اخیراً خبرهایی درباره آسیب‌دیدن یکی از تابلوهای پیکاسو در موزه هنرهای معاصر تهران منتشر شده است؛ در پی این موضوع رضا دبیری نژاد، مشاور موزه‌های معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌تفصیل درباره فرایند نگهداری و مرمت آثار هنری در موزه‌ها و شایعات پیرامون آسیب‌های احتمالی به تابلوی پیکاسو پرداخت.
به گزارش صبا، اخیراً خبرهایی درباره تابلوی پیکاسو در موزه هنرهای معاصر تهران منتشر شده است که حاکی از آسیب‌دیدن این اثر در نتیجه مرمت غیراصولی بود. برای روشن‌شدن جزئیات این موضوع، گفت‌وگویی با رضا دبیری نژاد، مشاور موزه‌های معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم. دبیری نژاد در این گفتگو به‌تفصیل درباره فرایند نگهداری و مرمت آثار هنری در موزه‌ها، خصوصاً آثار معاصر، توضیحاتی ارائه داد و به شایعات پیرامون آسیب‌های احتمالی به تابلوی پیکاسو پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید.
مرمت و نگهداری آثار
فرایند نگهداری آثار در موزه‌ها به چه شکلی است؟ لطفا در این باره توضیحی بفرمایید.
دبیری نژاد: ما در کشور بیش از ۸۰۰ موزه داریم که خیلی از آنها آثار چندهزارساله در آنها نگهداری می‌شود. قاعده موزه‌داری بیان می‌کند آثار مانند انسان که مرتباً چکاپ می‌شود، باید مرتب بررسی و کنترل شوند.بالاخره این آثار مواد هستند و تغییر رطوبت، تغیر هوا و شرایط روی آنها تأثیر می‌گذارد. کافی است یک اثر آلوده شود تا همان یک اثر به مابقی آثار آسیب برساند. متأسفانه برخی از این آثار موجود نزدیک به ۵۰ سال است بررسی نشده‌اند و از زمان خرید در قاب مانده و هنوز باز هم نشده‌اند یا جابه‌جایی ها یا تغییر که ناخودآگاه باعث شده آسیب‌هایی را ببینند و لازم است برای حفظ آنها بررسی و اقدامات لازم انجام شود.
روند برگزاری نمایشگاه آثار معاصر به چه شکلی است؟
دبیری نژاد: هر نمایشگاهی که می‌خواهد برگزار شود در ابتدا باید آثار آن بررسی شوند و از آن یک گزارش حفاظتی و مرمتی تهیه شود. آثاری که کیفیت خوب دارند به نمایش گذاشته می‌شوند؛ اما آثاری که حالشان خوب نیست مرمت اولیه و آماده‌سازی صورت می‌گیرد یعنی برای نمایش، آثار بهبود وضعیت پیدا می‌کنند.
پاسخ به شایعات آسیب دیدن تابلو
برای نمایش آثار پیکاسو هم این اتفاق افتاد؟
دبیری نژاد: پس از نقدهایی که به نمایشگاه‌های پیشین موزه برای کیفیت آثار به نمایش درآمده انجام شد، بررسی‌هایی انجام دادیم که متوجه شدیم برخی از آثار بیش از ۱۰ سال است در قاب‌های نامناسب قرار دارند ما از کارشناسان تحصیل‌کرده و متخصص مرمت که در موزه‌ها و کاخ‌موزه‌ها کار مرمت و نگهداری آثار معاصر خارجی و ایرانی را انجام می‌دهند، دعوت کردیم تا به این آثار نگاهی بیندازند و آن‌هایی که نیاز است را بهسازی و پاک‌سازی کنند. البته مرمت همیشه به معنای آسیب‌دیدگی نیست بلکه آمادگی برای نمایش آثار هم است.در ابتدا گزارش آسیب‌شناسی تهیه شد و مجبور شدیم یک‌سری از آنها را از قاب در بیاوریم و به دلیل اینکه سال‌ها در قاب بودند باعث تغییر رطوبت در مخازن شده بود که مجبور شدیم برخی از آثار که دچار آلودگی و یا چروک شده‌اند را پاک‌سازی و بهسازی کنیم.
