این روزها اگر به گالری زرنا سر بزنید، شاهد برگزاری دومین نمایشگاه آشنایی با فرهنگ قزاقستان خواهید بود. در این نمایشگاه که به همت خانم «گوهر عمر خانوا»، معرف فرهنگ قزاقستان در ایران برگزار شده، علاوه بر معرفی بخشی از فرهنگ و هنر قزاقستان، پوسترهایی از آثار نقاشی «آلپیسبای قازغول»، نقاش مطرح قزاق به نمایش گذاشته شده‌اند.

آلپیسبای قازغول، در شهر «آرال» استان «قزل اوردا» در جمهوری قزاقستان به دنیا آمده و از سال ۱۹۷۸ در نمایشگاهای ملی و بین‌المللی نقاشان حرفه‌ای شرکت داشته است. این هنرمند، طی ۴۵ سال فعالیت در زمینه نقاشی، ۸ هزار تابلو کشیده است. او همچنین در بلژیک، انگلیس، چین، هلند، روسیه، ترکیه و ژاپن نمایشگاه‌هایی برگزار کرده است. دومین نمایشگاه آشنایی با فرهنگ قزاقستان تا روز ۱۱ بهمن‌ماه در گالری زرنا، میزبان علاقه‌مندان به فرهنگ ملل است. خبرنگار فرهنگ و هنر صبا به بهانه برپایی این نمایشگاه، با «گوهر عمر خانوا» گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید:

*پس از برگزاری نخستین نمایشگاه آشنایی با فرهنگ قزاقستان در سال ۱۴۰۰، چرا بین نمایشگاه اول و دوم دو سال وقفه افتاد؟ این نمایشگاه با چه هدف و رویکردی برپا شده است؟

دومین نمایشگاه آشنایی با فرهنگ قزاقستان از ششم بهمن‌ماه در گالری زرنا شروع به کار کرد و تا چهارشنبه ۱۱ بهمن ادامه دارد. دلیل این فاصله بین دو نمایشگاه، اتفاقاتی بود که برای خودم در قزاقستان افتاد و فرصتی برای برگزاری نمایشگاه نبود. در نمایشگاه اول ما بدون موضوع، قصد داشتیم یک آشنایی کلی در مورد قزاقستان ارائه کنیم. بعد تصمیم گرفتیم موضوع انتخاب کنیم، مثلاً یک نقاش، صنایع مختلف یا یک هنرمند را معرفی کنیم. من امسال با آقای «آلپیسبای قازغول» آشنا شدم و از طریق دوستانی در «آلماتی»، دو کتابشان را که در نمایشگاه هم حضور دارد، و مجموعه‌ای از پوسترهای ایشان را تهیه کردم. البته پیش از این، ما نمایشگاه دیگری تحت عنوان ۵۴ کاروانسرای جهانی ایران در کاخ نیاوران داشتیم که آن‌جا من به عنوان تنها شرکت‌کننده بخش خارجی حضور داشتم. آن‌جا از من پرسیدند «چه ارتباطی با کاروان و کاروانسرا داریم؟» که گفتم قزاقستان و آسیای میانه جایی بوده که از چین تا ایران، راه ابریشم از آن گذر می‌کرده است. به همین دلیل در قزاقستان شهرهای قدیمی و کاروانسرا زیاد است. بعد به یاد آلپیسبای قازغول افتادم که مجموعه‌آثاری به نام کاروان داشت. ما آن‌جا پوسترها را با دقت بررسی کردیم و سه پوستر انتخاب شد که در نمایشگاه کاخ نیاوران شرکت کرد. بیست پوستر دیگر را برای آشنایی ایرانیان با این نقاش قزاق، این‌جا در گالری زرنا به نمایش گذاشتیم.

در این نمایشگاه علاوه بر نقاشی‌های آقای آلپیسبای قازغول، آیا در مورد فرهنگ قزاقستان هم آثاری برای عرضه داشتید؟

بله، ما یک سالن از گالری را کاملاً برای نمایش نقاشی‌های آلپیسبای قازغول در نظر گرفتیم و اتاق کوچکی را هم تبدیل به اتاق فرهنگی قزاقستان کردیم. این‌جا قرار است آشنایی با فرهنگ قزاقستان را ادامه بدهیم.

