محمد خوانساری؛ استاد برجسته فلسفه و منطق در دانشگاه تهران، عضو پیوسته فرهنگستان
زبان و ادبیات فارسی‌ و‌ یکی از بزرگ‌ترین منطق‌دانان دوران معاصر بود. او در سال۱۳۰۰
در اصفهان به‌دنیا آمد و ۱۴اسفند سال۱۳۸۸ در تهران چشم از جهان فرو بست.

خوانساری از همان سال‌های اول دبیرستان هم‌زمان با کسب علوم
کلاسیک به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی نیز همت گماشت و در جلسات درس چند تن از علمای
تراز اول اصفهان که دارای درجه اجتهاد بودند، اصول عقاید، اخلاق و دیگر علوم مرتبط
را آموخت. قسمتی از شرح منظومه «حاجی سبزواری» و قسمتی از «شرح اشارات» را هم در محضر
حاج‌میرزا ابوالحسن شعرانی تلمذ کرد و بعدها در مقابله و تصحیح کتاب «مصباح‌الهدایه»
جلال‌الدین همایی با وی همکاری داشت.

خوانساری ابتدا در رشته فلسفه در دانشگاه تهران به تحصیل
مشغول شد او در دوران تحصیلات دانشگاهی خود این سعادت را داشت که از محضر نسلی از بزرگ‌ترین
نامداران عرصه‌های مختلف علوم انسانی، ازجمله ملک‌الشعرای بهار، عباس اقبال‌آشتیانی،
محمد معین، علی‌اکبر سیاسی، عیسی صدیق و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره ببرد. وی همچنین
در محضر علامه فاضل تونی به آموختن منطق و حکمت طبیعی پرداخت و به توصیه فاضل تونی
خوانساری به‌عنوان مدرس منطق به یحیی مهدوی، استاد و بنیادگذار گروه فلسفه و منطق دانشگاه
تهران معرفی شد.

وی در حین تدریس در دانشگاه، تحصیلات خود را در رشته ادبیات
فارسی آغاز کرد و در سال۱۳۲۹ با احراز رتبه نخست در آن رشته نیز موفق به کسب مدرک لیسانس
شد. او سپس موفق به گذراندن تمامی دروس دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی اخذ ده شهادت‌نامه شد.
وی موضوع رساله خود را، «توصیف
کیفیات نفسانی در مثنوی مولانا» قرار داد و استاد راهنمای او در این رساله بدیع‌الزمان
فروزانفر بود.

خوانساری در سال۱۳۳۷ برای مطالعه و تکمیل تحصیلاتش به فرانسه
رفت و در دانشگاه سوربون پاریس مشغول تحصیل شد. او در سوربون، از محضر استادان بزرگ
و برجسته‌ای چون پروفسور پواریه، ژان وال، برنشویگ و ژان پیاژه بهره برد. درس اصلی
خوانساری در این دوران منطق ارسطویی بود که آن را از محضر پواریه آموخت. همچنین وی
با حضور ممتد در کلاس‌های پروفسور ژان پیاژه، نظریه‌پرداز نامدار سوئیسی، معرفت‌شناسی
تکوینی را نیز به بهترین شکل آموخت؛ و در سال۱۳۴۰ موفق به دریافت درجه دکترا در منطق
و فلسفه با عالی‌ترین درجه شد.

وی پس از بازگشتن از فرانسه، به تدریس در دانشگاه تهران ادامه
داد و برای سال‌ها، تدریس درس‌های منطق، فلسفه عمومی، صرف و نحو متون فارسی فلسفی،
و فلسفه اسلامی را بر عهده داشت.

خوانساری در سال۱۳۶۱ خورشیدی و در سن ۶۱سالگی به درخواست خودش،
از دانشکده فلسفه و ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته شد.

خوانساری از دوم مردادماه۱۳۶۹ به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان
و ادب فارسی انتخاب شد و از آن زمان تا پایان عمرش در مقام عضو گروه واژه‌گزینی با
این فرهنگستان همکاری داشت.

وی در سال۱۳۸۲ در سومین همایش چهره‌های ماندگار به‌عنوان چهره
ماندگار در منطق انتخاب شد. همچنین در سال۱۳۸۴ خورشیدی به پاس خدمات بی‌شمار علمی و
فرهنگی استاد دکتر محمد خوانساری، نشان انجمن آثار و مفاخر ملی به او اعطا شد. در همان
سال جایزه بهترین کتاب سال در گروه فلسفه، رشته منطق، به ترجمه کتاب «ایساغوجی» خوانساری تعلق
گرفت.

محمد خوانساری یکی از مطرح‌ترین چهره‌ها در شناساندن فلسفه و
منطق ارسطویی در ایران بود و بسیاری در ایران، ارسطو را به واسطه او شناخته‌اند. خوانساری
از نخستین کسانی بود که در سال‌های اخیر توانستند جایگاه مستقل علمی منطق را به دانشگاهیان
و دانشجویان نشان بدهند. وی همچنین با مقالات و کتاب‌های خود در این حوزه، به‌ویژه
با کتاب ارزشمند «فرهنگ اصطلاحات منطقی» و نیز کتاب «منطق صوری» اهمیت منطق در علوم
امروز و فوایدی که منطق به‌لحاظ دقت و صورت‌بندی دقیق در سایر علوم دارد را نشان داد.
او علاوه بر انتشار هشت جلد کتاب در باب منطق، وی ۳۲مقاله نیز، به زبان‌های فارسی و
فرانسوی در باب موضوع‌های منطق، فلسفه، انسان‌شناسی، روان‌شناسی، ادبیات و عرفان تألیف
کرده ‌است.

«منطق صوری» یکی از معروف‌ترین کتاب‌های خوانساری است که او
در آن توانسته به زبانی رسا و روشن، فقر شدید منابع را در حوزه منطق‌آموزی آکادمیک
در دانشگاه‌های ایران را مرتفع کند. بعدها وی با نگارش شکل درسی این اثر برای مقطع
تحصیلی دبیرستان‌ها نقش مهمی در آموزش و تعلیم دانش منطق برای چندین نسل متوالی از
طبقات تحصیل کرده ایران ایفا
کرد و می‌توان از او با عنوان «آموزگار جاوید منطق» یاد کرد.

البته چهره علمی خوانساری را نمی‌توان تنها در منطق‌دانی او
خلاصه کرد؛ چراکه چهل بار تجدیدچاپ کتاب «صرف و نحو و اصول تجزیه و ترکیب» نیز، جنبه‌ای
دیگر از وجهه علمی او را به نمایش می‌گذارد.

خوانساری سرانجام پس از طی یک دوره بیماری، در ۱۴اسفندماه۱۳۸۸
و در سن ۸۸سالگی درگذشت و در قطعه نام‌آوران بهشت‌زهرا(س) به خاک سپرده شد.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در سال۱۳۸۶ و در زمان حیات محمد
خوانساری، کتابی درباره زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی او به چاپ رسانیده‌است.