درباره تابلویی که می‌گویند دچار مشکل شده است، توضیحی بفرمایید.
دبیری نژاد: تابلویی که در خبر شما منتشر شده است اصلاً جز آثار مرمت شده نبود و نیست و این سال‌های دور مرمت شده و منبع نامعلوم نامی از اثری نبرده و کلی‌گویی مبهم کرده است و ما بیشتر به سمت‌وسوی کارهای دیگر غیر از نقاشی روی بوم رفتیم. ایران در بحث مرمت میان کشورهای منطقه جز کشورهای برتر است که نه‌تنها ایران آثار داخلی خود را مرمت می‌کند بلکه نگهداری و مرمت آثار کاغذی و غیره را به دلیل قدمتی که در این حوزه داریم را هم به کشورهای دیگر مشورت می‌دهیم. ما چند صد نفر مرمت کار داریم که در داخل کشور و کشورهای اطراف کارهای مرمت را انجام می‌دهند.
مشکلات زیرساختی در موزه‌ها
اگر این کار را نکنیم آثار بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد و روزبه‌روز باید شاهد آسیب بیشتر آثارمان باشیم.بخشی از این کارها را ما در حوزه مرمت می‌گوییم کارهای پیشگیرانه؛ یعنی ما از آسیب بیشتر به آثار پیشگیری می‌کنیم. همه آثار چه تاریخی باشند و چه معاصر و آثاری که ایرانی باشند یا خارجی همه این موارد جز میراث ملی هستند. ما همیشه می‌گوییم این میراث مانند بار شیشه، شکننده است. به همین دلیل شکنندگی ما باید برای نگهداری و مرمت آنها از روش‌های علمی استفاده کنیم. در حوزه برخور و مدیریت با آنها و چالش‌هایی که دراین‌خصوص پیش می‌آید، خود موزه‌ها را هم باید حواسمان باشد و آنها را دچار چالش‌های شکننده دیگر نکنیم. موزه هنرهای معاصر برای تمام مردم ایران است؛ تنها برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست به همین دلیل هم از هنرمند تا غیر هنرمند به آن حساس هستند. باید حواسمان باشد با حاشیه‌هایی که پیش می‌آید و در مواقعی هم غیرعلمی است، خودبه‌خود به حیثیت و این تخصص‌ها لطمه نزنیم. ما یک چالشی که در این موضوعات داریم این است که بسیاری از آدم‌ها اطلاعات دقیق ندارند و با اطلاعات ناکافی اولیه مانع کار علمی می‌شوند و حتی به دلیل اعتماد به نفسی که در موضوع علمی مرتبط نداریم این صحبت‌ها را قبول نمی‌کنیم.ما در ایران نزدیک به ۸۰۰ موزه فعال داریم که بسیاری از این موزه‌ها کارگاه‌های مرمت دارند از طرفی رشته مرمت در ایران دهه‌ها فعالیت دارد و افراد زیادی هم در این زمینه کار می‌کنند.
گزارشی که آمده بیشتر از اینکه معطوف به این ماجرا باشد که کار جدی شروع شده کاری که باید سال‌های پیش و زودتر از اینها انجام می‌شد و قرار است به‌صورت پیوسته انجام شود، متأسفانه اگر به سراغ آنها نرویم از بین می‌رود و خودبه‌خود آثار از دست می‌روند و این خبرهای غیر موثق و مبهم به‌جای کمک به حفاظت آثار به این فرایند لطمه می‌زند.
شما گفتید برخی از آثار ۵۰ سال است بررسی نشده‌اند، یعنی نمایشگاهی برگزار نشده که طی آن این آثار بررسی شوند؟ چرا نباید این آثار ۵۰ سال بررسی نشوند.
دبیری نژاد: تنها برخی از آثار ۵۰ سال بررسی نشده‌اند. مثل همین آثار پیکاسو ۱۰ سال پیش بررسی شده، یعنی به نمایشگاهی رفته‌اند و دیگر از قاب خارج نشده است، درحالی‌که اگر همان زمان از قاب خارج می‌شد و در جای خود قرار می‌گرفت دیگر دچار این آسیب‌ها نمی‌شد.
