سینمای ایران را با پیشینه­‌ای­ نزدیک به یک قرن می­‌توان به چند دوره­ مشخص تقسیم کرد. دوره نخست آن از سال ۱۳۰۹ با فیلم «آبی و رابی» آغاز می‌شود که چندان دوره­ طولانی و پرباری نیست؛ تا سال ۱۳۲۷ که  سینمای نوجوان از نفس‌­افتاده، دوباره از خاکستر خود برمی­‌خیزد و دوره­ دیگری را آغاز می‌­کند که تا وقوع انقلاب اسلامی به درازا می‌­کشد. سینمای پیش از انقلاب (موسوم به دوران فیلمفارسی) در دو بخش متفاوت، اما پیوسته، یک بار در سال ۱۳۴۰ به شکوفایی دوباره می‌­رسد و بار دیگر یک دهه بعد با رونق آثار «موج نو سینمای ایران» تا سال ۱۳۵۷ به حیات خود ادامه می‌­دهد.

با یک نگاه اجمالی می‌توان دریافت که در طول این سده پر افت و خیز، سینمای ایران هر بار برای شروع دوباره­، از موجودیت و زیرساخت تئاتر بهره گرفته و بالندگی خود را به­‌ویژه مدیون هنرنمایی بازیگران بر آمده از تئاتر بوده ­است. نه تنها سینما، بلکه حتی تلویزیون ایران نیز در آغاز از امکانات تئاتر سود برده و جذب مخاطب و رونق اولیه­ خود را وام­دار حضور بازیگران تئاتر در تله­‌تئاترها و سریال­‌های تلویزیونی است. به این اعتبار و از آن­جا که بیشتر بازیگران شاخص تاریخ سینما و تلویزیون ایران، پیشینه مشترکی با تئاتر دارند؛ بررسی پرونده­ کاری این چهره­‌های ماندگار، بدون واکاوی دوران حضورشان در تئاتر امکان­‌پذیر نیست.

توجه به این نکته ضروری ­است که تعداد مردان بازیگر موفق در هر سه عرصه، به مراتب بیش از زنان بازیگر بوده است. از این ­رو، نام و نشان زنان بازیگر کم‌تری در میان نام­داران به ثبت رسیده؛ به­‌ویژه از این جهت که بیشتر آن­ها در چند دهه­ اخیر  فرصت درخشش چندانی نیافته و پس از گذراندن یک دوره رکود کاری از دنیا رفته‌­اند. از جمع این زنان نام­دار تنها یکی مانده بود که دیروز، در حال گذراندن دوران بازنشستگیِ پس از ۵ دهه حضور در دنیای هنر، دور از سرزمین مادری چشم از جهان فرو بست. گفت‌وگو از «فخری خوروش» است؛ یکی از برجسته­‌ترین زنان بازیگر تاریخ ایران که دهم خرداد ۱۳۰۸ در کرمانشاه به دنیا آمد و بیستم خرداد ۱۴۰۲در سن ۹۴ سالگی در «لس‌­آنجلس» از دنیا رفت.

«حضور مستمر چند دهه‌­ای در تئاتر»، «ماندگاری بی­‌وقفه ۵۰ ساله در سینما» و «حضور درخشان در سریال‌­های تلویزیونی پس از انقلاب» سه ویژگی منحصر به فرد «فخری خوروش» است که او  را در دنیای هنر به نمونه‌­ای یگانه و بی‌­رقیب تبدیل کرده ­است.

خوروش تئاتر را با بازی در نمایش دست‌­های آلوده (ژان پل سارتر) و سینما را با فیلم «برای تو» به کارگردانی صادق بهرامی (۱۳۳۴) آغاز کرد؛ کارگردانی که او نیز از بازیگران و کارگردانان تئاتر ایران بود و تا سال‌­ها بعد در فیلم‌­های سینمایی و سریال­‌های تلویزیونی نقش‌­های ماندگاری را از خود به یادگار گذاشت. خوروش که در آن سال­‌ها به اعتبار نام خانوادگی همسرش با نام  «فخری اسودی» نیز فعالیت می‌­کرد؛ پس از حضور در فیلم «جنوب شهر» ساخته­ ماندگار فرخ غفاری (۱۳۳۷) دوباره به دنیای تئاتر برگشت و فرصت یافت؛ استعداد خود را با بازی در نوع جدیدی از نمایش به تماشا بگذارد.

