به گزارش خبرنگار سینما صبا، پس از نمایش فیلم «از مشروطیت تا سپنتا» ، نشست پرسش و پاسخ با حضور مهرداد فراهانی نویسنده، منتقد و پژوهشگر سینمای مستند و تاریخ سینمای ایران برگزار شد. محمد تهامی‌نژاد کارگردان این اثر نیز به دلیل بیماری امکان حضور در جلسه را نداشت و پیام او برای مخاطبان قرائت شد.

مهرداد فراهانی در بخش ابتدایی صحبت‌های خود گفت: در فیلم «از مشروطیت تا سپنتا»، موضوع پژوهش بسیار مشهود و حائز اهمیت است.ضمن اینکه فیلم به مثابه یک پژوهش بنیادی است. گاهی یک تحقیق و کار پژوهشی از قبل وجود دارد و فیلمساز آن را تبدیل به یک فیلم می‌کند اما گاهی نیز یک فیلم خود ابزاری برای پژوهش به وجود می‌آورد که این مسئله یک اتفاق همیشگی نیست.

وی با بیان اینکه برخی فیلم‌ها به دلیل تحقیق و کار پژوهشی که داشته‌اند مورد توجه قرار می‌گیرند، افزود: اسنادی که در این فیلم فراهم آمده، بعدها در آثار دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته است. مانند گفت‌و‌گو با روح انگیز سامی نژاد، حبیب‌الله مراد و خان بابا معتضدی که از آن‌ها می‌توان به عنوان سندی برای پژوهش‌های آینده استفاده کرد.

فراهانی ادامه داد: «از مشروطیت تا سپنتا» فیلمی فروتن است که این موضوع برگرفته از شخصیت تهامی نژاد است.

وی با بیان اینکه گاهی نگاه سند‌گونه به اثر مانع فهم ارزش‌های سینمایی آن می‌شود، بیان داشت: این اثر اسبابی را برای سایر محققان سینمای ایران فراهم کرده است و افراد بسیاری تاکنون به فیلم تهامی‌نژاد ارجاع داده‌اند. این مستند کاری خلاق، با طراوت و بازیگوش است که متعلق به زمان معاصر به نظر می‌رسد و اثری از کهنگی در آن مشاهده نمی‌شود. در عصر حاضر زمانی که با اسناد بی‌جان کار می‌کنیم، تدوین کامپیوتری امکانات زیادی به ما می‌دهد، اما آن زمان این امکان وجود نداشته است.

وی ادامه داد: همه ما تهامی نژاد را به عنوان یک پژوهشگر می‌شناسیم اما فیلم نشان می‌دهد او یک کارگردان تمام عیار است که با استادی تمام توانسته فیلمی با طراوت را به‌ وجود بیاورد.

این پژوهشگر ادامه داد: فیلم «فانوس خیال» را بهرام ری‌پور چند سال پس از این اثر ساخته که موضوع آن هم تاریخ سینما است و ساختاری شبیه به مقاله‌ای مصور دارد که در این خصوص اطلاع رسانی می‌کند.

فراهانی همچنین گفت: تهامی‌نژاد به عنوان محقق، خود دارای دیدگاهی خاص نسبت به سینما است و براساس دیدگاه شخصی، نگاهی به تاریخ سینمای ایران دارد. «از مشروطیت تا سپنتا» اثری پیشگام است که فیلمساز آن را در ۲۸ سالگی فیلمی درباره تاریخ سینما ساخته است.

وی خاطرنشان کرد: در دو دهه اخیر به همت برخی از فیلم‌سازان، تاریخ معاصر مسئله مستندسازان ایران شده است، اما در سال ۴۹ و پیش‌ از آن، شرایط اینگونه نبوده و عموما فیلم‌ها یا فضایی شاعرانه داشتند و یا درباره تاریخ بسیار کهن و موضوعات دیگر ساخته می‌شدند و تاریخ معاصر دغدغه مستندسازان آن زمان نبوده است.

فراهانی ادامه داد: یکی از آرزوهای دیرینه من این است که انبوه نوشته‌های محمد تهامی‌نژاد در قالب کتاب جمع‌آوری شود و متولی آن می‌تواند جایی مانند موزه سینما باشد. همچنین ضروری است توسط فیلمخانه ملی ایران آثاری از این دست مورد ترمیم قرار گیرد.