این تابلویی که می‌گویند دچار مشکل شده است، ۱۰ سال پیش بررسی شده است؟
دبیری نژاد: کدام تابلو؟ در این نمایشگاه ما یک سری آرتیست بوک داریم که آثار روی کاغذ هستند که بیشتر ما آنها را پاک‌سازی و آماده‌سازی کردیم. در نقاشی‌ها قاب‌ها را تعمیر کردیم و شاید برخی را کمی پاک‌سازی کردیم. ما اصلاً به سمت مرمت تابلوهای نقاشی نرفتیم. ما تابلوهای نقاشی رو بوم را مرمت نکردیم به همین دلیل است که می‌گویم اطلاعات ناصحیح داده شده است. به سمت مرمت رفتند کار زیربنایی و درازمدت است و در این زمان مقدور نبود و ان‌شاءالله بعد از نمایشگاه کارهای مرمتی عمیق‌تر را انجام می‌دهیم و الان می‌شود از این نمایشگاه استفاده کرد و پس از آن به سمت کار عمیق و جدی‌تر رفت. ما الان بهسازی و آماده‌سازی برای نمایشگاه انجام دادیم.اما همین آماده‌سازی باید از سمت کارشناسان مرمت و حفاظت آثار انجام می‌شد. ما این آثار را آسیب‌شناسی کردیم و دیدیم به دلیل قرارگرفتن در موقعیت نامناسب آسیب دیدند که مربوط به سال‌های قبل است. دیدیم اگر این کار را انجام ندهیم آسیب بیشتری به آثار می‌رسد. ما سعی کردیم آسیب‌زدایی از این آثار داشته باشیم.
یعنی این آسیب‌ها از قبل بوده و به شما رسیده است؟
دبیری نژاد: بله از قبل وجود داشته و گزارش‌های آن هم موجود است. ما حتی عکاسی یو وی هم انجام دادیم. طبق مراحل علمی ابتدا گزارش کارشناسی آماده شد. متأسفانه موزه هنرهای معاصر تهران کارگاه مجهز کامل برای مرمت ندارد. درحالی‌که ما کارگاه مجهز با ابزار و ادوات موردنیاز می‌خواهیم. این آثار باید مرتباً و روزانه سرکشی شوند و برای هر اثر پرونده حفاظتی و مرمتی وجود داشته باشد که سابقه آنها مشخص باشد. این آثاری که ما سراغ آنها رفتیم هیچ پرونده مرمتی ندارد که به ما بگوید درگذشته به چه صورت نگهداری شده و برای آن چه اتفاقی افتاده است. مثل این موضوع می‌ماند که فردی قبل عمل کرده و شما پرونده و عکسی از آن ندارید ببینید در آن زمان چه کاری صورت‌گرفته است. در واقع کاری که ما کردیم هم بهبود بوده و هم نجات‌بخشی آثار صورت‌گرفته است.
شما گفتید ما آثار را برای نمایش گرفتیم و متوجه شدیم برخی از آنها نیاز به بهسازی دارد. یعنی شما به سمت مرمت آثار نرفتید؟دبیری نژاد: این بحث‌ها موضوع تخصصی است؛ مرمت، حفاظت پیشگیرانه و بهبود وضعیت تعاریف جداگانه دارند. کاری که ما انجام دادیم بهبود وضعیت است نه مرمت! مثلاً برخی از این تابلوها سال‌ها مانده بود و پشت آنها آلودگی داشت آنها را پاک‌سازی کردیم. یا تابلوهایی که سال‌ها در قاب مانده بود را ما گرفتیم تا از قاب خارج کنیم و چروک آنها را بر طرف کنیم. این آثار باید چند وقت یکبار هوادهی شوند و دوباره سر جای خود قرار بگیرند. این موضوعات امور جاری و استاندارد برای موزه‌هاست که باید همواره اتفاق می‌افتاد و متأسفانه انجام نشده است.
