به گزارش صبا، «احمد» به روایت مصطفی رزاق‌کریمی یکی از مستندهای هفدهمین جشنواره سینماحقیقت بود. او در این مستند زمانه حجت‌الاسلام سیداحمد خمینی(ره) را از دوران کودکی تا پیروزی انقلاب اسلامی و پنج سال پس از ارتحال حضرت امام (ره) به تصویر کشیده است. این کارگردان پیش‌تر فیلم «بانو قدس ایران» را درباره خدیجه ثقفی همسر امام خمینی (ره) ساخته بود.

به بهانه سال‌روز درگذشت سیداحمد خمینی(ره) گفت‌وگویی با رزاق‌کریمی و روند ساخت مستند «احمد» صورت گرفت که در ادامه می‌خوانید.

منابع شما در ساخت این مستند چه اسنادی بود؟ پژوهشگران تا چه اندازه به منابع دسترسی دارند؟

تحقیقات در مرحله اول به صورت کتابخانه‌ای انجام شد، با حجم کتاب‌های به نسبت زیاد، هرچند تعداد دقیق آن‌ها به یادم نمی‌آید. مرحله دوم پژوهش، که میدانی بود، به مراتب گسترده‌تر شد. در این مرحله، با نقطه‌نظرهای مختلف مواجه و متوجه شدیم که حالا نیاز به اسناد داریم. از آنجا که مسیر را به درستی طی کرده بودیم، خطاها بسیار کم بودند، اما برای به دست آوردن این اسناد زمان زیادی نیاز بود. مسئول تحقیق کتابخانه‌ای و نگارش، فرخ سیدی بود و من بیشتر در بخش میدانی حضور داشتم.

آیا امکان داشت به برخی شایعات در فیلم صریح‌تر پاسخ داده شود؟

در موضوع شایعات، به دلیل اهمیت فیلم در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی امنیتی، احتمال انتشار شایعات و حاشیه‌ها همیشه وجود دارد. اما موضوع فیلم‌های من چه در اتریش و چه در ایران؛ حتی فیلم‌هایی که در آن به سوژه‌های مهم و حساس پرداخته‌ام، همواره بحث انسان و انسانیت بوده است، هیچ‌گاه به شایعات نپرداخته و یا به نظرهای خارج از محتوای فیلم توجه نکرده‌ام. در حال حاضر نیز ترجیح می‌دهم به این شایعات پاسخ ندهم.

من بیشتر با اتکا به اسناد جلو می‌روم و هیچ‌گاه حکم صادر نمی‌کنم. این روند در بیشتر فیلم‌های من دیده می‌شود، از جمله در «بانو قدس»، «خاطراتی برای تمام فصول»، و در آینده هم اگر فیلم مستندی بسازم، به همین روش عمل خواهم کرد.

در ساخت فیلم «احمد» خودسانسوری برای من جایی نداشت

چقدر در ساخت فیلم دچار خودسانسوری بودید و چقدر ممیزی شامل حال فیلم شد؟

در ساخت فیلم «احمد» خودسانسوری برای من جایی نداشت. من همیشه سعی می‌کنم در کارهایم راستگویی و صداقت را حفظ کنم. البته ممیزی به طور طبیعی در همه پروژه‌ها وجود دارد، اما در این فیلم، تلاش من این بود که تا حد امکان از نگاه رسمی و بسته خارج شوم و از مرزهای مشخص‌شده عبور نکنم. در نهایت، هر فیلمی در این فضا باید با ممیزی کنار بیاید، اما آنچه برای من مهم است، این است که محتوای اصلی فیلم حفظ شود و در عین حال، پیامی که می‌خواهم منتقل کنم، به درستی به مخاطب برسد.

بازخورد جامعه به این مستند را بعد از یکسال چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بازخوردها را باید از دو منظر بررسی کرد؛ یکی از نظر توجه رسانه‌ها و نخبگان و دیگری از نظر مردم و مخاطبان عمومی.

از نظر رسانه‌ای و نخبگان، این مستند بحث‌هایی را درباره نقش حاج احمد خمینی در مقاطع حساس انقلاب و سال‌های پس از رحلت امام خمینی (ره) ایجاد کرد. بسیاری از تحلیلگران، مستند را اثری جسورانه دانستند که سعی کرده است بدون نگاه رسمی و تبلیغاتی، تصویری انسانی از احمد خمینی ارائه دهد. در محافل فرهنگی و سینمایی، فیلم به عنوان یکی از مستندهای مهم سال مورد بررسی قرار گرفت، اما شاید آن‌طور که انتظار داشتیم، نقدهای تخصصی و تحلیل‌های عمیق در سطح گسترده‌ای ارائه نشد.

واکنش مردم و مخاطبان عمومی متفاوت بود. برخی از بینندگان معتقد بودند که مستند تصویری صادقانه از حاج احمد ارائه داده و برخی نیز انتظار داشتند فیلم به برخی موضوعات چالش‌برانگیزتر نزدیک‌تر شود. با این حال، یکی از نکات مهمی که برای من به عنوان کارگردان حائز اهمیت است، تأثیرگذاری فیلم در سطح جامعه و ایجاد سوالات تازه درباره این شخصیت تاریخی بود. اگر فیلم بتواند باعث شود مخاطب نسبت به تاریخ معاصر خود کنجکاو شود و بخواهد بیشتر تحقیق کند، این خود یک موفقیت است.

فیلم را برای حقیقت ساختم، نه برای جلب توجه

آیا آنطور که باید، به‌ این مستند توجه شد؟

باید بگویم که همیشه جای توجه بیشتر به مستندهای تاریخی و اجتماعی در فضای رسانه‌ای ما خالی است. این فیلم می‌توانست در بسترهای بیشتری نمایش داده شود، نقدهای بیشتری دریافت کند و به یک گفت‌وگوی عمومی گسترده‌تر درباره نقش حاج احمد خمینی تبدیل شود. البته، در فضای مستندسازی ایران، محدودیت‌هایی وجود دارد و طبیعی است که برخی آثار، به دلیل حساسیت‌های موضوعی، کمتر مورد توجه قرار گیرند. اما برای من مهم این بود که مستند «احمد» بر اساس اسناد و گت‌وگوهای واقعی ساخته شود و در عین حال، تصویری انسانی از فردی ارائه دهد که نام او همیشه در کنار تاریخ انقلاب مطرح بوده است.

مهم‌تر از هر چیز، من فیلم را برای حقیقت ساختم، نه برای جلب توجه. بازخوردهای مثبت و منفی، جزئی از مسیر هر مستندساز است، اما چیزی که برایم اهمیت دارد، این است که فیلم من راهی برای فهم بهتر تاریخ باشد، بدون تحمیل یک نگاه خاص به مخاطب.

نشراول: ایرنا