به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون صبا، قرار است شبکه آی‌فیلم برنامه «ترنج و انار» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی امیر تاجیک را به‌عنوان ویژه برنامه‌ شب یلدا روی آنتن می‌برد. این برنامه قرار است با محوریت زبان‌ و‌ ادب فارسی و آداب و رسوم کهن ایران زمین با حضور یک مجری ایرانی، یک مجری افغان و یک مجری تاجیک پخش شود.

شاهنامه‌خوانی باحضور خوانندگان ایرانی، افغانستانی و تاجیکستانی و آیتم‌هایی چون «نمایش رو حوضی»، «سیاه‌بازی» و رسوم شب یلدا برخی دیگر از برنامه‌های این برنامه به شمار می‌روند. به این بهانه با امیر تاجیک تهیه‌کننده و کارگردان برنامه «ترنج و انار» به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

*** «ترنج و انار» برنامه‌ای است که به‌ مناسبت شب یلدا و در این شب از شبکه‌ آی‌فیلم پخش خواهد شد، یلدا یکی از آیین‌های کهن ما ایرانیان و از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ما برخوردار است حتی در سال‌های اخیر مردم سعی کرده‌اند به شکل پرشورتری این آیین را جشن گیرند. با این‌حال، انگیزه شما از پرداختن به چنین موضوعی چه بوده است؟

– در قامت یک فیلمساز مستند تلاش کرده‌ام تا با آداب و سنن فارسی‌زبانان در کشورهای مختلف بیشتر آشنا شوم و آن را با مخاطبان به اشتراک گذارم. چند سال قبل فیلم مستند «سکوهای امن افغانستان» را تولید کردم که موضوع آن حواشی یکی از بازی‌های فوتبال در شهر کابل، پیش از روی کار آمدن طالبان بود. در این فیلم مستند علاوه بر دال مرکزی که رقابت ۲ تیم فوتبال بود، آداب ‌و ‌رسوم، زبان، غذا و صنایع‌دستی مردم بزرگوار افغانستان را نیز به تصویر کشیدم.

آشنایی با تاجیکستان و فرهنگ و مردم هنرمند و هنردوست آن نیز در سال‌های بعدتر شکل گرفت. اخیرا سفری به شهر دوشنبه داشتم و از نزدیک با تلاش‌هایی که برای بسط و توسعه زبان پارسی و معرفی مشاهیر فارسی‌زبان به نسل جوان صورت می‌گیرد، آشنا شدم. در این سفر به روستای پنج‌رود که زادگاه رودکی شاعر شهیر ایرانی است رفتم. آنچه نظرم را جلب کرد، این‌ است که در این منطقه دانش‌آموزان، کودکان و افراد مسن با اشعار رودکی مانوس هستند، اشعار او را از حفظ دارند و در زندگی روزمره خوانش می‌کنند، انگار که ادبیات و شعر بخشی از زندگی روزمره‌ مردم است. یکی دیگر از تجاربی که در سفر اخیر به تاجیکستان به دست آوردم آشنایی با روندی بود که در مدارس تاجیکستان با عنوان آموزش رسم‌الخط نیاکان وجود داشت. دانش‌آموزان از هفت سالگی یک واحد ویژه برای یادگیری رسم‌الخط زبان فارسی می‌آموزند. نکته جالب این‌که اگر از یک دانش آموز تاجیک درباره آثار ادبیات کلاسیک ایران بپرسید، متوجه می‌شوید که با اشعار شاعرانی چون حافظ، سعدی، شمس تبریزی، رودکی و دیگر مشاهیر زبان پارسی آشنایی دارد.

ما در ایران به‌‌عنوان اصحاب رسانه و فرهنگ باید تلاش کنیم تا عموم جامعه بیشتر در معرض داشته‌های غنی زبان پارسی قرار گیرند. یکی از آداب‌ و‌ سنن کهن ایران زمین «شب یلدا» است و من هم به سهم خود تلاش کرده‌ام تا مجموعه برنامه جذاب و به‌لحاظ محتوایی غنی را به این مناسبت برای رسانه ملی تولید کنم.

*** هرسال به رسم فرا رسیدن شب یلدا شاهد تولید برنامه‌هایی در تلویزیون به این مناسبت هستیم اما به نظر می‌رسد برنامه‌ای که شما تولید کرده‌اید تفاوتی با دیگر برنامه‌هایی از این جنس دارد مثل بهره‌گیری از حضور فارسی‌زبانان کشورهای افغانستان و تاجیکستان.

