به گزارش صبا، نشست ثبت جهانی و دستاوردهای آن به‌ مناسبت ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایرانی در یونسکو به همت معاونت میراث‌فرهنگی با همکاری پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با حضور علی دارابی قام‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور، مصطفی ده‌پهلوان رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، علیرضا ایزدی مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، مصطفی پورعلی، محمدحسن طالبیان، رسول وطن‌دوست و جبرئیل نوکنده رئیس کل موزه ملی ایران در سالن همایش پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری برگزار شد.

ذات‌الله نیکزاد (معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) با اشاره به آنکه کاروانسراها بخشی از فرهنگ ایران هستند، گفت: کاروانسراها نماد دنیای گذراست و سرای موقت شناخته می‌شد. حتا در بندهای کاروانسراها اشعاری درخصوص سرمنزل ناماندنی نوشته شده. شگفتا که این بناها از جمله مستحکمترین بناهای ایران است از این روست که تاکنون سرپا ایستاده‌اند و باقی مانده‌اند.

۱۰۴ سایت جهانی برای ایران

علی دارابی (قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور) نیز با اشاره به آنکه در هفته گردشگری امیدوارم گردشگری به عنوان پیشران اقتصاد کشور بتواند به هدف خود برسد، گفت: با ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایرانی تعداد پروژه‌های ما به ۲۷ اثر رسید.البته تعداد سایت‌های ثبت جهانی ما با توجه به قنات‌ها و باغ‌ها و… ۱۰۴ سایت است.

او ادامه داد: در حوزه صدور ویزا برای حضور تعدادی از همکاران مشکل پیش آمد چراکه سفارت ما در عربستان حدود یک هفته بود که فعال شده بود و مسائلی در این میان وجود داشت.

معاون میراث‌فرهنگی تصریح کرد: پرونده ماسوله نیز در مراحل اولیه مشکلات جدی داشت اما سعی کردیم تا سهمیه محفوظ بماند. در آبان ماه سال جاری بازرسان ایکوموس به ایران خواهند آمد تا بررسی‌های لازم را انجام دهند و سال دیگر در کنار پرونده دیگر، ماسوله نیز ثبت شود.

دارابی همچنین از کاروانسراها به عنوان فضایی یاد کرد که نشان دهنده فرهنگ ایرانی است و با رای هر ۲۱ عضو یونسکو ثبت شد. بیش از هزار کاروانسرا داریم که ۷۰۰ کاروانسراها ثبت ملی و در نهایت ۵۴ کاروانسرا ثبت جهانی شد.

او درخصوص فواید ثبت جهانی گفت: باید برای افکار عمومی تبیین شود که ثبت جهانی ثبت ثروت ملی و افزایش اعتبار ملی است. ثبت در یونسکو به معنای ثبت ثروت یک ملت است. ضمن آنکه در حوزه گردشگری تاثیرگذار است. ارزش آثار ثبت شده در یونسکو بار معنایی دارد چراکه همه آحاد بشریت خودرا حافظ آن اثر می‌دانند. همچنین توجه رسانه‌ها، سمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد به سمت این آثار جلب می‌شود.

درعین حال میراث فرهنگی ریشه در سنتها، آیین دارد و بیانگر تشخص و تمدن ریشه دار یک ملت است.

معاون میراث‌فرهنگی تاکید کرد: به شفافیت و ساختمان شیشه‌ای میراث‌فرهنگی اعتقاد داریم و تلاش کردیم امضاهای طلایی را برداریم و برای مشخص شدن اولویت ثبت جهانی ۱۰ سال آینده شورایی متشکل از کارشناسان امر به بررسی پرونده‌های موجود پرداختند.

وی ادامه داد: تاکنون بیش از ۲۰۰ مورد را احصا و اولویت‌بندی کردیم. همچنین برنامه‌ای برای آنکه اشخاصی به سراغ استانها بروند و بگویند فلان کار را برایتان می‌کنیم و فلان اثر را ثبت ملی یا ثبت جهانی می‌کنیم، نداریم. تمام کارها اصولی پیش خواهد رفت.

او خاطرنشان کرد: در حوزه میراث‌فرهنگی به اندازه‌ای کار زیاد است که برای صیانت از آن به اخلاق و مهربانی و همکاری نیاز داریم. دارابی با اشاره به آنکه فردا میزبان یکی از روسای قوا است، از عدم حضور در ادامه مراسم عذرخواهی کرد.

