به گزارش صبا، آیین رونمایی از «اولین ردیف آوازی تعزیه ایران » اثر سیدمحسن هاشمی به همت مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی با حضور تعدادی از هنرمندان تئاتر و موسیقی برگزار شد.

تلاش برای تولید یک پروژه سودمند در موسیقی

در ابتدای این مراسم که اجرای آن بر عهده سعید بیابانکی بود، رمضی مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی ضمن ارائه توضیحاتی از روند تولید این آلبوم موسیقایی بیان کرد: تولید این پروژه در زمان مدیریت جناب عرفانپور در مرکز موسیقی حوزه هنری کلید خورد و فکرمی کنم پروژه سودمندی در حوزه مداحی، سرود و پروژه های آیینی محسوب می شود.

وی افزود: این پروژه دربرگیرنده گنجینه ارزشمندی است که می تواند مورد توجه بیشتری قرار گیرد چرا که هر گوشه موسیقایی آن می تواند مسیر سودمندی برای آشنایی هر چه بیشتر مخاطبان با موسیقی تعزیه باشد. در این مسیر طبیعا سید محسن هاشمی زحمت های زیادی برای ثمر بخشیدن این پروژه کشیده است که امیدوارم بتواند مورد توجه مخاطبان نیز قرار گیرد.

داود فتحعلی بیگی پژوهشگر پیشکسوت عرصه مجالس شبیه خوانی هم در ادامه این مراسم ضمن قدردانی از مرکز موسیقی حوزه هنری و سید محسن هاشمی برای تالیف و گردآوری این مجموعه موسیقایی اظهار کرد: مدتی بود در به در دنبال این بودیم که برای این آلبوم بانی پیدا کنیم و خیلی جای تاسف دارد این همه ادعا داریم اما در عمل قدم های لازم را نمی بینیم. به همین جهت خیلی از اتفاقاتی که می افتد بستگی به مدیر و مسئولی دارد که در آن مجموعه قرار دارد و اگر آن مسئول یک رابطه عاطفی با هنر شیعی و هنر ایرانی داشته باشد قدمی برمی دارد وگرنه غیر از این باشد ما نمی توانیم شاهد نتیجه ای باشیم. اصلا به همین دلیل است که در این عرصه جوشش ها فردی می شود. مسیری که در نهایت منجر به این نکته شد تا به واسط حمایت های مرکز موسیقی حوزه هنری موفق به انتشار این آلبوم شویم.

وی ادامه داد: من به محسن هاشمی از همان ابتدا هم گفتم که منتظر کسی نباش تا به تو کمک کند بنابراین او از همان ابتدا با همین پیش فرض وارد میدان شد. مسیری که دربرگیرنده ارزش های فراوانی در حوزه توسعه، حفظ و اشاعه موسیقی و هنرهای آیینی ما است. شرایطی که اکنون در کشور ما وضعیت مطلوبی ندارد و حتی بسیاری از مجموعه های دانشگاهی هم نسبت به این موضوع کم توجه هستند. کما اینکه لازم است ما در دانشگاه هایمان رشته هنرهای نمایشی ایرانی و حتی موسیقی آیینی را راه اندازی کنیم. این گونه رشته ها دربرگیرنده تفکرات الهی است که حتی وقتی اثر کمدی هم خلق می شود ما ریشه های الهی آن را می بینیم.

این بازیگر و کارگردان تئاتر گفت: تعزیه ایران دچار تغییر و تحولات منفی شده که کمی نگران کننده است. مسیری که اکنون به واسطه تلاش سید محسن هاشمی و همکارانش می رود تا سنت ها، اصول و مبانی هنر ایرانی اسلامی را حفظ کند. ما امروز شاهد اتفاقات بدی هستیم که در تعزیه دیگر درست نمی خوانند و ترانه خوانی می کنند. اینها غلط و نگران کننده است. اصلا چرا باید شمر در بعضی از تعزیه ها لباس سیاه بپوشد چرا نمی دانید همین لباس قرمزی که شمر در خاستگاه اصلی تعزیه می پوشد مفاهیمی دارد. چرا کارهایی می کنید که اصلا مطابق با سنت ها و آییین های تعزیه نیست.

