به گزارش خبرنگار سینما صبا، فیلم «عطر آخر اردیبهشت» اثری زنانه درباره زیست و کنش‌های زنان امروز جامعه است. زنانی که شاید بر اثر جبر، تن به کارهایی می‌دهند که انجام‌شان برایشان خوشایند نیست. «بهاره رهنما» در اولین تجربه فیلمسازی‌اش تلاش می‌کند تا با نشان دادن این فضا به دور از افراط و تفریط و نگاه‌های فمنیستی به وجوهات انسانی اثرش تمرکز داشته باشد.

در خلاصه داستان این فیلم که در گروه «هنر و تجربه» با بازی بهاره رهنما، نیوشا ضیغمی، فریبا نادری، بهناز یادگاری، نیما رئیسی، افسانه چهره آزاد، مرضیه اکبرنژاد، غزاله عبداللهی، فرشاد خدامی، محسن مالجو، بهمن عابدینی، زهرا محمد زاده، پارمیس جلالی، تینا ترابی، رها محمودی فرد، ایلیا عسگری اکران شده آمده است: زنی ۴۰ ساله در روزهای آخر اقامتش در ایران، دورهمی دوستانه‌ای را برپا می‌کند اما در این دیدار دوستانه رازهای عجیبی برملا خواهد شد.

بهاره رهنما: آگاهی در زنان نسل جدید بسیار بیشتر شده است / خوشحالم که «عطر آخر اردیبهشت» را ساختم

«بهاره رهنما» در سال‌های اخیر حضور موثری در تلویزیون و تئاترو سینما داشته است و مدام در تلویزیون، سینما و تئاتر دررفت وآمد است. علاوه بر فعالیت‌های سینمایی و تلویزیونی، در نمایش‌هایی مثل با من بستنی می‌خوری؟، آرسنیک و تور کهنه، دورهمی زنان شکسپیر، زنانی که به بزها خیره شدند، عامدانه،عاشقانه و قاتلانه سونات پاییزی و پسران خورشید بازی و یا به عنوان کارگردان حضور داشت.

در نشستی که در صبا برگزار شد، «بهاره رهنما» به بهانه اکران فیلمش درباره دغدغه‌ها و فضای فیلمش صحبت کرده است؛

***فیلم‌های زیادی درباره زنان در این چهار دهه در سینمای ایران ساخته شد، اما به چه دلیلی فیلم‌های زنانه‌ای مثل فیلم «عطر آخر اردیبهشت» شما و «بانوی اردیبهشت» رخشان بنی‌اعتماد کمتر ساخته شده است؟

– به همه فیلمسازان زن سینمای ایران احترام می‌گذارم چرا که هر کدام‌شان در بخشی از مسیر کاری‌ام، برایم به عنوان الگو مطرح هستند. در مورد سوال شما چرا فیلم‌های زنانه کمتر ساخته می‌شود. به نظرم این تصور وجود دارد که شاید درباره فیلم حاشیه رخ دهد و فیلم دیده نشود. دلیل دیگر این است که کمتر فیلمسازی چه زن و چه مرد، دغدغه طرح چنین مسائل انسانی را دارند.

***نویسنده و کارگردانی هستید که ازمونولوگ درآثارتان در تئاتر، نمایش‌نامه و ساخت فیلم استفاده می‌کنید. استفاده از مونولوگ چه ویژگی‌های برایتان دارد؟

– پیش‌تر هم از مونولوگ در تئاتر استفاده کرده‌ام و چند کار با این شیوه به همراهی نسیم ادبی روی صحنه بردیم. نمایشنامه‌ها، «عطر آخر اردیبهشت» و فیلم‌های کوتاهی که ساخته‌ام همه پردیالوگ بوده‌اند و احتیاج به شنیدن دارد. به نظرم  صدای زن ایرانی واقعا خوب شنیده نشده است و برای شنیده شدن است که آثارم پر دیالوگ هستند. نمایشنامه آخرم درباره دو مرد است که مشغول مونولوگ هستند. ریشه این علاقه، سوای بحثی که اشاره کردم، به علاقه‌ام به روانشناسی انسانی نیز برمی‌گردد. مونولوگ بیرون ریختن درونیاتی است که شاید در دیالوگ نتوان راحت آن را بیان کرد.