– وقتی به منطقه بامیان افغانستان رفتم با مردم عادی مواجه شدم که به لهجه فارسی حرف می‌زدند و شعر می‌خواندند؛ در تاجیکستان هم همین‌طور. خاطرم هست در سفری که به تاجیکستان داشتم، یک بار در یکی از بازارهای سنتی شهر، با فروشنده‌ای هم‌کلام شدم که اشعار زیادی از شاعران ایرانی برایم خواند. هدف ما هم از تولید چنین برنامه‌ای، بهره‌گیری از ظرفیت بی بدیل موجود در حوزه‌ ادبیات فارسی است. وقتی با جوانان تاجیکستانی صحبت می‌کردم به این مسئله اشاره داشتند که در سال‌های گذشته اشعار و خوانندگان ایرانی از سطح کیفی بالاتری در اشعار برخوردار بودند و شهرت آهنگ‌هایی که ساخته می‌شد تا قلب جوامع افغانستان و تاجیکستان هم می‌رسید اما امروز به‌ندرت این کیفیت در آثار موسیقایی ایرانی به چشم می‌خورد. شنیدن چنین صحبت‌هایی از آن‌ها طبعا مایه تاسف است چراکه موسیقی ما همیشه در این سال‌ها از غنا و محتوای زیادی برخوردار بوده و این‌که چرا امروز سطح بعضی از آثار افت کرده است، جای بررسی بیشتری دارد. مگر نه اینکه رهبری معظم در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸ فرمودند که درباره زبان فارسی نگران هستند زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است.

سعی کرده‌ام در «ترنج و انار» خوانندگانی از کشورهای تاجیکستان و افغانستان و البته ایران دعوت کنم. این وظیفه رسانه ملی است که برای گسترش زبان پارسی و فرهنگ ایرانی به برنامه‌سازی بپردازد. البته این را می‌دانم که با یک گل بهار نمی‌شود ولی برنامه «ترنج و انار» تلاشی است که بنده‌ کم‌ترین کار را به سهم خود در این زمینه انجام داده‌ام.

*** یکی از آیتم‌های برنامه‌ «ترنج و انار» پاسداشت و حفظ زبان فارسی است، این درحالی است که به باور برخی کارشناسان، درسال‌های اخیر و بنا به دلایل مختلف مثل ورود واژه‌های بیگانه، زبان فارسی دچار لطماتی شده است. به نظر شما ساخت برنامه‌هایی از این دست چه دستاوردی را می‌تواند در درازمدت به همراه داشته باشد؟

– شاید برنامه‌هایی از این دست نتوانند در مدت زمان کوتاهی تاثیراتی که لازم است را روی جامعه و دست‌اندرکاران بگذارند اما کارهای بزرگ همیشه از گام‌های کوچک شروع شده‌اند. متاسفانه بخشی از هجویات و کلمات بیگانه در سال‌های اخیر به‌عنوان خوراک فکری نامناسب از سوی برخی رسانه‌ها در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. نمونه‌اش آثاری است که به ‌بهانه جذب مخاطب، ادبیات سخیفی را به مخاطب انتقال می‌دهد و متاسفانه این برنامه‌ها بعضا از تلویزیون هم پخش شده‌اند. از آنجایی که تلویزیون رسانه فراگیری است و اقشار مختلف سنی از جمله کودکان به تماشای برنامه‌های آن می‌نشینند، این خوراک نامناسب سطح ذائقه آن‌ها را نازل می‌کند هرچند شبکه «آی فیلم» همواره با ساخت برنامه‌های مناسب مقابل چنین آثار نازلی ایستاده است و همان‌طور که اشاره کردم با استفاده از ظرفیت فرهنگی ایران‌زمین، تلاش دارد تا آثار ارزشمندی ارائه دهد.

*** براساس تجاربی که از سفر به این کشورها به دست آورده‌اید فکر می‌کنید شناخت ما نسبت به آثار مفاخر فرهنگی کشورمان در مقایسه با کشورهای همجوار در چه سطحی قرار دارد؟

– اخیرا در تاجیکستان مستندی ساخته‌ام که در مرحله تدوین است و به زودی آماده نمایش می‌شود. هدفم از تولید این مستند این بود که بگویم زبان‌ و‌ ادبیات پارسی چه تاثیر شگرفی در این سال‌ها بر جامعه‌ تاجیک گذاشته است. واحد پول این کشور سامانی است، روی اسکناس‌ ۱۰ سامانی تاجیکستان تصویر میر سیدعلی همدانی عارف و شاعر ایرانی قرن هشتم است که از همدان به تاجیکستان رفت و تا پایان عمر آن جا ماند، قرار دارد. این شعر زیبا روی اسکناس نقش بسته است:

«هر که ما را یاد کرد ایزد مر او را یار باد

هر که ما را خوار کرد از عمر برخوردار باد

هر که اندر راه ما خاری فکند از دشمنی

هر گلی از باغ وصلش بشکفد بی خار باد

در دو عالم نیست ما را با کسی گرد و غبار

هر که ما را رنجه دارد، راحتش بسیار باد»

یا همین‌طور روی اسکناس ۲۰ سامانی، تصویری از ابوعلی‌سینا حک شده است. از این‌ها گذشته، رسم‌الخط رسمی تاجیکستان «تاجیکی» است اما در سال‌های اخیر در مدارس، کودکان را به فراگیری الفبای نیاکان یا همان زبان فارسی ملزم کرده‌اند که من در مستندم به این مباحث نیز پرداخته‌ام.