این بازیگر خوش‌­فکر که در آغاز به‌­عنوان  آموزگار در آموزش و پرورش خدمت می­‌کرد؛ به واسطه­ حضور چشمگیر در  فعالیت­‌های هنری توانست خود را از آموزش و پرورش به وزارت فرهنگ و هنر منتقل کند. این انتقال سرآغاز دوره­ دیگری از فعالیت‌­های هنری این هنرمند جوان بود که بر پایه­ مأموریت واگذاری به او، فرصت یافت با بازی در تله‌­تئاترهای زنده­، به جمع هنرمندانی بپیوندد که با تکیه بر امکانات تئاتر به نخستین دوره­ فعالیت تلویزیون ملی ایران رونق بخشیدند؛ بزرگانی چون عزت­‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، جمیله شیخی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، اسماعیل شنگله، پرویز فنی­‌زاده، جمشید لایق، داود رشیدی، آذر فخر  و… تعداد دیگری از پیشکسوتان تئاتر که جایگاه والایی در عرصه­ هنر این سرزمین را به خود اختصاص داده­‌اند.

سال ۱۳۳۷ که تلویزیون ملی ایران با سرمایه­‌گذاری بخش خصوصی با نام «تلویزیون ثابت» آغاز به کار کرد، روزانه ۴ ساعت برنامه و هر هفته یک «تله‌­تئاتر» داشت که به صورت زنده با حضور هنرمندان تئاتر روی آنتن می‌­فرستاد. تله­‌تئاتر نوعی از نمایش تئاتری برای پخش از تلویزیون بود که اجرا و پخش آن به مدت ۱۰ سال ادامه یافت. فخری خوروش این دوره­ کاری‌­اش را با بازی در  نمایش «مارگریت» در این تلویزیون آغاز کرد؛ و تا سال ۱۳۴۸ که این تلویزیون به دولت واگذار شد؛ در چند تله­‌تئاتر اجرای نقش کرد.

پیدایش موج نوی سینمای ایران در پایان دهه­ چهل و آغاز دهه­ پنجاه خورشیدی، عرصه­ دیگری برای هنرنمایی دوباره­ خوروش در سینمای ایران بود؛ دوره‌ای که حضور او در آثاری چون آقای هالو (داریوش مهرجویی)، نفرین (ناصر تقوایی)، شازده احتجاب (بهمن فرمان­‌آرا)، شطرنج باد (محمدرضا اصلانی) و سوته‌­دلان (علی حاتمی) نام او را به عنوان یکی از متفاوت‌­ترین بازیگران زن سینمای ایران به ثبت رساند.

این بازیگر نام­دار، پیش از انقلاب در ۲۳ فیلم سینمایی بازی کرد و حضورش چنان بود که به عنوان یکی از زنان بازیگر خوشنام سینمای ایران؛ در دوره­ پس از انقلاب نیز توانست به بازیگری ادامه دهد. در این دوره بود که از پنجمین سوار سرنوشت (سعیدمطلبی-۱۳۵۹) تا یک بوس کوچولو (بهمن فرمان‌­آرا – ۱۳۸۴)  با بازی در ۱۸ فیلم سینمایی، کارنامه ۵۰ ساله­ سینمایی خود را بست.

فخری خوروش در «صدا و سیما»ی پس از انقلاب نیز یکی از پرکارترین زنان بازیگر سریال­‌های تلویزیونی بود. او که پیش از انقلاب فقط در یک سریال تلویزیونی حضوری کوتاه داشت؛ در این مقطع در ۲۲ سریال بازی کرد. این دوره از فعالیت‌­های او با بازی در نقش «مهدعلیا» (مادر ناصرالدین­‌شاه) در  سریال «امیرکبیر» (سعید نیک‌پور – ۱۳۶۳) آغاز شد و با آثاری چون امام علی (داود میرباقری) و پهلوانان نمی‌­میرند (حسن فتحی) تا … خانه‌­ای در تاریکی (سعید سلطانی – ۱۳۸۱) ادامه یافت.

این بازیگر پرکار پس از سال ۱۳۸۴ در هیچ اثر دیگری حضور نیافت و برای گذراندن دوره­ بازنشستگی در کنار دخترانش به امریکا مهاجرت کرد. از این پس زندگی آرام و بی­‌بازتابی داشت و دیروز، (۱۰ روز پس از جشن تولد ۹۴ سالگی­‌اش) در شهر لس‌­آنجلس  ایالت کالیفرنیای امریکا زندگی را بدرود گفت. نامش ماندگار و یادش گرامی باد.