به گزارش صبا، موسیقی سنتی ایرانی همانند آداب و سنت‌های این سرزمین جزیی از میراث ناملموس است. این موسیقی اصیل که معرف فرهنگ ایران است در پرونده‌ای به نام «ردیف‌های موسیقی ایرانی» به عنوان نخستین پرونده مستقل ایران، هشتم مهرماه سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

با وجود این، به عقیده برخی از کارشناسان و پژوهشگران، موسیقی سنتی ایرانی در سال‌های اخیر در مقایسه با سایر گونه‌های موسیقی مورد بی‌مهری قرار گرفته است، هر چند که جشنواره‌هایی همچون «امیرجاهد»، گروه‌نوازی استان تهران، جشنواره دانشجویی «صبا»، موسیقی جوان، موسیقی فجر با اختصاص بخش‌هایی به موسیقی سنتی ایرانی سعی در حفظ و تقویت این گونه موسیقی دارند اما طی سال کنسرت‌های اختصاص داده و برگزار شده در گونه موسیقی سنتی ایرانی در مقایسه با سایر گونه‌ها اندک است. تصویب و اجرایی شدن سند ملی موسیقی شاید در تقویت و توسعه این گونه موسیقی راهگشا باشد.

براین اساس با پدرام جوادزاده عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، کارشناس و پژوهشگر موسیقی درباره وضعیت موسیقی سنتی ایرانی، چالش‌های آن در سال گذشته و راهکارهایی برای ارتقای کیفی این گونه موسیقی و اجرایی شدن سند ملی موسیقی گفت وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید.

کاهش ۱۲ درصدی آثار موسیقی سنتی

این کارشناس موسیقی درباره وضعیت موسیقی سنتی ایرانی در سال گذشته به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: وضعیت این گونه موسیقی از لحاظ کمی و کیفی مطلوب نیست، طبق گزارش‌های فصلی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و گزارش‌های سالانه مرکز موسیقی حوزه هنری، به صورت پیوسته با کاهش حجم تولید موسیقی ایرانی حتی فراتر از موسیقی دستگاهی، موسیقی سنتی و موسیقی‌های محلی و به صورت کلی گونه‌های موسیقی ایرانی مواجه هستیم و از این منظر، تعداد آثار موسیقایی منتشر شده در این گونه، سالانه ۱۰ تا ۱۲ درصد کاهش پیدا می‌کند البته این آمار ساحت‌های رسمی را پوشش می‌دهد، با این وجود قابل توجه است و به صورت کلی وضعیت را در تولید و انتشار قطعات و برگزاری کنسرت‌های موسیقی سنتی نشان می‌دهد.

وی با اشاره به وضعیت کیفی گونه موسیقی سنتی گفت: در گونه‌ها و نحله‌های هنری موسیقی ایرانی به علت کمبود مخاطب با چالش‌هایی مواجه هستیم؛ هنرمندانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، بودجه خاصی ندارند، با درآمد اندک خودشان باید سرمایه‌گذاری و هزینه کنند اما مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند، همچنین گونه تجاری موسیقی سنتی رواج پیدا کرده است، موسیقی ایرانی به معنای اصیل آن نیست بلکه به دامی از ابتذال و به موسیقی پاپ سوق پیدا می‌کند، بنابراین به صورت کلی، وضعیت موسیقی سنتی در سال‌های اخیر مناسب نیست، براساس آمار کنسرت‌های موسیقی، موسیقی ایرانی در آستانه ورشکستی قرار گرفته است، به دلیل هزینه و اجاره بهای بالای سالن‌ها به راحتی نمی‌توانیم کنسرت برگزار کنیم و معتقدم در سال ۱۴۰۴ هم شاهد اتفاقات خوبی در این حوزه از لحاظ کمی و کیفی نخواهیم بود.

جوادزاده درباره انتشار آلبوم‌های موسیقی سنتی در سایت‌های رسمی و آمار قابل توجه این آثار در مقایسه با سایر گونه‌ها بیان کرد: هنرمندان موسیقی سنتی همچنان به دنبال انتشار آلبوم به صورت رسمی هستند، موسیقی پاپ در ایران براساس انتشار رایگان تک‌آهنگ فعالیت می‌کند و چرخه اقتصادی این گونه موسیقی براساس فراگیر کردن یک قطعه و سپس فروش کنسرت هنرمند شکل گرفته است، در نتیجه دلیلی برای انتشار قطعات موسیقی پاپ توسط تهیه‌کننده‌ها بر روی سایت‌های رسمی نیست، چرخه اقتصادی آنها بر فروش این آثار تعریف نشده است و آثار موسیقی پاپ که در این سایت‌ها ارایه می‌شوند، عموما وابسته به جریان غیرتجاری موسیقی پاپ هستند.