ضرورت گفت‌وگوی علمی در زمینه مرمت آثار هنری
این موضوعات، مشکلات زیربنایی است که دیده نمی‌شود و خیلی وقت‌ها فراموش می‌شود. درحالی‌که وظیفه اصلی موزه‌ها این است این کارهای زیربنایی را انجام دهند.
ما در متن خبر نوشتیم یکی از آثار پیکاسو طی مرمت غیر اصولی آسیب دیده است.
دبیری نژاد: خیر؛ هم‌چین اتفاقی نیفتاده است.
یعنی آثار پیکاسو قبلا آسیب دیده‌اند؟
دبیری نژاد: این که آثار از قبل به دلیل شرایط بد نگهداری و عدم توجه به آنها آسیب‌دیده‌اند بحثی وجود ندارد. اما اینکه می‌گویند مرمت غیراصولی در این زمان شیطنت است که برای تحت شعاع قراردادن نمایشگاه انجام شده است. شما که در آنجا نبودید ببینید و مجبور بودید از کسی که متخصص مرمت است نقل‌قول کنید.در حال حاضر هیچ کارشناس مرمتی درباره این موضوع اظهارنظر نکرده است. این که یک فرد نا متخصص و ناآگاه هم‌چین صحبتی را کرده نمی‌شود به آن استناد کرد.نکته دوم این است که آسیب باید تعریف شود؛ تنها می‌گویند یک اثر دچار مشکل شده است که نه اسم اثر را دارید و نه منبع شخصی دارید. به این موضوع مبهم چه پاسخ دقیقی می‌توان داد؟ از طرفی ما تابلویی مرمت نکردیم که بخواهیم وارد جواب‌گویی شویم. ضمن اینکه عکسی که شما داخل خبر قرار دادید که تابلوی پیکاسو است کاری است که سال‌های دور مرمت شده است.
کار بهسازی بر روی این تابلو انجام شده است؟
دبیری نژاد: خیر؛ این تابلو جز آثار بهسازی هم نبوده است؛ همان‌طور که گفتم ما بیشتر کارهای آرتیست بوک و چاپ دستی‌های را آماده‌سازی و بهسازی کردیم.
شما گفتید ما در موزه هنرهای معاصر تهران کارگاه مرمت و نگهداری مجهز نداریم، پس نگهداشت آثار به چه شکلی است؟
دبیری نژاد: ما بخش تجهیز شده‌ای برای این موضوع و حتی متناسب با ابعاد بزرگ نداریم تا کار را بتواند پیش ببرد. وقتی بخش مجهز و سوابق را نداریم طبیعتاً بر موضوع نگهداری آثار هم می‌تواند تأثیر بگذارد.
ما از پیکاسو چه تعداد اثر داریم؟
دبیری نژاد: ما ۶۶ اثر داریم که برخی از آنها آرتیست بوک هستند، برخی دیگر آنها به‌صورت تابلوی نقاشی است و یک اثر حجمی وجود دارد. کارهایی که ما در این نمایشگاه می‌خواهیم به نمایش بگذاریم ۶۶ قطعه اثر متنوع است. نصف این آثار به نمایش درآمده است فقط برخی از آنها به نمایش نگذاشته شده است.این نمایشگاه قبل از پایان هفته افتتاح خواهد شد و در معرض نمایش به علاقه‌مندان و متخصصان قرار داده می‌شود. نمایش این آثار بهترین مبنای قضاوت است. استادان مرمت، متخصصان و اهالی میراث‌فرهنگی و موزه‌داری می‌توانند در این نمایشگاه حضور پیدا کنند و به این موضوعات پاسخ دهند.موضوعات علمی بهتر است در یک گفت‌وگوی علمی صورت بگیرد. درخواست بنده به‌عنوان یک موزه‌دار این است که بهتر است موزه‌ها را وارد فضاهای هیجانی سیاسی و موضوعاتی که به سرمایه ملی آسیب می‌رساند نکنیم و همه به سهم خود برای بهبود وضعیت کمک کنیم.
نشر اول: فارس
Loading...