فتحعلی بیگی در بخش دیگری از صحبت های خود با اشاره به تلاش هایی که در حوزه نمایش و موسیقی تعزیه انجام می گیرد، گفت: این موضوعات در رابطه با موسیقی نیز وجود دارد و کسی که دیگر نمی تواند گوشه بخواند سراغ نغمه هایی می رود که اصلا درست نیست. به همین جهت من به سید محسن هاشمی توصیه کردم که در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی ایران کارهایی را انجام دهد تا این موسیقی باقی بماند. به هر حال ذوق ظریف ایرانی باعث شده تا در موسیقی تعزیه هنر بی نظیری خلق شود و افسوس که هنوز نتوانستیم در این زمینه کارهای موثری انجام دهیم.

پس از صحبت های فتحعلی بیگی و اجرای قطعه‌ نمایشی از تعزیه شهادت حضرت مسلم توسط سید محسن هاشمی، محمود کسبی شاعر آیینی اشعاری را به مناسبت ایام سوگواری اربعین حسینی قرائت کرد.

نفش مهم تعزیه در توسعه موسیقی ردیف دستگاهی ایران

مهدی امین فروغی مدرس دانشگاه و پژوهشگر ادبیات آیینی هم در این مراسم ضمن قرائت قطعه ای در رثای حضرت سید الشهدا (ع) به انتشار مجموعه موسیقایی «ردیف آوازی تعزیه» سید محسن هاشمی اشاره کرد و توضیخ داد: از دیرباز منتظر برگزاری چنین جلسه ای بودم. مسیری که به همت سید محسن هاشمی منتشر شده و جای آن در حوزه تعزیه بسیار خالی بود. اینها مجموعه های مهمی هستند که می بایست زودتر از اینها در دسترس مخاطبان و پژوهشگران عرصه تعزیه قرار می گرفت.

وی با ارائه توضیحاتی از روند تاریخی ردیف موسیقی در تاریخ ایران گفت: این ردیف موسیقی که در دسترس داریم فراز و نشیب های زیادی را از سر گذرانده است. به هرحال آنچه در تاریخ به موسیقی ایرانی اشاره می شود این است که موسیقی ایرانی به موسیقی رزمی و موسیقی آیینی تعبیر می شده است. البته این ها دربرگیرنده ابعاد جزیی تری است که می توانیم گزارش های آن را در تاریخ جست و جو کنیم. کمااینکه در حوزه تقسیم بندی موسیقی نیز با نکاتی رو به رو هستیم که کیفیت و جزئیات آن بر ما پوشیده است.

این پژوهشگر ضمن ارائه مثال های تاریخی درباره جایگاه موسیقی در تاریخ ایران و نقش افراد مختلف در قرون مختلف بیان کرد: براساس شواهد تاریخی موسیقی ایرانی از قرن نهم دچار تغییراتی شد و بزرگانی مشغول تقسیم بندی موسیقی ما بر اساس دستگاه ها کردند. فضایی که از اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجار آغاز شده اما هنوز نمی دانیم چه کسانی به صورت دقیق این کار را انجام داده اند. شرایطی که موسیقی در ایران با تغییر و تحولاتی به لحاظ تقسیم بندی ردیف موسیقی مواجه شد.

امین فروغی با ارائه توضیحاتی از روند تاریخی موسیقی ایران گفت: موسیقیدان هایی که در دوره ای منزوی شدند دانش خود را در اختیار نوحه خوان ها قرار می دادند و در این دوره به بعد کسی که می خواست با آوازهای درست موسیقی ایرانی آشنا شود در تعزیه ها و حسینیه ها این نواها را می شنید. حتی در این دوره تعزیه مرکز نغمات و جلوه های موسیقی ایرانی در حوزه سازی و آوازی شد و حتی بسیاری از بزرگان موسیقی از پس چنین دوره تاریخی در دیگر دوره های تاریخی تبلور پیدا کردند. حتی هنرمندانی چون بنان، تاج اصفهانی و ادیب خوانساری در محضر تعزیه خوان های بزرگ دوران خود به فراگیری آواز مشغول شدند. در واقع پیام عاشورا باعث تجلی تعزیه و آواز در ایران شد.

این پژوهشگر تصریح کرد: من به وجد آمدم وقتی شنیدم محسن هاشمی تلاش کرده تا ردیف های موسیقایی تعزیه را به صورت جداگانه گردآوری کند و به نظر من اتفاق بسیار بزرگی است که می تواند دربرگیرنده نقش موسیقی در تعزیه و نقش تعزیه در موسیقی باشد. تعزیه خوان‌ها هنرمندانی هستند که با خوانش درست و دقیق گوشه های بسیار ارزشمند، به درستی پیام آور عاشورای حسینی بودند.

