مهدیه مالکی/صبا؛ «لاک‌پشت و حلزون» روایتی سینمایی و چندلایه از فقدان، میل به رهایی و کشاکش‌های خاموشی‌ست که میان سکوت یک کودک و جهان پُرتنش بزرگ‌تر‌ها جریان داد. به بهانه اکران این فیلم با رضا حماسی کارگردان «لاک‌پشت و حلزون» به گفت و گو نشستیم.

گرچه عبارت «لاک‌پشت و حلزون» قسمتی از مفهوم و دیالوگ فیلم است ولی علت انتخاب این عبارت به عنوان اسم فیلم چه بود؟
از اسم فیلم می‌توان خوانش‌های متفاوتی داشت و اگر برای انتخاب آن دلیل خاصی بیاورم مخاطب گمان می‌کند این تنها دلیل انتخاب اسم بوده است بنابراین بهتر است مخاطب براساس برداشتی که از فیلم به دست می‌آورد به این سوال پاسخ دهد.

پروسه ساخت و تولید فیلم چگونه بود؟
پرسه تولید، ساخت و اکران این فیلم حدود ۱۰ سال به طول انجامید و این به دلیل تغییر نکردن خواسته‌های ما در کل مراحل ساخت فیلم و پس از آن بود. گرچه موافقت با برخی از تغییرات موجب هموار شدن مسیر می‌شود ولی با قبول این تغییرات ما دیگر آن آدم قبلی نیستیم چون فردی که پای خواسته‌هایش بایستد با فردی که به خاطر منافع در عمل یا اندیشه‌اش تغییر ایجاد کند متفاوت است و من ترجیح می‌دهم پای خواسته‌هایم بایستم.

این عنوان پیشنهاد شما بود یا نویسنده؟
عنوان فیلم از ابتدا « لاک‌پشت و حلزون» بود ولی چون در سینمای ایران خاصه درسال‌های اخیر فیلم‌هایی با عناوین اسم حیوانات زیاد تولید شده که از نظر گونه و ساختار با فیلم ما بسیار متفاوت است، مطرح شد برای اینکه فیلم ما در نظر بیننده شبیه به آن فیلم‌ها نباشد، اسم فیلم را تغییر دهیم ولی من مصر بودم که اسم فیلم همین باقی بماند چون اسم به فیلم معنا می‌دهد و انتخاب دقیق لاکپشت و حلزون به نحوی است که انگار امکان تغییر آن میسر نیست. به نظر من این ویژگی در انتخاب اسم فیلم مهم است و بیننده پس از تماشای فیلم متوجه تفاوت این فیلم خواهد شد.

چرا اکران فیلم چندین سال به تاخیر افتاد؟
چون دریافت پروانه نمایش در صورتی میسر بود که تغییراتی در فیلم اعمال شود به همین دلیل حدود ۴ سال طول کشید ولی این صبوری و پافشاری سبب شد که نسخه نهایی بدون سانسور مجوز پروانه نمایش دریافت کند گرچه فیلم بعد از چهارسال تاخیر به لحاظ شرایط اکران آسیب می بیند ولی اگر ما می خواستیم فیلم همان موقع پروانه نمایش را دریافت کند می‌بایست قسمت‌هایی حذف و بخش‌هایی تغییر پیدا می‌کرد، من معتقدم که فیلم بهتر است اکران نشود اگر قرار است دستخوش تغییرات تحمیلی شود، چون آن تغییرات مهم بود و فیلم را نابود می‌کرد؛ این فیلم تجاری و سفارشی نیست به همین دلیل برای فیلمساز مهم است آنچه ساخته است به همان شکل نمایش داده شود و اگر قرار باشد که تغییری انجام شود که ساختار فیلم عوض شود، همان بهتر که اکران نشود چون ما برای پر کردن سانس‌های سینما این فیلم را نساختیم و اینکه چه چیزی پخش می‌شود برای من مهم‌ است البته که این تاخیر از نظر اعتباری و حرفه‌ای آسیب‌هایی برای فیلمساز دارد که مهترین آسیب آن از دست دادن زمان است و مگر یک فیلمساز در طول فعالیت حرفه‌ای خود چقدر زمان دارد که برای اکران یک فیلم باید اینقدر معطل شود البته همه این‌ها بهای کمی نیست ولی من ترجیح می دهم اینگونه کار کنم.

هدف شما از تولید این فیلم توجه والدین به مراقبت بیشتر از فرزندان‌شان است؟
در صورتی که تماشاگر فیلم والدین باشند ممکن است این مسیله برای آن ها مطرح شود به همین دلیل واکنش برخی از تماشاگران به فیلم این بود که والدین حتما این فیلم را ببینند ولی در سوی دیگر یکی از تماشاگران نوجوان به حدی فیلم را دوست داشت که گفت:« من حتما چندبار دیگر فیلم را خواهم دید» و این فیلم برای نوجوانان شکل دیگری دارد و اساسا اعتقادی به دسته بندی مخاطب و ساختن فیلم برای عده خاص یا مخاطب مشخص ندارم چون این کاری بیهوده است. فیلم باید تاثیرگذار باشد و فیلمی که تاثیر گذار نباشد شکست خورده است، تاثیرگذاری متفاوت از بیانیه دادن است؛ من به عنوان فیلمساز نباید به مخاطب بگویم چه چیز درست است چه چیز غلط، در حقیقت درست بودن از دیدگاه های مختلف متفاوت است، این بدان معناست که من بهتر از تو میدانم و چه چیز به صلاح توست در حالی که اینگونه نیست و فقط می‌توان مسیله ای را مطرح کرد و پیش روی مخاطب قرار داد تا مخاطب خود به آن فکر کند و این مسئله‌ای است که من در فیلمسازی به دنبال آن هستم.

برای کاراکتر «مرد غریبه» به شخصی غیر از علی مصفا فکر کرده بودید؟
بله، اما آقای مصفا از همان ابتدا توجه ویژه‌ای به این نقش نشان دادند و با دقت و حساسیت وارد فرآیند شکل‌دهی به شخصیت شدند.انتخاب ایشان برای ایفای نقش غریبه بسیار خوب بود؛ چرا که ترکیب درک عمیقشان از پیچیدگی‌های روانی نقش، همراه با هوشمندی بی‌نظیر در اجرای جزئیات سبب اجرای درست نقش شد.
افزون بر این، طراحی گریم و لباس مناسب باعث شد «مرد غریبه» به تصویری دقیق از آنچه در ذهن‌ِ ما بود بدل شود. بازی آقای مصفا، نقش را به سطحی برد که حقیقتا با بازیگر دیگری دست‌یافتنی نبود.