به گزارش خبرنگار موسیقی صبا، پوریا شیوافرد تیرماه ۱۳۶۲ در تهران به دنیا آمد. او از سال اول راهنمایی وارد هنرستان موسیقی شد و آموزش نی را شروع کرد. این نوازنده به مدت حدود ۱۰ سال به فراگیری این ساز در خدمت استاد «عبدالنقی افشارنیا» پرداخت و سپس دوره تکنیک تنفس را به مدت هشت سال در محضر استاد «محمدعلی کیانی‌نژاد» گذراند. شیوافرد مدت‌هاست که به‌عنوان تک‌نواز نی و در بعضی پروژه‌ها در سکشن پرکاشن، در ارکستر ملی ایران مشغول کار است. از سال ۱۳۹۵ عمده کار موسیقی‌ای که او را درگیر خودش کرده ارکستر ملی است. طی این سال‌ها (البته پیش از ارکستر) یک آلبوم به خوانندگی «حسین علیشاپور» از شیوافرد منتشر شده و در تعدادی آلبوم دیگر نیز نوازندگی کرده‌است. این هنرمند از سال ۱۳۹۵ به بعد با ارکستر نیز به‌ همراه خوانندگان، رهبران و آهنگ‌سازان مختلف تعداد بسیار زیادی اجرا در ایران و خارج از کشور داشته‌است.

در ادامه، گفت‌وگو با این هنرمند را از نظر می‌گذرانیم:

شیوافرد ابتدا درباره انواع نواختن ساز نی گفت: الان می‌شود گفت تمام نوازندگان نی، این ساز را به شکل دندانی (گذاشتن لبه ساز بین دو دندان جلو بالا) می‌نوازند. در جاهای مختلفی از ایران نیز نی‌هایی وجود دارد که با لب نواخته می‌شود، مثل «نی شمشال» و البته هم‌خانواده‌هایی مثل «بالابان»، «قوشمه» و «دونلی» نیز هست که کلاً از جهاتی تفاوت‌های زیادی با نی دارد.

او در پاسخ به این سوال که «آیا می‌توان از ساز نی مانند سازهای غربی‌ای چون کلارینت در ارکسترها بهره برد؟»، گفت: ببینید این پرسش را باید از اساس بررسی کرد؛ این‌که اصولا ارکستر بزرگ غربی، متشکل از زهی‌ها و بادی‌چوبی‌ها و بادی‌برنجی‌ها و کوبه‌ای‌های معمول، آیا به لحاظ ساختار صوتی و فواصل قابل‌ترکیب با موسیقی و سازهای ایرانی هستند یا خیر، البته این رسم دهه‌هاست که اجرا شده و این دو با هم ترکیب شده‌اند، اما به نظرم در جاهایی تفاوت‌های بسیاری هست که باعث می‌شود خروجی کار از نظر شخصی به سلیقه بنده نزدیک نباشد.

این نوازنده ادامه داد: اما درباره این‌که نی می‌تواند در ارکستر غربی نقش ایجاد کند، باید عرض کنم جناب استاد «علیزاده» این کار را در اوج نبوغ و با پختگی تمام در اثر ارزشمند «نی‌نوا» و با تک‌نوازی بی‌نقص جناب «عندلیبی» بزرگوار انجام داده‎‌اند، البته نگاه استاد علیزاده به ساز نی در این اثر کاملا سولیستی بوده‌است؛ یعنی قطعه، فقط اثری است برای نی سولو و ارکستر زهی.

شیوافرد افزود: به نظر من با دیدگاهی که استاد علیزاده به این ترکیب داشتند نه‌تنها نی می‌تواند به زیبایی تمام در ارکستر بزرگ نقش داشته باشد، بلکه ارکستر بدون این‌که مجبور به زدن فواصل ایرانی باشد (سُری و کُرُن) می‌تواند یک موسیقی کاملا ایرانی را اجرا کند؛ بنابراین به نظر بنده خیلی خیلی به نگاه آهنگ‌ساز و درک درستش از این ساز و ارکستراسیون و زیبایی‌شناسی‌اش بستگی دارد.