*** چرا خواستید که این برنامه از شبکه آی فیلم پخش شود؟

– پیش‌تر درباره ویژگی‌های شبکه آی فیلم توضیح دادم و جا دارد به یکی دیگر از ویژگی‌های این شبکه اشاره کنم و آن حضور مرتضی شمسی مدیر شبکه است که خود، از حامیان شعر و ادبیات پارسی و مشاهیر این حوزه است. درسال‌های گذشته در حوزه‌های مختلف مستند و برنامه تولید کرده‌ام؛ از ساخت مستندهای ورزشی، اجتماعی و تاریخی گرفته تا برنامه‌سازی با موضوع سرگرمی و حتی موضوع مقاومت اسلامی و فلسطین. با این حال احساس کردم شبکه آی‌فیلم می‌تواند بستر مناسبی برای پرداختن به موضوع زبان فارسی باشد و باتوجه به آشنایی که با شمسی داشتم مصمم شدم تا در آن شبکه این برنامه را تولید کنم. از سوی دیگر، مردم حس خوبی نسبت به این شبکه دارند و با آیتم‌هایی هم که در آی‌فیلم تولید می‌شود ارتباط برقرار می‌کنند.

متاسفانه بعضی از شبکه‌های تلویزیونی حاضرند هزینه هنگفتی بپردازند تا برای چند دقیقه چهره‌های به اصطلاح سلبریتی و مشهور در برنامه‌شان حضور داشته باشند. ما در «ترنج و انار» خلاف این رویه عمل کرده‌ایم. از این منظر می‌توان گفت این برنامه‌ای کاملا فرهنگی است که نسبت به دیگر برنامه‌هایی که در این سال‌ها به مناسبت شب یلدا برگزار شده، متفاوت است.

*** از نظر شما ساخت چنین برنامه‌هایی چقدر می‌تواند به پیوند دوباره مخاطب با تلویزیون بیانجامد؟

– این موضوعی است که باید از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گیرد اما در تولید این برنامه تلاش کرده‌ام تا با همیاری تیم جوان و باانگیزه‌ای که در کنارم بوده‌اند به تولید برنامه‌ای منطبق با فرهنگ ناب ایرانی و اسلامی و محوریت زبان و ادب فارسی بپردازم. از چهره‌های فرهنگی و ادبی ایران، تاجیکستان و افغانستان به‌عنوان میهمان و خواننده در این برنامه دعوت کرده‌ایم. البته تعدادی از پیشکسوتان سینما و تلویزیون هم به‌عنوان مهمان دقایقی در این برنامه حضور خواهند داشت که آن نیز به سبب پخش آثارشان از شبکه آی‌فیلم است.

*** به‌عنوان سوال آخر، اخیرا خبری منتشر شده است، مبنی بر این‌ که رییس‌جمهور تاجیکستان تصمیم دارد به هر خانواده‌ تاجیک یک نسخه «شاهنامه» بدهد، این اقدام درحالی صورت می‌گیرد که شناخت عامه مردم ما از «شاهنامه» فقط به چند حکایت مانند «رستم و سهراب» و یا «رستم و اسفندیار» محدود مانده است. نظر شما در این باره چیست؟

– صحیح است که دولت‌ها نقش زیادی در فرهنگ‌سازی دارند اما برخی کارهای فرهنگی باید به دست خود مردم انجام شود. مگر نمی‌شود فرهنگ دوستان کشور، به‌جای مراسم و آیین‌هایی که در جمع‌های کوچک و بزرگ، با تقلید از نمونه‌های غربی برگزار می‌شود، از شاهنامه‌خوانی، خوانش اشعار بزرگان زبان پارسی و یا حتی مسابقه‌هایی برای حفظ اشعار مشاهیر فرهنگی اقدام کنند؟

جالب است که بدانید در بخشی از مستند در تاجیکستان با گروه‌های تئاتری آشنا شدم که نمایش‌های مربوط به «شاهنامه» را روی صحنه می‌بردند. تولید فیلم داستانی و مستند، برگزاری شب شعر و موارد دیگر می‌تواند برای پاسداشت و معرفی مشاهیر زبان و ادبیات فارسی به‌صورت جدی‌تر در دستور کار قرار گیرد؛ همان کاری که امروز به دست مردم در تاجیکستان و افغانستان صورت گرفته است.

آزاده صالحی