاد خبری سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست تخصصی «جریان‌شناسی شعر و ادبیات در کتاب‌ها» عصر دوشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ در گوشه نقد واقع در سالن شبستان مصلی امام خمینی (ره)، با حضور محمدرضا شرفی خبوشان و حامد صلاحی، برگزار شد.

محمدرضا شرفی خبوشان در این نشست گفت: با توجه به بسیاری از کتاب‌های نمایشگاه که تر‌جمه هستند، از بین کتاب‌های قابل ارائه از سوی ناشران مختلف، کتاب‌های مولفان ایرانی نیز وجود دارد. اگر بخواهیم سیر ادبیات داستانی ایرانی و فارسی بعد از انقلاب را جریان‌سازی نامگذاری کنیم، این پدیده باید شکوفایی و نوآوری و دارای ویژگی‌های خاص همان سیطره باشد. در این صورت می‌توانیم ادعا کنیم که پس از انقلاب اسلامی، جریان ادبیات داستانی داریم. چراکه این ویژگی‌ها نیز برآمده از سیر اتفاقات زندگی ایرانی است.

این شاعر ایرانی با بیان اینکه بشر ایرانی جنگ تحمیلی و اتفاقات مختلفی را تا امروز تجربه کرده است، گفت: دو پدیده انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در ادبیات داستانی با جریاناتی مواجه است که این رخدادها باعث شده ادبیات داستانی پیش از انقلاب اسلامی را مجزا بدانیم. چراکه ادبیات پیش از انقلاب تحت تاثیر ادبیات داستانی تر‌جمه می‌شود.

خبوشان با اشاره به اینکه جهان می‌تواند بدون تفکر سیاسی موجود در طرز برخورد انسان در رمان قرار بگیرد، گفت: از آنجا که اغلب نویسندگان سیاسی علاقه‌مند به نظریات مارکسیسم هستند و همچنین تر‌جمه‌هایی که از نویسندگان آن زمان شوروی در ایران انجام می‌شد، بر نویسندگانی که رمان و داستان کوتاه خلق می‌کردند، تاثیرگذار بود.

وی افزود: اگر به تر‌جمه‌هایی برخورد می‌کنیم که در آن‌ها شاهد انسانی افسرده، ناامید و بی‌تفاوت به معنویت هستیم، شاید به دلیل ادبیات داستانی پیش از انقلاب باشد و بخشی هم آرا و نظریاتی است که در مارکسیسم وجود دارد. در بسیاری از رمان‌هایی که خاستگاه نویسندگان در حوزه هنری و اندیشه اسلامی است، توجه به مبارزه با ظلم شدید بوده است. چراکه وقتی موضوع شهادت در حوزه‌های مختلف جنگ مطرح می‌شود، انسان آرمان‌گرایی که به دنبال شهادت و جنگ است، به‌عنوان حفظ ارزش‌های انسانی در ادبیات داستانی پس از انقلاب ظهور می‌کند. این دغدغه نویسنده ایرانی و مسلمانی است که این مفاهیم را در داستان‌های خود بگنجاند و باعث شود آثاری که در این دوره به دلیل مفاهیم و مواضع انقلابی خلق می‌شود، جنبه شعار هم پیدا کند.

خبوشان اضافه کرد: نویسنده‌ای نداریم که به جنگ تحمیلی بی‌اعتنا و اثری در حوزه رمان و داستان در این زمینه خلق نکرده باشد. این در حالی است که حضور ایثارگران در پشت جبهه‌های جنگ، مادران شهید و شهرهایی که دچار وضعیت جنگی شدند، در رمان‌های نویسندگان ایرانی آمده است و همه این موارد، رمان دینی را رقم می‌زند.

وی در بخش دیگری از سخنان بر خودباوری انسان اشاره‌ کرد و ادامه داد: انسانی که نقش خودباوری دارد، درمحتوای ادبیات داستانی پس از انقلاب قرار دارد. حضور انسان خداباور به‌عنوان صاحب ایران در ادبیات داستانی پس از انقلاب پررنگ است. اتفاقاتی که برای حیات انسان جدی هستند، می‌طلبد تا محتوایی برای ساختار و قالب پیکره خودشناسی خلق شود.

