به گزارش صبا، در این نشست که با حضور اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و صاحب‌نظران این حوزه برگزار شد، اساتید، نتایج و دستاوردهای پایش انجام شده از سوی دفتر پژوهش‌های ملی سازمان صدا و سیما را ارائه و مورد نقد و ارزیابی قرار دادند.

در ابتدای این نشست منصوره سادات مرتضوی مدیر پژوهشکده زن و خانواده تهران در سخنانی، ضمن خوش آمد و تبریک ایام ماه مبارک رمضان، همچنین ۲۵ سالگی تأسیس این پژوهشکده، بنیان آن را رخدادی مقدس و مبارک برشمرد که سبب شده در بحبوحه‌ تفکرات التقاطی چند دهه‌ گذشته در حوزه‌ زن و خانواده، سازمانی تشکیل شود تا به گونه‌ای علمی، به بحث در خصوص رخدادهای این حوزه پرداخته و ابعاد آن را در حوزه‌های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار دهد.

در ادامه فریبا علاسوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ زن و خانواده، کنش‌های فرهنگی آدمیان را محصول امر فرهنگی و اجتماعی بیان کرد و گفت: متغیرها و عناصر فرهنگی که فرد در طول زندگی دریافت می‌کند تا پایان عمر با اوست. از این رو، عناصر فرهنگی در ساخت شخصیت فردی موثرند و این همان تمایزات نسلی‌ است.

به گفته‌ او تا دهه‌ ۱۹۶۰ میلادی، تمرکز بر خود و فردگرایی چندان شناخته شده نبود، اما پس از آن بود که این جنبه از توجه به فرد مورد تفقد قرار گرفت و اوج آن در دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی اتفاق افتاد.

علاسوند، از عمده ویژگی‌های نسل متمرکز بر خودگرایی را دوری از قطعیت دانست و خاطرنشان کرد: این نسل به دنبال قطعیت و گفته‌ دیگران نیست، چرا که سنت‌ها و مرجعیت را در هم می‌شکند و با تغییر مفاهیمی چون عزت نفس، به سمت ابرفردگرایی حرکت می‌کند.

وی افزود: تک‌ساحتی شدن امر جنسی، بیشترین تأثیر را بر جامعه‌ امروز ما گذاشته است؛ تأثیراتی که محدود به جامعه‌ ایران نیست.

به گفته‌ عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ زن و خانواده این تأثیرات در گذر زمان تغییر می‌کنند و در هر عصر، گونه‌ دیگری از خود نشان می‌دهد، همانطور که قبلاً بر مسائل دیگر مانور می‌داد و امروز بر حجاب و LGBTها. وی، نکته‌ مثبت فضای امروز جهان را جدیت بیشتر خانواده‌ها در دفاع از جایگاه خود برشمرد و گفت: این یک برگ برنده برای جنبش‌های حمایت از خانواده است.

علاسوند، ضرورت توجه به مفاهیم مذکور را بنیان ایده‌ برگزاری همایش «خانواده‌ مقاوم؛ چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» در سال آینده خواند و در سخنانی، به ارائه‌ دستاوردهای علمی فرآیند برگزاری این همایش تا به امروز پرداخت.

او در ادامه، برگزاری ۳۶ نشست بین‌نهادی و ۱۵ رخداد بین‌المللی، انتشار ۲۰ مجله‌ تخصصی، ۶ هم‌اندیشی با اصحاب علم و گزینش ۴ کتاب برای ترجمه را از دیگر ویژگی‌های برگزاری همایش مذکور تا به امروز عنوان کرد و افزود: تجربه‌نگاری، از جمله پیوست‌های این همایش است که خصوصاً در فضای امروز تهدید خانواده، اهمیت بسیاری دارد. در این میان، بررسی استراتژی‌هایی که خانواده‌ها برای حفظ و صیانت از خود، در عین پاسداشت ارزش‌هایشان در پیش گرفته‌اند، اهمیت بسیاری دارد.

در ادامه‌ این نشست، میزگرد تخصصی با عنوان «تحولات ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده در ایران» آغاز به کار کرد.

صابر جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی طی سخنانی به بحث پیرامون داده‌های حاصل از پیمایش صورت گرفته از سوی دفتر پژوهش‌های ملی سازمان صدا و سیما پرداخت. وی نتایج حاصل را از آن جهت قابل تأمل دانست که محور خانواده در آن، با دیگر محورهای مورد پیمایش، تفاوتی بسیار دارد.