در قزاقستان آقای قازغول چه‌قدر شناخته شده‌اند؟ در سطح جهان چطور؟ سبک و موضوع نقاشی‌های او چیست؟

آلپیسبای قازغول سال ۱۹۵۸ به دنیا آمد، یعنی در زمان حکومت شوروی زندگی کرده است. او ۴۵ سال سابقه کار در زمینه نقاشی دارد و تا به حال هشت هزار نقاشی خلق کرده است.کارهای او در زمینه انتزاعی و سوررئالیسم است. وی علاقه خاصی به فرهنگ قزاقی دارند و این علاقه‌مندی را در آثار رئالیسم و انتزاعی تلفیق می‌کند. در کتاب‌هایش خواندم که نقاشی‌های او را به سه دوره می‌توان تقسیم‌بندی کرد. اول، زمان شوروی که در آن تابلوهای افراد و شهرهای مختلف را می‌بینید. بعد زمان استقلال قزاقستان، یعنی سال‌های ۱۹۹۰ که آن موقع در قزاقستان بحران اقتصادی برقرار بوده و در نقاشی‌های او به خوبی معلوم است جامعه قزاقستان در چه فضایی زندگی می‌کرده است و دوره سوم از سال ۲۰۰۰ به‌بعد که در آن آثار، ما بیش‌تر شادابی را می‌بینیم که قزاقستان از وضعیت بحرانی گذشته و مردم به رفاه نسبی رسیده‌اند. قازغول در قزاقستان و کل جهان معروف است و آثارش در کلکسیون‌های بزرگ کشورهایی اروپایی و مشترک‌المنافع حضور دارد. همچنین در موزه هنر (قاستیئف) و موزه‌های ملی و موزه رییس‌جمهوری قزاقستان، تابلوهایش وجود دارد که خودش به موزه هدیه کرده‌است.

پیش از این، نمایشگاهی از آثارشان در ایران برگزار نشده بود؟

خیر. این اولین‌بار است. ما تصمیم گرفتیم از طریق پوسترها شروع کنیم و اگر استقبال خوب بود و مردم دوست داشتند که بیش‌تر درباره ایشان بدانند، من از آقای قازغول درخواست می‌کنم با کارهای اورجینال به این‌جا بیایند و ما در فضای بزرگ‌تری آثارشان را به نمایش بگذاریم.

به نظرتان برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی چه‌قدر در آشنایی با فرهنگ دو کشور قزاقستان و ایران موثر است؟

هدف اصلی ما همین بود که مردم ایران را کمی با قزاقستان آشنا کنیم. اول بدانند قزاقستان در کجای کره زمین قرار دارد و چگونه با ایران ارتباط دارد و چه کسانی آن‌جا زندگی می‌کنند. ما این‌جا یکسری اطلاعات کلی می‌دهیم اما اگر بازدیدکنندگان، شخص خاصی را از قزاقستان بشناسد، بیش‌تر به آن نزدیک می‌شوند. مردم قزاق، ایرانی‌ها را بیش‌تر می‌شناسند، چون ما ادبیات کلاسیک شما را می‌شناسیم؛ فردوسی، رودکی، عمر خیام، مولوی و حافظ و… همه را می‌شناسیم، چون شخص را می‌شناسیم. پس خودمان را به ایران نزدیک‌تر حس می‌کنیم. من می‌خواهم چنین ارتباطی را مردم ایران نسبت به قزاق‌ها داشته باشند، یعنی یک شخص از قزاقستان را می‌آورم و معرفی می‌کنم. مثلاً اگر شما یکی‌دو کلمه از اشعار «آبای» ـ شاعر و حکیم قزاق ـ را بخوانید و با او آشنا بشوید، می‌گویید من قزاقستان و مردمش را می‌شناسم. عین همین موضوع را می‌خواهم از طریق نقاشی‌های آقای آلپیسبای قازغول ایجاد کنم.