***لوکیشن و فضای فیلم چقدر به انتقال مفاهیم فیلم شما کمک کرد؟ جایی در فیلم دو شخصیت زن در دایره‌ای مشغول صحبت کردن هستند، انگاری که در دایره بسته سرنوشت گیر افتاده‌اند…

-مرسی از دقت‌تان که به این مسئله اشاره کردید. برای من فرم در قاب بندی مسئله مهمی است و تازه کشفش کرده‌ام. حسن اصلانی فیملبردار متبحر فیلم خیلی به من کمک کرد تا بتوانم مفاهیم را به عینیت دربیاورم. او تمام خواسته‌های من را در قاب تصویر اجرا کرد. در فیلم، دو سکانس‌پلان طولانی وجود دارد که اولی شش دقیقه در پارک و دومی چهار دقیقه در ماشین است که فوکوس روی آدم‌ها نیست و صداها شنیده می‌شود. در چند جشنواره خارجی که فیلم حضور داشت به این مسئله توجه‌شان جلب شد. برای من چون پیشینه تئاتری دارم، برایم قاب‌بندی و مفاهیم‌اش بسیار مهم است.

***چقدر در حین طراحی دکوپاژها به دکوپاژ تئاتری فکر کردید که ممکن است مخاطب سینما چندان با آن ارتباط برقرار نکند…

-جنس دکوپاژ فیلم در حس و حال فضای کارگردانی بود که پیشینه تئاتری دارد. حتی جنس انتخاب لوکیشن و محوریت مکان هم در راستای همین حس و حال بود. تئاتر خانه اصلی من است و طبیعی است موقعی که وارد کارگردانی سینما شدم از این اندوخته‌های تئاتری‌ام استفاده کنم. البته نزدیک به سه دهه است که در سینما به عنوان بازیگر شناخته می‌شوم و با دکوپاژهای سینمایی نیز آشنایی کاملی دارم و فیلم‌ام به سینما نزدیک است.

***با توجه به فضای فیلم‌تان و اینکه قرار است به‌زودی اکران برخط فیلم‌تان در فضای مجازی آغاز شود، این نوع اکران چقدر می‌تواند به پیدا کردن مخاطبان خاص این نوع فیلم‌ها که به دیدن این فضا و حس و حال در روابط انسانی علاقه دارند، کمک کند؟

-اگر شرایط ایجاب نمی‌کرد تمایلی نداشتم فیلمم اکران برخط آنلاین داشته باشد. برای نسل من فیلم دیدن در سالن سینما و روی پرده نقره‌ای با هیچ شیوه فیلم دیدنی قابل مقایسه نیست. من از ۱۷ سالگی درگیر این فضا هستم و کار می‌کنم. فیلمی که برای اکران سینما ساخته می‌شود، معنا و مفهومش در سینما برای مخاطب قابل درک است. البته با توجه به شرایط فعلی اقتصادی جامعه که رفتن به سینما برای یک خانواده هزینه‌های زیادی دارد، شاید اکران آنلاین باعث شود این نوع مخاطبان فیلم را ببینند و با آن ارتباط برقرار کنند و باید از این فرصت استفاده کرد. من هم به‌اتفاق تهیه‌کننده به این جمع‌بندی رسیدیم که فیلم اکران آنلاین هم داشته باشد.

*** دیدن فیلم برای آقایان هم می‌تواند نکات مهمی را در پی داشته باشد…

بله، یکی از آقایان که دوست فامیلی من است، خیلی دو دل بود که خانمش را ببرد فیلم را ببیند و من پرسیدم چرا هراس داری همسرت فیلم را ببیند؟ پاسخ داد احساس می‌کنم که این فیلم برای خانم‌ها خیلی آگاهی‌بخش است! (با خنده). دیدن این فیلم برای آقایان هم مهم است، زیرا متوجه می‌شوند که زنان جامعه می‌توانند از خیلی مسائل سر در بیاورند و آگاه هستند. از این بابت، فرهنگ اجتماعی ما در سال‌های اخیر آسیب‌های زیادی دیده است.

