هفته گذشته فرهنگسرای ارسباران شاهد یکی از باشکوهترین نشست‌های
آیین آواز بود. شبی که با وجود همه زیبایی‌هایش تلخی وداع شهرام صارمی مسئول هنری
فرهنگسرای ارسباران با این مجموعه را هم در خود داشت. مدیری که از پی ۱۸ سال تلاش
مؤثر و شوق‌انگیز برای اهل هنر و فرهنگ، اعلام کرد که از این پس دیگر در این
مجموعه فرهنگی و هنری حضور نخواهد داشت و البته تجلیلی هرچند کوچک نیز از سوی
اهالی هنر و استادان حاضر در نشست آیین آواز و همچنین مخاطبان برنامه از او به عمل
آمد.

‌مرکب‌خوانی سه‌گاه در پیرانه‌سر

به‌گزارش صبا، داود پایروند نخستین خواننده این شب بود که
آوازش را در دستگاه ماهور اجرا کرد. در این اجرا که تا حدی بوی راست پنجگاه؛ دیگر
دستگاه مشهور ردیف موسیقی و آواز ایرانی را هم می‌داد، محسن وصالی نوازندگی تار را
بر عهده داشت. ‌سپس میهمان ویژۀ این ماه که از مکتب آوازی اصفهان آمده بود و با
وجود کهولت سنی راهی دور را از پایتخت فرهنگ و هنر ایران زمین طی کرده بود تا بخشی
از عطش دوستدارن آواز ایرانی را با هنرنمایی خود فروبنشاند، روی صحنه آمد و اجرایش
به شدت با استقبال مواجه شد. سیدرضا طباطبایی شاگرد برجسته استاد زنده‌یاد تاج
اصفهانی در این شب، آوازی مرکّب را در دستگاه سه‌گاه خواند و در پیرانه‌سر، بر
توانایی بالایش صحه گذاشت. حسن منصوری نی‌نواز و سجاد منصوری (فرزندش) با تمبک،
صدای این یادگار مکتب تاج اصفهانی را همراهی کردند. در ادامه مهرداد مرادمند
خوانندۀ جوان به عنوان شاگرد ممتاز و برگزیده کلاس آواز سیدرضا طباطبایی به حاضران
در ارسباران معرفی شد و آوازی را به همراه کمانچه علی مرادزاده اجرا کرد.

بخش بعدی نشست به ارائه مبجث فنی و تئوریک ماه اختصاص داشت.
بنا بر اعلام قبلی، شفیع شجاعی‌ادیب (حافظ پژوه و مولوی پژوه) به همراه علی شیرازی
کارشناس مجری برنامه روی صحنه آمدند تا درباره «اهمیت آشنایی آوازخوانان با ادب
پارسی» به هم اندیشی بپردازند. شجاعی‌ادیب ابتدا گفت: «در واقع اجرای امشب استاد
طباطبایی تمام مطالبی را که بنده یادداشت کرده یا به ذهن سپرده بودم به طور عملی
به نمایش گذاشت و هرچند این آواز زیبا حجت را بر همه ما تمام کرد اما به رسم عهدی
که از قبل با مدیران برنامه داشتم موظفم تا نکاتی را ارائه کنم».

فقدان تقویت‌کننده‌ها دلیل اوج‌خوانی‌های طولانی بود

وی گفت: «با کنکاش در کتب لغتنامه و فرهنگ لغات قدیم و جدید
و حتی در دایره‌المعارف‌ها به این نکته پی می‌بریم که اصطلاح آواز که امروز به طور
مطلق برای خواندن با لحن و موسیقی به کار می‌رود، از ابتدا به معنی داد و فریاد بوده
است و معنی موسیقایی آن نیز در خواندن از همین تعریف، نشأت گرفته و همین مفهوم مورد
نظر بوده است. چرا که خوانندگان از گذشته‌های دور تا نزدیک به عصر خودمان، با صدای
بلند و بانگ و فریاد می‌خواندند و شاهد گفتار هم اثر ارزشمند «گنج سوخته» است که نزدیک به سه
دهه پیش در قالب مجموعه آلبومی از نخستین صفحه‌های ضبط‌شده با آوازهای خوانندگان
دوره قاجار منتشر شد و اقبال عام دوباره‌ای هم پیدا کرد». نویسنده کتاب خاطر مجموع
(جامع دیوان حافظ شیرازی) افزود: «غرض اینکه در بین قدمای هنر آواز، خواننده از ابتدا
تا انتهای اجرا، برنامه خود را به اصطلاح با اوج‌خوانی ارائه می‌کرد تا همه مخاطبین
بتوانند صدای او را با رسایی و قدرت بشنوند ولی امروزه با وجود تکنولوژی و ابزار
تقویت‌کنندۀ صدا، تغییراتی اساسی در آواز رخ داده که مهمترین آنها بَم‌خوانی است و
این نکته بسیار حایز اهمیت است و کار خواننده را نیز بسیار آسان کرده و دست کم از
نظر تولید و رسایی صدا، نیازی به آن قدرتی که در قدیم لازمۀ کار آوازخوانی بود
احساس نمی‌شود.»

