تهمینه میلانی کارگردان مستقلی است که با تمام مشکلاتی که
بر سر راه فیلمسازی‌اش بوده همواره از دغدغه‌هایش گفته و از آن دفاع کرده است.
فیلم سینمایی «ملی و راه‌های نرفته‌اش» آخرین ساخته این کارگردان است که برای
نمایش در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر از بخش مسابقه جا ماند. در جشنواره جهانی
فجر هم میلانی به دلیل سیاست‌هایی که ضابطه‌مند نیستند اجازه پخش فیلمش را نداد. ویژگی
بارز او اعتماد کردن به جوان‌هاست و این‌که به خوبی مخاطب و شرایط را می‌شناسد و
می‌داند که چه فیلمی با چه بازیگرهایی در چه برهه‌ای از زمان می‌فروشد، به همین
خاطر فیلم‌هایش اگر در بدترین زمان ممکن هم اکران شوند موفق به تامین هزینه‌های اولیه
می‌شوند. او سال‌هاست فیلمنامه «تنهایی پرهیاهو» را در ژانر دفاع مقدس نوشته
است ولی امکان ساختش تاکنون میسر نشده است. گفت‌و‌گوی ما با این کارگردان زن مستقل
پیش روی شماست:

ساخت فیلم راجع به زن‌ها دغدغه شما محسوب می‌شود و ما می‌بینیم
در فیلم‌هایی مثل «آتش بس» هم که به ظاهر شکلی زنانه ندارد و قرار است مسائل
خانوادگی را مطرح کند نگاه شما به زن‌ها پررنگ‌تر است.

بیش از ۹۰ درصد کارگردانان سینمای ایران مرد هستند که با
داستان‌های متنوع از افکار و عقاید خود فیلم می‌سازند. فیلمساز شدم تا آنچه در فکر
من می‌گذرد و دیگران درباره آن نمی‌اندیشند و درباره‌اش فیلم نمی‌سازند را تبدیل
به فیلم کنم و این شد که اولویت من با ساخت فیلم‌هایی با محوریت زن و مسائل او شد.
گاه سنگ‌هایی سر راه من قرار می‌گیرد که نمی‌شود کار مورد نظرم را پیش ببرم و برای
همین در برهه‌هایی به‌دنبال علائق ثانویه‌ای چون «سوپر استار» ‌رفتم که در آن با
آن‌که قهرمان اصلی‌ام زن نیست، اما درام قصه بر محوریت زن است.

چرا «ملی و راه‌های نرفته‌اش» و چرا خشونت خانگی؟

چراکه نه. بسیاری از زنان کشور با خشونت خانگی درگیر هستند
و بسته به میزان خشونت اعمال شده بر آن‌ها، رنج می‌برند. اغلب آن‌ها به دلایل
متنوع از جمله حفظ آبروی خانواده و نداشتن استقلال مادی سکوت می‌کنند، اما صدمات
روانی و جسمی ناشی از خشونت، آن‌ها را افسرده و یا پرخاشگر می‌کند، و باعث می‌شود صدمه
و آسیب جدی به خودشان، خانواده و جامعه وارد کنند.

یادمان باشد که جامعه از خانواده‌های کوچک متنوع شکل می‌گیرد
و هر چه حال خانواده بد باشد جامعه ناسالم‌تر است. خشونت، فقط کتک زدن و تنبیه‌های
جسمی نیست و ابعاد بزرگتری دارد که به آن بی‌توجهیم. کلمات توهین‌آمیز، شک، بدبینی
که در دنیای برخی از مردان، نام غیرت به‌خود می‌گیرد نیز بخشی از این خشونت است. کمترین
پی آمد این نوع خشونت، نفی هویت فردی و از بین رفتن اتکا به نفس و اعتماد به نفس
فرد مورد خشونت است. بنابر‌این برای داشتن جامعه سالم و پر‌بار باید به خشونت در
هر شکل آن خاتمه داد.