به گفته شرفی خبوشان، نویسندگان ادبیات داستانی سعی می‌کنند انسان را دربرابر خوبی‌ها، بدی‌ها و سرشت وجودی انسان و غیرت‌هایی که دربرابر آن خلق می‌شود، قرار دهند. ضمن اینکه توجه نویسندگان به بوم و زیست انسان جلب می‌شود، فقط از شعار و محتوا خارج می‌شوند و فکر می‌کنند که چگونه باید محتوا را در قالب و زبانی که شایسته یک رمان است، خلق کرد. در بسیاری از رمان‌ها نویسندگان تلاش می‌کنند قهرمان‌های خود را همانند قهرمان‌های نهضت عاشورا خلق کنند.

شرفی خبوشان با بیان اینکه نویسنده پس از انقلاب اسلامی زبان مستقل هم پیدا کرده و نگاهش به واژه‌ها و نقدها با دقت است، گفت: این نویسنده ضمن اینکه انسان ایرانی را زیر ذره‌بین خود قرار می‌دهد، اثر خود را در نحوه بیان و نمایش به شکلی خلق می‌کند که می‌تواند نویدبخش پدید آمدن رمان ایرانی باشد.

وی اضافه کرد: پس از انقلاب اسلامی، جریان ادبیات داستانی داریم که در آن نویسنده ایرانی پس از انقلاب تلاش کرده است به اثر خود یک هویت مستقل از نظر زبانی، ساختار فنی داستان و محتوایی دهد. اگر آثار امروزه را مورد توجه قرار دهیم، شاهد دغدغه نویسنده امروز ایرانی خواهیم بود. چراکه این نویسنده ایرانی در سال‌های اخیر به سمت ادبیان داستانی کهن هم رفته است و ادعا می‌کند که می‌تواند فنون داستانی خود را از ادبیات کهن هم اخذ کند.

نسبت ادبیات و سیاست
حامد صلاحی نیز در این نشست گفت: ادبیات با سیاست گره خورده است. شعر نوین فارسی از آغاز درباره مقاومت و پایداری است که به عصر مشروطه می‌رسد.

به گفته این منتقد ادبی، در هر دوره‌ای که درباره شعر فارسی بحث می‌کنیم، باید شناخت خوبی از ادبیات داستانی داشته باشیم و بدانیم که قبل از انقلاب چهره چشمگیری نداشتیم.

صلاحی اضافه کرد: چهره‌هایی داریم که مسئله جنگ را به‌عنوان یک مقوله اجتماعی در نظر گرفته‌اند؛ آثاری همچون «جنگ و صلح» از لئو تولستوی، «در جبهه غرب خبری نیست» از اریش ماریا رمارک، «صلیب بدون عشق» از‌ هاینریش بل، «وداع با اسلحه» از ارنست همینگوی، «سلاخ‌خانه شماره پنج» از کورت ونه‌گات و … .

وی در ادامه با اشاره به اینکه در عصر قاجار نیز شاعرانی چون شمس الشعراء، سروش اصفهانی، قاآنی، وصال شیرازی و رضاقلی خان هدایت، مثنوی‌های متعدد و ارزشمندی سرودند، افزود: اما اشعار عاشورایی از میانه عهد قاجار تا قبل از انقلاب اسلامی با فضای قیام سیدالشهدا ممزوج شد و شور اجتماعی و فضای عدالت‌خواهی در اشعار نیز منعکس شد.

صلاحی ادامه داد: تعدادی از شاعران قبل و بعد از انقلاب، این را درک کردند؛ به‌عنوان مثال، علی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده و جواد محدثی از جمله شاعرانی‌اند که پیش از انقلاب نیز اشعار عاشورایی سروده‌اند. یکی از آثار درخشنده موسوی گرمارودی تر‌کیب‌بند «آغاز روشنایی آینه» است که هم اکنون منتشر شده و علاقمندان می‌توانند از آن لذت ببرند.

وی با بیان اینکه قیصر امین‌پور با اثر «مثنوی نی‌نامه» و «منظومه ظهر روز دهم» خوش درخشید و سید حسن حسینی نیز به‌عنوان پایه‌گذار شعر مذهبی نو، اثر ارزشمند «گنجشک و جبرئیل» را آفرید، گفت: در ابتدا شاعرانی چون ثنایی و عطار و بعدها مولوی به این موضوع پرداختند و حافظ، سعدی، ناصرخسرو و ابن یمین نیز اشاراتی داشتند و حتی در سده چهارم همزمان با اوج حضور تسنن در دربار حکومت شاهد آثار شیعی و عاشورایی هستیم.

سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۰ اردیبهشت آغاز به کار کرده و تا ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ در مصلی امام خمینی (ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.