خواننده بیگانه با شعر کارش ناقص است

وی افزود: « به نظرم آشنایی هر خواننده با ادبیات پارسی از همان
مقدار اهمیتی برخوردار است که دانستن و آشنایی او با ردیف آوازی اهمیت دارد و نیک
می‌دانیم که بدون گذراندن و فراگیری ردیف، اصلاً آوازخوانی به وجود نمی‌‌آید و
آوازی هم شکل نمی‌گیرد. پس اگر شعر و ادبیات نباشد هم آوازی متولد نخواهد شد.‌ ضمن
اینکه اگر خواننده‌ای با ظرافت‌های شعری بیگانه، یا به آنها بی‌توجه باشد نیمی از کار خوانندگی او ناقص
مانده است. چرا که مفهوم شعر برای ادای صحیح کلمات، دانستن وزن شعر از لحاظ عروضی با
هدف ارایه و اجرای آن در یک دستگاه مناسب با همان شعر فرضی اهمیت دارد. همچنین خواندن
راحت و بدون غلط شعر در رساندن پیام آن تأثیر بسزایی دارد و توجه به ریزه‌کاری‌ها و
ظرافت‌های شعری در هنگام خواندن و اینکه آوازخوان در چه جایی باید تکیه کند تا منظور
شعر و شاعر به درستی منتقل شود، زیبایی آواز او را دوچندان می‌کند».

خواننده باید بر
اوزان عروضی مسلط باشد

شجاعی‌ادیب افزود: «پیوند موسیقی و آواز ما پیوندی عمیق و
دیرینه است. در ادبیات پارسی، اکثر شاعران یا موسیقی‌دان بوده‌اند، یا با موسیقی آشنایی
کامل داشته اند. سرآمد همه آنان نیز حافظ شیرازی است که علاوه بر اشراف بر ادبیات ایران
و عرب، در موسیقی نیز تبحر داشت و خود نیز از صدایی خوش بهره‌مند بود و هرگاه غزلی تازه می‌سرود ابتدا
آن را با صدای خودش به آواز اجرا می‌کرد». وی سپسس با ارائه سرفصل‌های معلومات و
دانش ادبی‌ای که همه آوازخوانها ملزم به فراگیری آن هستند و همچنین ارائه نمونه‌هایی
در تکمیل بحث، کار خود را ادامه داد. نمونه‌هایی از قبیل آمادگی آوازخوان در زمینه
آشنایی و تسلط بر اوزان عروضی، درک بالای شعری و قدرت تلفیق موسیقی با شعر و
همچنین تمرین روزانه از طریق روخوانی ساده اشعار شاعران بزرگ و صاحب سبک ما که
باعث قدرت هر چه بیشتر خواننده در زمینه شعرخوانی درست و دقیق و بااحساس هرچه بهتر
و در نهایت اجرای آوازهایی ماندگار و استاندارد خواهد شد.

اجرای آواز توسط امیر مسعود امیری (کیمیا) به همراه تار
داریوش آریانپور در افشاری و نیز اجرای آواز توسط علی اصغر میرآخوری با نی سعید
میرآخوری و تمبک تورج واعظی از دیگر بخش‌های نشست این ماه بود.

تقدیر از خدمات شایسته صارمی در شب خداحافظی از ارسباران

اما آنچه بیش از همه، حاضران در نشست را متأثر ساخت اعلام
جدایی شهرام صارمی مدیر کانون موسیقی ارسباران از این فرهنگسرا بود. به دنبال
اعلام این خبر و با دعوت مجری، میلاد کیایی و جمعی دیگر از استادان حاضر در برنامه
روی صحنه آمدند و با نثار تاج گل به صارمی و همچنین بیان سخنانی کوتاه در تقدیر از
زحمات دو دهه حضور و تلاش صارمی که خود هنرمند موسیقی و نوازنده کمانچه نیز هست از
او قدردانی کردند.

علی مینایی