به گزارش خبرنگار صبا، سارا شمسایی نیا پژوهشگر و نویسنده رادیو در یادداشتی به موضوع رادیوهای فصلی پرداخته و آن را از وجوه مختلف مورد تحلیل قرار داده است.

متن یادداشت بدین شرح است:

«سیاستگذاران رادیو در چند سال گذشته بر طراحی و توسعه شبکه های رادیوییِ فصلی که پیرامون یک رویداد، ایام و مناسبت خاص شکل می گیرند، تاکیدی ویژه دارند؛ امری که البته با استقبال مخاطبان نیز مواجه شده است. رادیوهایی همچون رادیو محرم با تمرکز بر دهه اول ماه محرم، رادیو اربعین که همانطور که از نام آن نیز برمی آید ویژه ایام اربعین حسینی(ع) است، همچنین رادیو انقلاب که ویژه دهه فجر است و رادیو بهاران نیز که ویژه ایام راهیان نور است و برخی رادیوهای فصلی نوظهور مانند رادیو عدالت که در سال جاری به مناسبت هفته قوه قضائیه فعالیت نمود.

دوران کنونی بازه زمانی ای است که به تدریج مدیران و سیاستگذاران رادیو درصدد طراحی و تاسیس این رادیوها در سال جاری از جمله برای دهه محرم، اربعین، فجر و پس از آن راهیان نور هستند. یادداشت حاضر درصدد بررسی و به کارگیری رویکرد و نظریه اقتصاد توجه در رسانه رادیو، برای تبیین درست علّت اقبال مخاطبان به این نوع رادیوهای فصلی است. البته تجربه تاسیس رادیوهای فصلی و مقطعی در کشورهای دیگر نیز قابل مشاهده است، برای نمونه در کشور هند «رادیو مزرعه» وجود دارد که رادیویی موسمی برای فصل کاشت و برداشت است و یا در کشور انگلستان «رادیو رمضان» برای مسلمانان مقیم این کشور در ماه مبارک رمضان، تدارک دیده شده است.

اقتصادِ توجه در رادیو

اقتصاد توجه نظریه ای در علم رسانه است که به بیان ساده توضیح می دهد در دوره زمانی گذشته، رسانه کالایی کمیاب بوده است و «توجه» کالایی فراوان به حساب می آمده است. برای نمونه اعضای خانواده با فراغ بال و در کنار یکدیگر دور رادیو حلقه می زدند و منتظر پخش یک نمایش رادیویی بودند و یا همگی با تمرکز به یک گفتگوی رادیویی گوش می دادند. اما اکنون و با گسترس فناوری های نوین رسانه ای و به ویژه گسترش تلفن های همراه هوشمند و تسهیل دسترسی به اینترنت، نسبت بین توجه و رسانه بالعکس گذشته شده است و رسانه کالای فراوان گشته و توجه مخاطب کالایی کمیاب است.

بنابراین یک رقابت رسانه ای بین برنامه سازان رادیو و در یک مقیاس کلان تر بین فعالان رسانه ای در جلب توجه و جذب مخاطب برقرار است. و اصولاً چون اقتصاد علمی است که به مدیریت بهینه منابع و کالاهای کمیاب می پردازد، مفهومی با عنوان «اقتصادِ توجه» به علم رسانه راه پیدا کرده است.

برنامه سازی رادیویی با رویکرد اقناعی

از آنجا که اکثر رادیوهای فصلی مناسبتی و ایام محور هستند و طبیعتاً در سالیان متوالی و در رسانه های متعدد پیرامون این مناسبت ها و موضوعات مرتبط با آن برنامه سازی صورت گرفته است، طبیعتاً کلیشه ای بودن و تکراری ساختن اصلی ترین چالش پیش روی این شبکه های رادیویی و تهیه کنندگان و نویسندگان آن است. در نگاه اول شاید «هنرِخلاقه» پاسخی برای تنوع بخشی به این تولیدات رادیویی باشد، اما برنامه سازی با شیوه و «رویکرد اقناعی» و با تاکید بر ارتباطات چند سویه، پاسخی عمیق تر به ویژه برای رادیوهایِ فصلیِ معرفتی و سیاسی-اجتماعی است.