رسول صادقی، استاد دانشگاه تهران در آغاز سخنان خود، بر اهمیت خانواده و لزوم حفاظت از آن در تمامی جوامع انسانی تأکید و خاطرنشان کرد: با این وجود، ابعاد گوناگونی از خانواده، در جهات معنایی، اخلاقی، هنجاری و نظایر آن، دچار تغییرات بسیار شده ‌است.

وی جامعه ایران را نیز متأثر از تحولات اجتماعی در جهان، دارای تغییرات بسیار توصیف کرد که در اشکالی چون ساختار خانواده، گونه‌های همسرگزینی، زمان‌بندی ازدواج، میزان باروری و تأخیر در فرزندآوری قابل مشاهده‌اند.

ایشان، از جمله ابعاد قابل توجه در پیمایش صورت گرفته را تأخیر در ازدواج، گرایش به تجردگرایی، مضیقه و تنگنای ازدواج دانست و آن را در روستاها، بیشتر از شهرها عنوان کرد. صادقی، افزایش طلاق و بالا رفتن آمار ناباروری را از دیگر معضلات امروز جامعه‌ ایران دانست و خاطرنشان کرد: در هر دهه، یک سال به سن ازدواج افزوده شده است. او در بخش دیگری از سخنان خود، به ملاک‌های ازدواج و همسرگزینی اشاره کرد و گفت: جامعه از ازدواج خویشاوندی فاصله گرفته و به وصلت با فرد هم‌سنخ روی آورده است.

رسول صادقی، از جمله موانع تأخیر در ازدواج جوانان را شرایط اقتصادی، همچنین جنبه‌های فرهنگی و تغییر در نگرش‌ها عنوان کرد و گفت: علاوه بر آنکه دسترسی به همسان مناسب سخت شده، ترویج برخی سبک‌های زندگی غربی همچون هم‌باشی نیز سبب تغییر رویکرد نسبت به ازدواج شده است. ایشان به تغییر نگرش‌ها نسبت به معاشرت پیش از ازدواج نیز اشاره و بر موافقت با این نگاه در سالیان اخیر در جامعه‌ امروز تأکید کرد، اما گفت: این رویکرد در خصوص روابط جنسی، موافق چندانی ندارد.

استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود، از نگرش منفی نسبت به موضوع هم‌باشی در میان جوانان سخن گفت، اما بر افزایش آن طی سالیان اخیر تأکید کرد. به گفته‌ وی، بیشترین موافقان موضوع هم‌باشی، در استان البرز و بیشترین مخالفان آن در استان سیستان و بلوچستان هستند.

وی گریزی به موضوع طلاق و افزایش ۳ برابری آن نیز زد و ویژگی آن را رخداد طلاق در سال اول زندگی عنوان کرد. صادقی مقایسه‌ای میان دو کشور ایران و ترکیه صورت داد و تفاوت این دو را در اجرای مددکاری اجتماعی و ارائه‌ بسته‌های حمایتی در ترکیه عنوان کرد. به گفته‌ صادقی، ساختار طلاق در جامعه‌ ایران رو به جوانی گذاشته و پذیرش اجتماعی آن خصوصاً نزد زنان بیشتر شده است.

صادقی، بیشترین میزان کاهش باروری میان کشورهای مختلف را مربوط به ایران دانست و گفت: استان‌های گیلان، مازندران و البرز در رتبه‌های نخست کاهش این میزان قرار دارند و سیستان و بلوچستان در انتهای این رتبه‌بندی‌ است.

به گفته‌ی وی، از جمله مهم‌ترین ایده‌آل‌های فرزندآوری، تک‌فرزندی است که گیلان در رتبه‌ نخست و سیستان و بلوچستان در انتهای این رتبه‌بندی قرار دارد. وی، از جمله مهم‌ترین عوامل موثر در کاهش باروری را نبود سیاست‌های حمایت از خانواده در کشور دانست. صادقی، نکته‌ مثبت را در این میان، نگاه مثبت به فرزندآوری و امکان فعالیت اجتماعی زنان در عین مسئولیت مادری قلمداد کرد. وی، تعداد مطلوب فرزندان را ۵/۲ نفر عنوان کرد که آنچه امروز رخ می‌دهد ۶/۱ فرزند است، که به گفته‌ او، این رقم ما را به تعمق در خصوص میزان کارآمدی سیاست‌های جمعیتی دولت و حمایت از خانواده وا می‌دارد.