مهمترین چالش موسیقی سنتی

این پژوهشگر، مهمترین مساله و چالش حوزه موسیقی سنتی را مخاطب، بودجه و اعتبار عنوان کرد و افزود: هنرمندان این حوزه نمی‌توانند موسیقی بسازند که توده جامعه بتواند گوش بدهد و بهره‌مند شود، به تعبیر جامعه‌شناسانه، در بازتولید موسیقی ایرانی ناتوان شدیم، نمی‌توانیم موسیقی ایرانی را دوباره به نحوی بسازیم و در آن روح تازه‌ای بدمیم که هم موسیقی ایرانی بماند و هم بتواند با اقتضائات و نیازهای روز جامعه همراه شود، از طرفی نقدهایی مطرح می‌کنیم که سرمایه فرهنگی جامعه پایین است و موسیقی ایرانی و موسیقی خوب گوش نمی‌دهد اما از طرف دیگر مشکل بزرگتر را باید در میان هنرمندان موسیقی جست و جو کنیم که نمی‌توانیم اثری را بسازیم که باب طبع نیاز جامعه خودمان باشد، بنابراین مادامی که این مشکل را برطرف نکنیم تمام چالش‌هایی که با آن درگیر هستیم، ذیل همین تعریف می‌شود.

جوادزاده درباره برگزاری جشنواره‌های موسیقی همچون امیرجاهد، جوان، گروه‌نوازی استان تهران و فجر و حضور هنرمندان گونه سنتی در این جشنواره‌ها بیان کرد: برگزاری جشنواره به صورت کلی خوب است و فرصتی است تا هنرمندان گونه‌های مختلف حضور پیدا کرده و آثاری را اجرا کنند، برخی برگزیده می‌شوند و جوایزی را کسب می‌کنند، با این وجود جشنواره‌های موسیقی به دلیل نبود نگاه حمایتی، نقش و تاثیر مهمی در ارتقای وضعیت موجود موسیقی سنتی ندارند، جشنواره‌ای که ذاتا می‌تواند بستری برای اشاعه موسیقی ایرانی باشد، وجود ندارد.

وی اظهارداشت: موسیقی سنتی به عنوان میراث فرهنگی با بحران‌های خاصی مواجه است، توسط جشنواره‌ها می‌توانیم این موسیقی بسیار مهم هویت‌ساز را حفظ و تقویت کنیم اما وضعیت و شرایط موجود به سمت موسیقی پاپ سوق پیدا می‌کند؛ در جشنواره موسیقی فجر که مهمترین جشنواره کشور است، غالب اجراها متعلق به موسیقی پاپ است و تنها جشنواره ملی هنری این مملکت هم به دام مبتذل‌ترین نوع موسیقی پاپ افتاده است، در کشوری که جایزه محمدرضا لطفی و محمدرضا شجریان نداریم، دست اندرکاران جشنواره موسیقی فجر قصد دارند جایزه محسن چاوشی ایجاد کنند، در این جشنواره، دستمزد هنرمندان موسیقی سنتی از دستمزد هنرمندان پاپ، پایین‌تر است، خوشبختانه جشنواره موسیقی جوان از این گزند در امان مانده است و تنها جشنواره تخصصی است که در گونه‌های مختلف موسیقی فعالیت خود را انجام می‌دهد اما وضعیت و آینده برگزیدگان این جشنواره مشخص نیست.

اجرایی نشدن سند ملی موسیقی

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره تصویب سند ملی موسیقی و اهمیت این سند در ارتقای گونه موسیقی سنتی ایرانی گفت: با توجه به پژوهش‌هایی که یک سال اخیر انجام داده‌ام، سند موسیقی تصویب شده است اما در حال اجرا نیست، در این سند هم هیچ خیری برای موسیقی ایرانی نیست، مقدمات و سخنانی که درباره موسیقی و واژه موسیقی ایرانی اسلامی که برای نخستین بار در این عالم مطرح شده است را باید کنار بگذاریم، متن اولیه این سند در نهایت در خدمت موسیقی پاپ قرار گرفته و به توسعه اقتصاد موسیقی، گونه‌های تجاری و بازار موسیقی توجه کرده است.

وی افزود: در سند ملی موسیقی به نظام یارانه‌دهی برای حمایت از موسیقی ایرانی توجه نشده است، منهای ایرادات جدی که سند دارد، اساسا دغدغه سند موسیقی، حمایت از موسیقی سنتی و هنر ایرانی نیست، این سند نیازمند تحول بنیادین است، نهادهایی همچون آموزش و پرورش، شوراهای تامین، پلیس و نهادهای امنیتی که در موسیقی حضور دارند، باید در سند و اجرای آن نیز دخیل باشند.

جوادزاده بیان کرد: اگر سند ملی موسیقی به عنوان سند سیاستگذاری با هدف حمایت و اصلاح وضعیت هنر موسیقی شکل گرفته است، باید در متنش، بندهای مشخصی در دفاع، حمایت و اشاعه موسیقی ایرانی باشد، باید نهادها را مکلف کند تا از این گونه موسیقی حمایت کنند، گویا برخی مدیران در سطوح بسیار کلان سیاستگذاری فرهنگی تا سطوح خرد باور ندارند که موسیقی ایرانی، موسیقی چند هزارساله است که باید حمایت و حفظ شود، اهمیت حفظ آن را درک نکردند و به حفظ میراث فرهنگی ما در حوزه موسیقی ایرانی باور ندارند و این درد و غم بزرگ در دل‌های ما اهالی موسیقی ایرانی است.

نشر اول:ایرنا