از جمله نکات مهمی که می بایست مدنظر تهیه کننده و سردبیر برنامه های این جنس رادیوها باشد، طراحی برنامه و سیر گفتگو به گونه ای دوسویه و اقناعی است. نباید تصور کرد بیان مجموعه ای از مطالب یکسویه و بدون مباحثه و ارائه آنها صرفاً به صورت «سوزن تزریفی» برای مخاطب، می تواند اثری مانند «گلوله جادویی» داشته و به راحتی در وی تغییر نگرش ایجاد کرده و یا او را متقاعد سازد بلکه پیام رسانه ای و برنامه رادیویی می بایست با رویکرد متقاعدکننده و با توجه به اصول ارتباطات اقناعی (که ارتباط دو یا چند سویه از مهمترین ویژگی های آن است) طراحی و تولید شود. در این بین چینش مدعوین و  طراحی سیر گفتگو توسط سردبیر برنامه رادیویی و مدیریت فرآیند گفتگو توسط مجری برنامه بسیار حائز اهمیت است.

ارائه محتوای اختصاصی؛ مزیت رقابتی رادیو فصلی

بار دیگر به یک پرسش اساسی فکر کنیم، مخاطب چرا باید به برنامه و یا شبکه رادیوییِ فصلیِ ما را گوش کند؟ سئوالی مهم که هر خط مشی گذار و برنامه ساز رادیویی باید مرتب از خود و عوامل برنامه بپرسد. مزیت نسبی و مزیت رقابتی برنامه ما در مقایسه با برنامه های دیگر رادیو و یا رسانه های دیگر چیست؟ یکی از نکاتی که هر تهیه کننده که در حال تولید برای رادیو فصلی است باید همواره مد نظر داشته باشد آن است که از «محتوایی اختصاصی» به مخاطب ارائه دهد. محتوایی که مخاطب در جای دیگری و یا رسانه ای دیگر نمی تواند یافت کند و یا به سختی می تواند یافت کند. به خاطر داشته باشید که مخاطب برای شنیدن آنچه درجای دیگر نمی تواند بشنود، پیچ رادیو را روی کانال شما تنظیم کرده است. تصور کنید یک طراح و تولید کننده رادیویی تنها به بازنشر محتوا و اخبار و مطالبی اکتفا کند که مخاطب بارها با آن در فضای مجازی و یا رادیوهای دیگر مواجه شده است. در این صورت مخاطب این برنامه رادیویی به سرعت ریزش خواهد کرد؛ چراکه مخاطب اگر بخواهد این مطالب را بخواند به سراغ رسانه ای دیگر می رود و گوش دادن به برنامه شما ارزش افزوده ای برای او ندارد.

فعالیت کوتاه مدت و ضرورت تقویت ارتباطات رسانه ای

رادیوهای فصلی معمولاً و طبیعتاً عمر کوتاه تری نسبت به رادیوهای ثابت دارند، بنابراین می بایست اطلاع رسانی بهتری پیرامون زمان آغاز و خاتمه فعالیت، موج پخش، برنامه ها، رویکردها، کنداکتور و… داشته باشند تا بتوانند مخاطب هدف خود را جذب کنند؛ چراکه در میان انبوه تولیدات رسانه ای آنلاین و آفلاین، دیداری و شنیداری و… یک محتوای رسانه ای برای آنکه توسط مخاطب دیده، شنیده و یا خوانده شود، می بایست برنامه ریزی دقیقی درباره ارتباطات رسانه ای، خبری و محیطی خود داشته باشد. ضرورت این مساله یعنی تبلیغات و اطلاع رسانی برنامه که برعهده مسئول روابط عمومی و یا ارتباطات رسانه ای برنامه و یا شبکه رادیویی است، در مورد رادیو های فصلی شدت پیدا می کند. پوشش خبری برنامه های رادیویی از مرحله تصویب و پیش تولید آغاز می شود، فرض کنید تهیه کننده ای صاحب نام قرار است برای رادیو فصلی برنامه ای تولید کرده و اصطلاحاً روی آنتن ببرد. تهیه یک خبر از موضع و ماموریت برنامه، عوامل تولید، زمان پخش روتین، رویکردهای محتوایی و … می تواند شروعی خوب برای یک برنامه رادیویی در افکار عمومی باشد.»