***با توجه به گسترش ارتباطات اجتماعی، زنان چقدر نسبت به دهه‌های گذشته، آگاه‌تر شده‌اند؟

-این آگاهی در میان زنان نسل جوان بسیار بیشتر شده است. آنها مستقل‌تر هستند و خواسته‌هایشان را راحت بیان می‌کنند. نسل ما همیشه خواسته‌هایشان را مخفی می‌کردند و اهل سکوت بودند. نکته جالب این است که چند تا از دختران دانشجویم در دانشگاه، گروه تشکیل داده‌اند و دیدن فیلم را به دیگران هم توصیه کرده‌اند. یکی از دختران جوان، پستی گذاشته بود و از من پرسیده بود که چرا در انتها تکلیف زنان فیلم مشخص نمی‌شود و این نسل مدام از کلمه «چرا» استفاده می‌کند، مطالبه‌گر است و می‌داند از زندگی چه می‌خواهد…

***کار با هنرپیشه‌های خانم در فیلم چگونه بود؟

-خیلی از دوستانم بعد از شنیدن نام بازیگران فیلم به من می‌گفتند چطور می‌خواهی این بازیگران سلبریتی و خوب سینمای ایران را در کنار هم مدیریت کنی و مواظب باشی که هیچ چالش و اتفاقی هم رخ ندهد! البته یک جو مردسالارانه، زن‌ها را از کنار هم بودن می‌ترساند و این مسئله یک پیشینه تاریخی دارد.

***و خود شما معمولا نقش زنان اکتیو را که در فعالیت‌های اجتماعی حضور موفق دارند، خوب بازی می‌کنید؟

-از بین نقش‌های پیشنهادی بیشتر به ایفای نقش‌هایی علاقه دارم که به وجوهات مختلف یک زن می‌پردازد. البته سایر نقش‌ها را به خصوص در سینما و تلویزیون زیاد بازی کرده‌ام.

***در کارنامه تئاتری‌تان اجرای نمایش‌های پرشخصیت مثل «دورهمی زنان شکسپیری» و نمایش‌های کم‌شخصیت مثل نمایش «دیگری» دیده می‌شود…

-در ظاهر اجرای نمایش کم‌شخصیت، به دلیل کم‌شخصیت بودنش کار آسانی به نظر می‌رسد، اما در عمل این گونه نیست و کارگردانی این نوع نمایش‌ها و آماده‌شدن‌شان بسیار دشوار است. در اغلب کارهایم، به اهمیت زنان، جایگاه آنان در جامعه، چالش موجود بین‌شان، دنیای‌شان، حرف‌ها و دغدغه‌های‌شان توجه کرده‌ام.

***شما در فیلم «عطر آخر اردیبهشت» سوای نویسندگی و کارگردانی و سرمایه‌گذاری، به بازی هم پرداخته‌اید. آیا این مسئله برایتان دشوار نبود؟

-کار سختی بود. برای اولین بار در سینمای ایران است که یک فیلمساز زن تا این حد در بخش‌های مختلف فیلمش حضور دارد. دوست داشتم نقشی را که خودم در فیلم بازی کردم، «مهتاب کرامتی» بازی می‌کرد اما به دلائل بودجه‌ای، چنین امکانی فراهم نبود… اگر بودجه لازم را داشتم، بدم نمی‌آمد که حتی از فیلمنامه سایر دوستان فیلمنامه نویس استفاده می‌کردم که بنا به محدودیت‌های مالی پروژه، امکان چنین کاری فراهم نبود. در هر صورت علی‌رغم سختی‌ها و چالش‌هایی که بابت ساخت فیلم با آنها روبه‌رو شدم، خوشحالم که فیلم ساخته شد.

***و سخن پایانی؟

-مجموعه رسانه‌ای صبا همیشه به دور از حاشیه و مسائل زرد به کارش ادامه داده و این نکته ارزشمندی است. صبا به همه اهالی هنر یکسان نگاه می‌کند و خبرنگارانش حرفه‌ای هستند. من سالگرد فعالیت این مجموعه رسانه‌ای را تبریک می‌گوئیم.

فریبا نادری: زن‌هایی از جنس سمیرا «سَم» هستند / سینمای ما مردانه نیست…

«فریبا نادری» بازیگر جوانی است که تجربه دو دهه مستمر و اثر گذار بازیگری در سینما و تلویزیون را دارد و نقش‌های متفاوتی در قاب نقره‌ای سینما و قاب کوچک تلویزیون خلق کرده است. شاید برای مخاطبان، بازی او در نقشی خاکستری و چند لایه در مجموعه «ستایش» که تلاش می‌کند با جلب اعتماد پسر حشمت فردوس انتقام پدرش را از این خانواده بگیرد، از یاد نرفتنی است.