۲۴ سال غفلت ایران برای ثبت جهانی

رسول وطن‌دوست (کارشناس پرونده‌های ثبت جهانی) با اشاره به آنکه ما در حوزه ثبت جهانی کجا هستیم، گفت: از ۱۹۷۲ که کنوانسیون میراث جهانی در یونسکو تصویب شد تاکنون ایران فراز و نشیب زیاد داشت. افراد مختلفی از اردلان، فروغی و پهلوان در این میان نقش داشتند. ایران از همان ابتدا به کنوانسیون پیوست.

همان ابتدا ۳ اثر از ایران ثبت شد. اما بعد از ۱۳۵۷ سال‌ها غفلت کردیم. در ۲۴ سال غفلت ما کشورهای دیگر آثار متعددی را ثبت کردند. مانند ایتالیا که هر سال آثار زیادی را ثبت کرد. سال ۱۳۸۲ فعالیت بین‌المللی ما آغاز شد و تخت سلیمان ثبت شد. اما در سال‌های بعد محدودیت ارائه و ثبت جهانی مطرح شد.

او ادامه داد: فرآیند ثبت اثر در یونسکو روند طولانی دارد که فقط با آمدن ارزیاب و… حل نمی‌شود و از حفظ اعتبار و مورد قبول بودن کنوانسیون، حفاظت، ظرفیت‌سازی گرفته تا افزایش آگاهی در سطوح مختلف جامعه جهانی و کمک به اعتلای جوامع محلی را شامل می‌شود.

به گفته وطن دوست، تاکنون ۱۱۹۹ اثر در یونسکو ثبت شده که از میان این آثار ۸/۵۹ درصد سهم کشور‌های آفریقایی ۷/۷۷ درصد کشورهای عربی، ۲۴ درصد سهم آسیا و خاورمیانه، ۴۷ درصد سهم کشورهای اروپایی است و تقریبا می‌توان گفت آمریکا و اروپا در همان زمان که محدودیتی برای ثبت نداشتند بسیاری از آثار خود را ثبت کردند و ما جا ماندیم.

ما می‌توانیم با پرونده‌های زنجیره‌ای آثار بیشتری را ثبت کنیم

جبرئیل نوکنده (رییس کل موزه ملی ایران) نیز در ادامه گفت: تقارن و همزمانی ثبت جهانی کاروانسراها و بازگشت الواح هخامنشی را به فال نیک می‌گیریم. اما اینکه چرا با وجود تمام این آثار در حوزه گردشگری فعال نیستیم جای سوال دارد. یکی از مواردی که درخصوص آثار جهانی مطرح است این است که میزان بازدید چقدر است. هر اثر که ثبت می‌شود تبدیل به موزه می‌شود. باید برای آن برنامه داشته باشیم.

او ادامه داد: اگر موسسه آلمانی در تهران کتاب کاروانسراها را منتشر نمی‌کرد، آیا ما به اندازه لازم درحوزه‌های میراث کارهای پژوهشی انجام داده‌ایم. ما نیاز داریم تا با مراکز دانشگاهی و پژوهشی دنیا ارتباط داشته باشیم.

چالش‌های ثبت جهانی با چاشنی موضوعات سیاسی در کنار مسائل فنی

مصطفی پورعلی (رئیس سابق دفتر ثبت آثار) گفت: امیدوارم پرونده‌های ثبت جهانی آینده ما نیز به همین خوبی پیش برود. ثبت‌های جهانی تبدیل به عرصه رقابت بین‌المللی شده. دعوای روسیه و اوکراین برای شهر باستانی اودسا نشان از همین امر دارد. موضوعات سیاسی در کنار مسائل فنی مطرح است همانطور که در خصوص ونیز شاهد بودیم.

او درخصوص چرایی انتخاب ۵۶ کاروانسرا که به یونسکو معرفی شدند، گفت: هریک از این کاروانسراها گواهی‌دهنده یکی از راه‌های باستانی است. اگر به راهای باستانی توجه کنیم، می‌توانیم به نتایج بهتری درخصوص راه‌ها برسیم.