محمدتقی کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دیگر سخنران این نشست بود. وی، تفاوت موج چهارم پیمایش صورت گرفته با موج‌های گذشته را شکاف معنادار میان گفتمان قدرت و ارزش‌ها و نگرش‌های موجود در جامعه دانست و خاطرنشان کرد: این شکاف، خود را به خوبی در ابعاد هویتی، فردی، سیاسی و اجتماعی نشان داده و از فاصله با مطلوبیت مورد نظر خبر می‌دهد.

به گفته‌ او با وجود این تغییرات بسیار، به نظر می‌رسد ایرانیان همچنان به ارزش‌های خانواده پایبند هستند. اما در خصوص مفاهیمی چون دخالت دین در سیاست، اگر در گذشته، مثلاً نظری ندارم (۱۵%)، موافقم یا مخالفم (۳۵-۴۰%) و کاملاً موافقم یا مخالفم (۳۵-۴۰%) از میزان نظرسنجی را به خود اختصاص می‌داد، امروز گزینه‌ نظری ندارم بسیار کمرنگ شده و سویه‌های موافق و کاملاً موافق، یا مخالف و کاملاً مخالف پررنگ شده‌اند.

وی، این نظرگاه را نشانه‌ دوپارگی و تعارض گفتمان در جامعه دانست و بر پیدایی جنگ زیرپوستی و پنهان در جامعه تأکید کرد. کرمی، این رویکرد را به رادیکالیسم در خصوص ارزش‌های قومی، سیاسی، اجتماعی و دینی تعبیر کرد که در آن، گفتمان رسمی، میدان را باخته است و نگرانی بالاست.

کرمی، رویکرد مثبت امروز جامعه را نبود شکاف‌های بسیار بر سر ارزش‌های خانوادگی عنوان کرد که در تمامی دنیا غالب و مسلط است. وی، روی آوردن به سیاست زندگی را از جمله ابعاد مهم حیات امروز خانواده‌ها عنوان کرد که در آن، خانواده، ارزش‌های خود را از موضوعات محل مناقشه جدا می‌سازد، چرا که خانواده خصوصاً برای ایرانیان، همچنان آخرین ملجأ و پناهنگاه است.

به گفته‌ او با این وجود، نسبت به گذشته که همواره میان ارزش‌های خانوادگی و دینی، تناسب وجود داشت، امروز خانواده در مسیر سکولار شدن است.

صابر جعفری، در جمع‌بندی نتایج این پیمایش، خطای روش‌شناختی را از جمله بزرگترین معضلات آن دانست و گفت: لازم است خانواده به مثابه‌ یک نهاد اجتماعی، در کنار دیگر نهادها بررسی و دیده شود. وی تسلط بازار و اقتصاد سیاسی بر پیکره‌ نحیف جامعه و خانواده را از بزرگترین مشکلات امروز کشور برشمرد و بر تأثیر منفی آن بر خانواده و ارزش‌های مسلط بر آن تأکید کرد. وی همچنین خواستار توجه به موضوع همبستگی در تناسب با تکثر و تعدد خانواده‌ها شد.

صادقی در پاسخ، به لزوم استحکام خانواده و نقش آن به مثابه‌ ضربه‌گیر معضلات امروز اشاره و خاطرنشان کرد: با وجود این حجم از تغییرات، سیاست‌گذاران، مسئولیت بسیار دشواری در خصوص نهاد خانواده بر عهده دارند.

دکتر کرمی در بخش دیگری از سخنان خود، حرکت رو به جلوی خانواده‌ ایرانی با وجود افول اجتماع را بسیار مثبت و سازنده توصیف کرد، اما آن روی آن را، نگرانی از رویکرد سیاست‌گذاران در جهت تخریب این سنگر عنوان نکرد.

پایان‌بخش نشست تخصصی «تحولات ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده در ایران»، پرسش و پاسخ حضار که از نخبگان و اساتید حوزه و دانشگاه بودند در خصوص موضوعاتی در این حوزه ناظر به فضای اجتماعی و فعالیت رسانه‌ها بود.