او در ادامه، به تعداد پایین نوازندگان خوب و توانا در ساز نی نسبت‌به سازهای دیگر نیز اشاره کرد و گفت: ساز نی هم مثل ساز تنبک یک دوره گذار را طی کرد. در این سال‌ها مدت زیادی طول کشید تا افرادی بتوانند با آزمون و خطا و استفاده از تکنیک‌های غربی در سازهای بادی و آواز، مسیر علمی‌تر و مشخص‌تری را نسبت‌به قبل برای این ساز پیدا کنند. ازطرفی، هرچه متد آموزشی علمی‌تر و در چهارچوب مشخص‌تری باشد، نتیجه‌اش ماندگارتر و یکدست‌تر است و تاثیر ماندگارتری نیز در تربیت شاگردها خواهد داشت.

این هنرمند افزود: نی‌نوازی در ایران تا مدت‌ها بسیار محدود و به فرمایش خداوندگار نی، استاد حسن کسایی، «مختص چوپان‌ها بود»؛ با لب نواخته می‌شد و هرگز به شکل حال حاضر دارای شخصیت موزیکال امروزی نبود؛ تا زمانی که «نایب اسدالله» آن را از این وضعیت درآورد، نواختن آن دندانی شد و به فرمایش استاد کسایی، «از میان چوپان‌ها به دربار و محافل راه پیدا کرد». در دوره معاصرتر، استاد کسایی این راه را به سرحد کمال رساندند و استادان نسل بعد از ایشان، مثل محمدعلی کیانی‌نژاد این مسیر را به سمت علمی‌شدن بردند و کتاب‌ها نوشتند و همچنین رپرتوارهایی که بسیار کمک کرد.

شیوافرد ادامه داد: بنابراین به نظر بنده دلیل مهجوربودن نی نسبت‌به سازهای دیگر، دیرتر آکادمیک‌شدن آن بود؛ البته به همت استادان کسایی، کیانی‌نژاد، ناهید، عندلیبی، افشارنیا و موسوی این ساز امروزه در هنرستان‌ها تدریس می‌شود و در ارکسترها جزو سازهای ثابت و مهم به‌شمار می‌آید. در میان هم‌نسل‌های بنده و حتی جوان‌تر‌ها نیز نوازنده‌های چیره‌دست و پُرتکنیک زیادی دیده می‌شود.

او در پایان، به جایگاه علم هارمونی و دیگر علوم موسیقی در موسیقی سنتی نیز ایران اشاره کرد و افزود: به جرئت می‌شود گفت تا پیش از زنده‌یاد استاد «پایور» نگاه به موسیقی ایرانی و اجرای آن توسط گروه به شکل تک‌صدایی یا مونوفونیک بود. استاد پایور در کنار خدمت بی‌بدیلی که به بخش آموزش داشتند، باعث حرکات بسیار نوآورانه‌ای در بخش ارکستر شدند. شاید بشود گفت از ایشان به‌بعد، موسیقی ما هم در اجراهای ارکستری از تفکر هموفونیک و چند‌صدایی بهره برد.

این هنرمند گفت: گرچه با نگاه کاملا غربی، شاید استفاده از هارمونی و کنترپوان و ارکستراسیون در موسیقی ایرانی خروجی جذابی نداشته باشد، اما کسانی مثل استادان علیزاده، متبسم و کیانی‌نژاد به شکلی کاملا ایرانی از آموخته‌های علمی‌شان در زمینه آهنگ‌سازی بهره برده‌اند که نتیجه کارشان هم به‌شدت ایرانی و زیبا بوده‌است. نسل جوان‌تر نیز از این اندیشه بسیار استقبال کرده‌اند و امروزه هم آهنگ‌سازانی هستند که نگاهی چندصدایی به موسیقی ایرانی دارند.

پریسا اسماعیلی‌نیا