«عطر آخر اردیبهشت» به ما گوشزد می‌کند که در روابط عاطفی‌مان، توجه به خواسته و نیازهای طرف مقابل یک نیاز مهم و اساسی است. در نشستی که در صبا برگزار شد، «فریبا نادری» درباره حضور در این فیلم صحبت کرده است؛

***حضور در فیلم زنانه‌ای که کمتر در سینمای ابران ساخته می‌شود، برای شما یک یک فرصت بود؟

-اعتقادی به این که سینمای ایران مردانه است، ندارم. در اغلب آثار سینمایی محوریت قصه و درام زنها هستند، بنابراین مردها این فیلم‌ها را می‌سازنند و بازیگران زن در این فیلم‌ها بازی می‌کنند. البته فیلم «عطر آخر اردیبهشت» یک فیلم زنانه جسور با همراهی تعداد زیادی از بازیگران زن است و کمتر با چنین فضایی، در سینمای ایران فیلم ساخته شده است.

***سمیرا (شخصیتی که در فیلم «عطر آخر اردیبهشت» بازی می‌کنید) چقدر برایتان ملموس و قابل باور بود؟

-رسیدن به شخصیت سمیرا برای من کار سختی نبود، زیرا برای اغلب ما موقعیتی که برای او رخ داده، اتفاق افتاده و یا از طریق دوست و آشنا درباره‌اش شنیده‌ایم و هر کسی انکارش می‌کند، مشخص است دروغ می‌گوید. به نظر من این نوع زن‌ها، سم‌هایی هستند که به بنیان خانواده‌ها آسیب می‌رسانند.

***زنانی که به هم‌جنسان خودشان خیانت می‌کنند…

-زنی که وارد زندگی مشترک زن دیگری می‌شود.

***و البته برخی از این زن‌ها ناآگاهانه وارد چنین رابطه‌ای می‌شوند…

-هیچ‌کس ناآگاهانه وارد چنین رابطه‌هایی نمی‌شود. با همان برخورد اول، یک زن متوجه می‌شود مردی که با او طرف است متاهل است و یا مجرد. از طرفی حق هر زنی است که از مرد بخواهد شناسنامه‌اش را ارائه کند.

***این مسئله کمتر در روابط بین زن و مرد در ایران امروز رخ می‌دهد…

-این مسئله و مطالبه باید از دوران کودکی به دختران آموزش داده شود و حق مسلم یک خانم است که چنین درخواستی کند و کار زشتی نیست. البته در همان معاشرت اولیه زن‌ها می‌توانند این قضیه را متوجه شوند. خانم‌ها موجودات باهوشی هستند و آقایان باید این مسئله را بفهمند!

***آیا در این شرایط وفاداری، حلقه مفقوده روابط بین زنها و مردان در جامعه امروزی است؟

-باور غلطی بین خانم‌ها وجود دارد که از روی جبر و احتیاج داشتن، تن به چنین رابطه ای می‌دهند و این جمله کلیشه‌ای است. به نظرم این حرف فقط توجیه کارشان است. این نوع خانم‌ها معتقدند مرد مورد نظرشان در عین حالی که از آنها حمایت می‌کند، حواسش به زن و بچه‌اش هم است. توجیه برخی از مردان در شروع چنین رابطه‌هایی این است که زن‌شان نسبت به آنها بی‌تفاوت‌اند و یا بیماری روحی دارند و… در پاسخ به این توجیه هم باید توجه داشت اگر مردی برای زنش احترامی قائل است، چرا به درمان بیماری روحی همسرش نمی‌پردازد و یا برای رفاه زنش هزینه‌ای را که صرف شروع یک رابطه جدید می‌کند، صرف نمی‌کند تا او هم در کنش‌هایش تغییر رویه بدهد و بفهمد مردش برای او احترام قائل است؟ اگر این مسائل جواب نداد، در آن صورت می‌شود با پایان دادن به این زندگی مشترک، خودشان را وارد رابطه دیگری کنند. در بخشی از فرهنگ ما، این قانون نانوشته غلط وجود دارد که آقایان می‌توانند انتخاب‌های متعددی در زندگی داشته باشند.

***آیا بر اساس نمایش‌هایی که بهاره رهنما در سال‌های اخیر با نوشته‌های خودش روی صحنه برد، پیشنهاد بازی در «عطر آخر اردیبهشت» را پذیرفتید؟

-اغلب نمایش‌هایی را که بهاره رهنما در سال های اخیر روی صحنه برده است، دیده‌ام. او نویسنده و کارگردان درجه یکی است ضمن آن که ما سابقه هم‌بازی شدن در سریال‌ها را با هم داشتیم و اطلاعات‌مان از روحیات یکدیگر کامل بود. یکی از علل موفقیت بهاره رهنما در نویسندگی این است که خیلی برای جلب نظر ناشر و یا مخاطب خاصی نمی‌نویسد و در لحظه و دلی می‌نویسد.

