به گزارش صبا به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، علی زادمهر: مستند سینمایی «دیافراگم» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی جواد وطنی (تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی)  این روزها در گروه سینمایی هنر و تجربه از طریق سایت هاشور در حال اکران است.

این مستند نگاهی دارد به  چگونگی ورود دستگاه فونوگراف به ایران در زمان قاجاریه و فرایند ثبت و ضبط صدای ایرانیان بر روی این‌ دستگاه و در ادامه تبدیل شدن آن به گرامافون برای ضبط قطعات موسیقی.

 فیلم هر چند در لایه رویی تلاش دارد تا به سیر تاریخی  ورود دستگاه فونو گراف به ایران بپردازد اما آنچه در زیر متن فیلم پنهان است تحولات اجتماعی  و فرهنگی است که به واسطه ورود یک دستگاه مدرن به کشور رخ می‌دهد.

در نظام تجدد آمرانه که در دوره  قاجاریه و بعد پهلوی اجرا می شد  دستگاهها و مظاهر مدرنیته توسط حاکمیت و فقط با هدف استفاده شخصی شاهان و درباریان وارد کشور می شد و بعد آرام ارام گسترش پیدا می کرد و در دسترس همگان قرار می گرفت.

فیلم به خوبی نشان می دهد که هرچند  دستگاههای فونوگراف و گرامافون و حتی بعدتر نوار کاست توسط دولت وارد کشور شد اما توسعه و گسترش استفاده از آن توسط مردم افزایش پیدا کرد  در این میان بودند گروههای متحجر و تندرویی که با هر مدرنیته ای مخالف بودند و از همه توان خود استفاده می کردند تا محدودیت ایجاد کنند و حتی به دستگاه حاکمیت وقت نیز فشار می‌آوردند تا با وضع قوانینی این محدودیت را جنبه قانونی بدهد  دولت مستقر نیز هم با هدف کنترل بیشتر و هم کم کردن فشار گروههای فشار که بعضا به مراکز سنتی قدرت متصل بودند دست به وضع قوانینی محدودکننده می‌زد مانند قانون لزوم کسب مجوز برای شعر و موسیقی که در سال ۱۳۰۸ و در دوره پهلوی اول وضع شد.

اما این قوانین هرچند توانستند در راه تولید و عرضه موسیقی دست انداز ایجاد کنند اما به مدد رشد تکنولوژی و همچنین مقاومت هنرمندان، هرگز نتوانست که کاملا ساخت موسیقی و شعر را متوقف کند.

نکته دیگری که دیافراگم به  آن پرداخته توجه به یک اصل قدیمی در جهان عرضه و تقاضا در بازار است و ان لزوم به روز بودن تولید هنرمندان به عنوان تولید کنندگان محصولات  و کالاهای فرهنگی است، در دوره ای که بدلیل حضور  کاست ضبط صدا دیگر استفاده از صفحات گرامافون  مقرون به صرفه و امکان‌پذیر نبود بسیاری از شرکتهای تولید کننده صفحات نمی‌خواستند این مقوله را بپذیرند و مقاومت اشتباهی  انجام دادند، نتیجه آن شد که گروهی از آنها به ورشکستی رسیدند و یا تعدای از آنها نیز با تغییر فعالیت خود به تولید ملامین و کاسه بشقاب روی آوردند.