تهامی نژاد پژوهشگر تاریخ است

در ادامه ارد عطارپور از مستندسازان مطرح که به تماشای این اثر نشسته بود، در سخنانی گفت: تهامی‌نژاد پژوهشگر تاریخ بوده و علاقه او به این رشته، مقدم بر ساخت فیلم مستند است. تلاقی تاریخ و سینمای مستند درنهایت به اثری تبدیل شده که اکنون از اسناد تاریخی مهم به شمار می‌رود. در فیلم «از مشروطیت تا سپنا» خان بابا معتضدی حضور دارد که حضور او اتفاقی عجیب است زیرا او از مطرح‌ترین فیلمبرداران تاریخ سینمای ایران بعد ابراهیم خان عکاس باشی است. تهامی‌نژاد در این اثر صرفا ثبت کننده تصاویر نبوده بلکه به عنوان کارگردان، میزانسن‌های قابل توجهی درنظر گرفته است و این موضوع در سایر مستندهای او نیز وجود دارد. نگاه تاریخی تهامی نژاد به عنوان یک انسان چند وجهی در مقالات، کتاب‌ها و فیلم‌های او بسیار شاخص است. او به تاریخ علاقه دارد و این مسئله در مجموعه فعالیت‌های ایشان مشهود است.

وی ادامه داد: تهامی نژاد علاوه بر اینکه پژوهشگر تاریخ است، از پیشگامان پژوهش مستند در سینمای ایران نیز به شمار می‌روند.

لزوم ساخت مستندهای بیشتر درباره مشروطه

در ادامه پروین ثقه الاسلامی مدیر پیشین مجموعه کاخ گلستان نیز گفت: متاسفانه بیشتر مکان‌های تاریخی که ضروری است در اختیار مستندسازان قرار بگیرد بیشتر برای تولید فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی استفاده می‌شود. البته تا زمانی که آسیبی به اشیاء تاریخی وارد نشود، مشکلی وجود نخواهد داشت. اگر در موزه‌ها، فیلمسازان بتوانند رعایت بعضی ضوابط را داشته باشند، این مکان‌ها می‌توانند هر چه بیشتر در اختیار آن‌ها قرار بگیرد.

وی ادامه داد: خوشحالم در زمان مدیریتم مستندهای بسیاری در کاخ گلستان ساخته شد. امیدوارم درباره مشروطیت و نقش افرادی که در این راه جان خود را از دست داده‌اند، آثار درخشانی ساخته شود. یادم می‌آید شهریار عدل فیلم‌هایی را در انبار کاخ گلستان پیدا کرد و به همت او این فیلم‌ها از زیرزمین‌های کاخ گلستان به فرانسه برده شد و مورد بازسازی قرار گرفت و برای اولین بار آن را در فیلمخانه ملی ایران به نمایش گذاشتیم .

عطار پور در ادامه سخنان ثقه‌الاسلام گفت: شهریارعدل به نکته‌ای بر اساس آن فیلم‌ها دست پیدا کرده بود. او می‌گوید تاریخی که دوربین برای اولین بار وارد ایران شد، با تاریخی که تاریخ شناسانی همچون جمال امید ذکر کرده‌اند تفاوت دارد و ۶ ماه پیش از آن است.

در بخش پایانی این برنامه مهرداد فراهانی نیز گفت: این فیلم یک ارزش افزوده دیگر هم دارد و نشان می‌دهد پژوهش درباره تاریخ سینمای ایران چه مسیری را طی کرده است. برخی از پلان‌ها همچون تصاویر ناصرالدین شاه بعدها و در سال ۸۱ به آن اضافه شد.تهامی نژاد می‌گوید تصویر لابراتوار ایرانی برای اولین بار در فیلم من نمایش داده می‌شود اما احتمالا قدیمی‌ترین آن نیست. همچنین سایه‌های روی پرده در این فیلم که ارجاعی به سینما است.

در این برنامه افرادی همچون سعید رشتیان، سعید رجبی فروتن، فخرالدین سیدی نیز حضور داشتند.

برنامه «شب‌های مستند موزه سینمای ایران» با همکاری انجمن تهیه‌کنندگان مستند در سالن فردوس موزه سینما برگزار می‌شود.