علیرضا ایزدی (مدیرکل ثبت آثار) نیز گفت: کاروانسراها، راه ابریشم و… روایت‌های از یاد رفته هستند که ما امروز بخشی از روایت آن را می‌گوییم. بسیاری از این کاروانسراها تبدیل به محل اجتماع معتادها شده بود و حتا کاروانسرای بیستون نیز تا چند سال پیش ندامتگاه بود.

او ادامه داد: مردم حافظان میراث هستند. اگر بدون حریم در صدد ثبت برآییم نمی‌توانیم کاری پیش ببریم. پژوهشگاه میراث و گردشگری می‌تواند به عنوان قوه تفکر در حوزه علمی و تخصصی ورود کند. با ورود اخلاق به حوزه علمی می‌توانیم مشارکت و چهره ایرانی را به نمایش بگذاریم.

ثبت پرونده‌های زنجیره‌ای

محمدحسن طالبیان نیز گفت: تهیه پرونده کاروانسراها کار سختی بود. همچنین پرونده ماسوله بد نیست بلکه منظر فرهنگی پر چالش است. حتی در ثبت منظر فرهنگی میمند هم مشکل داشتیم. در ثبت پرونده منظر باستان‌شناسی فارس هم چالش داشتیم. پرونده خوب نوشته شده و باید بپذیریم که درک منظر سخت است.

از قضا ارزیابی که برای ماسوله آمده بود هم درباره آن بد ننوشت. زحمت زیادی کشیده شده که باید پاس داشته شود.

او ادامه داد: اگر از اول به جای ثبت تخت جمشید و پاسارگاد و… بافتهای تاریخی و شهرهای تاریخی را ثبت می‌کردیم اکنون شاهد نابودی مشهد، کاشان و بسیاری از بافت‌های تاریخی نبودیم.

طالبیان یادآور شد: ۲۴ سال از ثبت جهانی جا مانده‌ایم از این رو به سمت پرونده‌های زنجیره‌ای رفتیم و از باغهای ایرانی و بعد قنات‌های ایرانی شروع کردیم. ایرانی بودن را مد نظر داریم و پرونده‌های اینگونه را ارسال خواهیم کرد.

مسجد ایرانی، برج ایرانی، خانه ایرانی، حمام ایرانی و… را باید در نظر بگیریم. ما کشور موفقی هستیم و در ثبت همه پرونده‌هایمان موفق بودیم. امسال هم با دیفر شدن پرونده ماسوله، سهمیه ما حفظ شد.

اینکه امسال ماسوله ثبت نشد به دلیل نبود ارتباط درست ما با ایکوموس بود و اینکه گزارش درست به ایکوموس ندادیم.

حسن کریمیان (مدیرگروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران) نیز گفت: در منچستر سخنرانی درخصوص شهرهای ایران داشتم. آن‌ها بلدند که چطور کوچکترین اثرشان را ثبت جهانی کنند و ما حتی نمی‌توانیم شهرهای بزرگ‌مان را ثبت کنیم.

برخی معتقد بودند که ثبت جهانی یعنی محدودیت اما اینگونه نیست. در دوره‌ای فهرست آثار ملی به شدت افزایش یافت. به یکسری دانشجو جی پی اس دادیم و رفتن قهوه خانه نشستن و آثار ثبت کردند.  باید خطاها را درست کنیم. روبه روی کاخ گلستان یک بنای تاریخی را از ثبت در آورده‌اند و ساختمان‌سازی می‌کنند. بعد کارشناسان میراث می‌روند پرونده تشکیل می‌دهند که راه هم به جایی نخواهند برد.

او تاکید کرد: مسئولان ما از جهانی شدن بیم دارند. حاصل عقب نشینی ما همین است که ۲۴ سال عقب ماندیم هرچند ثبت‌های زنجیره‌ای خوب است اما در این کار باید دقت کنیم. درخصوص شهرها دقت کنیم و عجله نداشته باشیم. تک به تک همه این آثار را ثبت می‌کنیم.

مصطفی ده‌پهلوان (رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) با اشاره به اهمیت ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی گفت: نیازمند کارهای پژوهشی درخصوص این کاروانسراها هستیم. هر کدام داستان‌ها و روایات مختلفی دارند که باید ثبت و ضبط شود.

نشر اول: ایلنا