در سبک زندگی و دیدگاه مردم، دو کشور قزاقستان و ایران چه‌قدر اشتراکات فرهنگی با هم دارند؟

این دو ملت، از قدیم کنار هم زندگی کرده‌اند و اشتراکات زیادی دارند. تبادل فرهنگی هم داریم. بهترین نمونه‌اش نوروز است که اول سال نو، شما سیزده روز و ما سه روز را جشن می‌گیریم. غیر از این موارد زیادی است که می‌توانیم به عنوان مشترکات‌مان نام ببریم. مثلاً همان راه ابریشم که خیلی ما را به هم نزدیک کرد. شما اولین فرش جهان را «پازیریک» می‌دانید و ایرانی‌ها می‌گویند برای ماست اما در کجا پیدا شده؟ در کوه آلتای پیدا شده! ببینید کجا تولید شده و به کجا رسیده! معلوم می‌شود دو ملت با هم خیلی ارتباط داشته‌اند. همچنین از نظر کلمات، ۳۵۰۰ لغت فارسی در زبان قزاق وجود دارد. از نظر فرهنگی اشیا و وسایل مختلفی نیز به سمت قزاقستان رفته و از ایران به قزاقستان برگشته است. برای مثال دو کلمه «آقا» و «خانوم» را داریم.کلمه «آقا» تُرکی است و «خانوم» مشترک. قزاق‌ها می‌گویند «خانومدار من میرزالار» (khanymdar men myrzalar)، ما به جای آقا،کلمه فارسی «میرزا» را استفاده می‌کنیم. ما «آقا» را به برادر می‌گوییم، یا از نظر غذا، شما دو کلمه قورمه و قیمه را دارید که ترکی است. قورمه یعنی چیزی که سرخ شده و قیمه یعنی آن چیزی که رشته شده! یا مثلاً ما کلمه «ایبرای» را استفاده می‌کنیم و می‌گوییم «ایبرای کتپسین» (abyroi Ketpesin)، یعنی «آبرو»، یا کلمه‌ای که خیلی استفاده می‌شود «دربس» است. می‌گوییم «دربس مملکت» یعنی مملکت دربست و به فارسی یعنی کشوری که برای خودش مستقل است. پس ببینید کلمه فارسی به زبان ما آمده و تفاوت معنی و ارتقا پیدا کرده است. این اشتراکات زبانی ماست و اگر موشکافانه نگاه کنیم، خیلی چیزها به عنوان تبادل و اشتراکات فرهنگی داریم.

آیا ممکن است در آینده نمایشگاه آشنایی با هنرمندان ایرانی هم در قزاقستان برگزار بشود؟

طرح اولیه ما همین بود که یک نمایشگاه در ایران برگزار کنیم و یک نمایشگاه در قزاقستان اما هزینه برگزاری نمایشگاه در قزاقستان بیش‌تر است. همین امروز دو نقاش آمده بودند و از ما درباره برگزاری نمایشگاه در قزاقستان پرسیدند. هزینه‌ها را که حساب کردیم، دیدیم خیلی زیاد می‌شود. تا زمانی که ما زمینه‌اش را مهیا نکنیم، نمی‌توانیم افرادی را برای نمایش آثارشان به قزاقستان ببریم، ولی امیدوارم افرادی باشند که بتوانند با هزینه خودشان به قزاقستان بروند و آثارشان را به نمایش بگذارند.

در آینده نمایشگاه دیگری با موضوع فرهنگ قزاقستان دارید؟

گالری زرنا با موضوعات مختلف نمایشگاه برگزار می‌کند. قرار است برای نوروز یعنی نیمه دوم اسفندماه نمایشگاه فروش نوروزی برگزار بشود که احتمالاً قزاقستان هم با غرفه‌ای در آن نمایشگاه شرکت خواهد کرد اما چنین نمایشگاه‌های مستقلی سالی یک‌بار برگزار می‌شود و امیدوارم سال آینده هم بتوانیم در خدمت علاقه‌مندان به فرهنگ قزاقستان باشیم.

*احمدرضا حجارزاده