این آلبوم یک پروژه آموزشی در خوانندگی است

سیدمحسن هاشمی تعزیه خوان و گردآورنده آلبوم ردیف آوازی تعزیه هم در بخش پایانی این مراسم توضیح داد: خیلی سال پیش که کودک بودم وقتی وارد تعزیه شدم بزرگترها می‌گفتند باید در دستگاه بخوانی. تصور من از دستگاه در آن دوران شی فیزیکی بود که باید می رفتیم روی آن دستگاه و می خواندیم اما بعدها فهیدم که این دستگاه یعنی خوب خواندن و درست خواندن. وقتی هم بزرگ تر شدم و به کلاس های آموزشی رفتم و نوازندگی را آموختم تازه فهمیدم دستگاه یعنی چه؟

وی افزود: الان ۳۰ سالی است که با موسیقی و دستگاه درگیر هستم و توانستم به عنوان دانش آموخته رشته موسیقی فعالیت هایی را انجام دهم. در این مدت کنار استادانی هم بودم که بتوانم در عرصه تعزیه از بزرگان و سن و سال گذشته‌های این عرصه یاد بگیرم. حتی یادم است از زمانی که واکمن داشتم تا زمانی که رکوردرها پدید آمدند سعی در ضبط آثار موسیقایی این هنرمندان داشتم. هنرمندانی که حتی بسیاری از آنها نمی دانستند چه دستگاه و گوشه ای را می خوانند. علاوه بر اینها پیش هنرمندانی هم می رفتم که انصافا حکم استادی من را داشتند و بنده از آنها مطالب زیادی فراگرفتم.

این پژوهشکگر و هنرمند عرصه موسیقی بیان کرد: ما برای رسیدن به آنچه مدنظرمان بود خون دل های زیادی خوردیم. تا اینکه استاد فتحعلی بیگی به من توصیه کرد که جمع آوری ردیف های آوازی تعزیه را جدی بگیرم. من هم بر اساس سخن آیت الله فاطمی‌نیا که در جایی فرمودند: «عاشق اهل بیت نمی ترسد»، شروع به ضبط آوازهای تعزیه کردم. آوازهایی که در دوران سخت کرونا به دشواری ضبط شد و وقتی این کار تمام شد دنبال کسی می گشتیم که در انتشار کار کمک‌مان کند و در این راه مرکز موسیقی حوزه هنری نهایت همراهی را با ما داشت.

هاشمی ادامه داد: این آثار دربرگیرنده ۲۴۰ گوشه موسیقایی است که تلاش شده نواقص دوره های گذشته را تکمیل کند. آثاری که انصافا بسیار ارزشمند بودند اما کامل در اختیار مخاطبان قرار نگرفته بود. از این جهت آن چه در این آلبوم پیش روی مخاطبان قرار گرفته گوشه هایی منبعث از موسیقی تعزیه است که می تواند در خوانش آثاری در حوزه موسیقی ایرانی نیز مورد استفاده قرار گیرد. کار بسیار سختی هم بود. امروز هم بسیار خوشحالم که در خدمت دوستانی هستم که حضورشان مایه قوت قلب است و ما شاهد رونمایی از ردیفی هستیم که قطعا خالی از عیب و ایراد نیست اما واقعا کار پردردسری است که هم منبع خوبی برای علاقه مندان تعزیه و هم علاقه مندان خوانندگی است.

وی در پایان تاکید کرد: ما در این آلبوم سعی کردیم به شیوه تعزیه خوانش را انجام دهیم. بنابراین ممکن است که با تکنیک های خوانندگی متفاوت باشد. ما آمده ایم برای اولین بار یک متد آموزشی را در تعزیه طراحی کردیم که امیدوارم مورد توجه قرار گیرد. مسیری که بی تردید بدون حمایت داود فتحعلی بیگی، مهدی امین فروغی، میلاد عرفانپور، حسین رمضی و دیگر دوستان میسر نبود. امروز خوشحالم که زنده ام و شاهد انتشار آلبوم هستم که شاید به آن نقد هم وارد کنند اما می دانم در آینده ای نه چندان دور مورد توجه قرار می گیرد.

نشر اول: مهر