***در فیلم زندگی ۴ زن روایت می‌شود. آیا می‌توانیم این زنان را نمونه کوچک زنان امروز جامعه ایران بدانیم؟

-برشی از زندگی زنان ایرانی در این فیلم با تمام چالش‌ها و دغدغه‌هایشان روایت می‌شود. خصیصه‌هایی که این زنان دارند، در میان زنان جامعه، مابه ازا دارد. بخشی از زنان جامعه در زندگی مشترک موقعی که با چالش روبه رو می‌شوند (مثل نقشی که نیوشا ضیغمی در فیلم بازی می‌کند) خودشان را به نفهمیدن می‌زنند و می‌خواهند به هر قیمتی زندگی مشترک‌شان را حفظ کنند. چنین رویکردی ریشه دارد و دلیل عمده‌اش، نداشتن پشتوانه و خانواده‌ای قوی است که بتواند بعد از جدایی از آنها حمایت کند و البته نبود نهادهایی که بتوانند در این شرایط از حقوق زنان دفاع کنند، مزید بر علت است. به‌هر حال همه زن‌های فیلم با درد و چالش‌هایی مواجه هستند و امیدوارند بتوانند با بهبود شرایط، این دردها را درمان کنند.

***سمیرا را به لحاظ شخصیتی، می‌توانیم کاراکتری خاکستری بدانیم؟

-سمیرا زنی فرصت‌طلب و خودخواه است. زنی که می‌داند مرد موردنظرش تمایلی برای رابطه بلند مدت با او ندارد، اما رابطه‌اش را به خاطر تامین منافعش حفظ می‌کند.

***آیا او قربانی شرایط محیطش نشده است؟

– نه، او قربانی نیست. البته به مرد مورد علاقه‌اش می‌گوید من قربانی‌ام بیا و تکلیف من را روشن کن اما این بیشتر یک جور دلبری کردن است. با تمام احترامی که برای زنان کشورم قائلم، زنی در قالب سمیرا شکارچی است تا طعمه.

***با این تعاریف آیا سمیرا را در قالب کلاسیک زنان اغواگر (فم فتال) می‌توانیم ارزیابی کنیم؟

-بهتر است ارزیابی‌مان را با متن نوشته و شخصیت‌پردازی رهنما به عنوان نویسنده و کارگردان منطبق کنیم و سبک نوشتاریش را مورد بررسی قرار بدهیم. او در حین نوشتن، الگوهایی دارد و تجربیات خودش و تجربیات افراد جامعه را در نوشتن متن مورد استفاده قرار داده است.

***به الگوها اشاره کردید. آیا الگوهای بیرونی که بازیگر برای ایفای نقش مورد استفاده قرار می‌دهد، کارکردی برای بهتر شدن بازی او دارد؟

-من زیاد تکنیکال سراغ ایفای نقش نمی‌روم و درباره ایفای نقش شخصیت‌های خاص از تکنیک استفاده می‌کنم. بیشتر حسی با نقش برخورد می‌کنم و مابه ازاهای بیرونی از آدم‌های دور و برم دارم که همیشه در ذهنم به آنها رجوع می‌کنم.

***در حین تمرینات فیلم «عطر آخر اردیبهشت» آیا برای بهتر شدن نقش پیشنهادی هم ارائه کردید؟

-نقش «سمیرا» خوب و درست نوشته شده بود و مانور زیادی برای دادن پیشنهاد برای من وجود نداشت. قبل از ورود سمیرا به داستان، با مقدمه‌چینی درباره او کاراکترش، مخاطب با پیش فرض با حضور فیزیکالش در فیلم آشنا  می‌شود. در واقع نقش در یک بستر مناسب، همه چیز را آماده برای بازی در اختیار من قرار داد و چنین زنی را در زندگی یکی از دوستان نزدیک دیده بودم.

*** و حرف آخر؟

صبا همیشه تعامل خوبی با من داشت و اغلب کارهایی که بازی کرده‌ام، پوشش خبری داده است. سالگرد فعالیت مجموعه رسانه‌ای صبا را در این شرایط سخت کاری به تمام اعضای این مجموعه تبریک می‌گویم. به نظرم پایداری و استمرار صبا خیلی حائز اهمیت است. امیدوارم در ادامه راه هم پرتوان ادامه بدهید و با صداقت اخبار را پوشش دهید.

*گفت‌وگو از احمد محمد اسماعیلی

*عکس: سهیل صلاحی‌زاده