آیا مقصر اصلی در مسئله و بحران زندگی ملیحه خانواده او بودند؟

به‌دنبال مقصر نیستم، اما بیننده را متوجه خطاهای آن‌ها می‌کنم.
متاسفانه رفتار و نگاه تبعیض‌آمیز در مورد فرزندان دختر در بسیاری از خانواده‌ها نهادینه
شده است. کنترل خشونت و و سوال و جواب‌های بیش از حد، موجب گریز دختران جوان از
خانه می‌شود. برای من این مهم بود که از خانواده‌ای که توجه کافی به دختر خود
نداشته‌اند و به نوعی او را کم‌تجربه و چشم و گوش بسته بار آورده‌اند، بپرسم که
چرا هنگامی که او احساس بی‌پناهی می‌کند، پناهش نمی‌دهند و حمایتش نمی‌کنند. چرا
مسئولیت نقش اشتباه خود در زندگی مَلی را نمی‌پذیرند؟ آیا او به‌دلیل اشتباهی که
بر اثر بی‌تجربگی مرتکب شده است، باید تا آخر عمر بی‌پناه بماند و بسوزد و بسازد؟!
چرا در بسیاری از خانواده‌ها محیط دلچسب، مهربان و امنی برای دختران جوان فراهم نیست؟
چرا پدران و مادران اجازه رشد اجتماعی را به دختران خود نمی‌دهند و به هنگام خطا
در خانه را به روی او نمی‌گشایند؟ این کلمه آبرو چیست که موجب آسیب‌های جدی اجتماعی
می‌شود؟

آیا با ساخت فیلم‌های اجتماعی از نوع «ملی و هزار راه نرفته‌اش»
می‌توان به آگاهی رسانی به نسل جوان در مورد پدیده خشونت و تبعاتش امیدوار بود؟

ما با این کار باب بحث را باز می‌کنیم، همان‌طور که در فیلم‌های
مختلفی که ساختیم این‌کار را کردیم و در فیلم «دو زن» نفی هویت انسانی زنان، در فیلم
«واکنش پنجم» حق مادری و حضانت اطفال بعد از مرگ همسر، در فیلم «زن زیادی» خیانت
همسران به زنان نجیب خود و… را نشان دادیم.

آیا فیلم «مَلی و راه‌های نرفته‌اش» به‌دلیل موضوع آن، از
جشنواره جا ماند؟

جواب قاطعی برای سوال شما ندارم. اما قبلا پیش آمده است که یکی
از مدیر‌کل‌های ارشاد، به‌دلیل همذات پنداری با شخصیت قابل نقد فیلم «دو زن» در
برابر فیلمنامه جبهه گرفته و بعد از ساخت مقابل آن ایستاده است و صراحتا به من گفته
که من نخواهم گذاشت شما این فیلم را بسازید. اما ضرورت اجتماعی موجب ساخت فیلم شد،
همان‌طور که «ملی و راه‌های نرفته‌اش» هم ساخته شد.

چرا زمانی‌که فیلم شما و کارگردانان مطرح دیگر از جشنواره فیلم
فجر کنار گذاشته شد اعتراض نکردید؟

شاید چون عادت داشتم. این اولین بار نبود که فیلمی از من در
جشنواره به نمایش در نمی‌آمد. فیلم‌های «افسانه آه»، «یکی از ما دو نفر»، «آتش بس»
و… هم در جشنواره‌های زمان خودشان به نمایش در نیامدند. زمانی‌که فیلم «افسانه
آه» فیلم دوم من، با موضوعی روانشناختی و فلسفی کنار گذاشته شد، ۲۸ سال سن داشتم و
دلم شکست. سال بعد، وقتی فیلم در تلویزیون به نمایش درآمد، دوتن از اعضای هیات
انتخاب زنگ زدند و حلالیت خواستند و گفتند فیلم ساعت دو نیمه شب برای آن‌ها به نمایش
درآمد و همگی خواب بودند و تصمیم گرفتند فیلم را در مسابقه فجر نگذارند. و این‌ها
مسائل فیلمی بود با کانسپت خوشبختی که در بیش از سی جشنواره بین‌المللی و مراکز
فرهنگی به نمایش درآمد. شاید سال آینده هم هیات انتخاب حلالیت بخواهند، بدون آن‌که
به تاثیر عملکرد خودشان بیندیشند.

چرا وقتی فیلم «ملی و راه‌های نرفته‌اش» در بخش مسابقه بین‌الملل
فجر پذیرفته شد، قبول نکردید؟

برای اعتراض به سیاست‌هایی که ضابطه‌مند نیست. این یعنی چه
که یک هیات انتخاب به سلیقه خودش، یک جور فکر کند و هیات بعدی طور دیگر. در این میان
ضوابط چه می‌شود؟! صادقانه بگویم برای من و همسرم گرفتن جایزه از جشنواره‌ها چه
داخلی و چه خارجی در درجه دوم است. بنابر این مطابق سلیقه اداره‌کنندگان هیچ
جشنواره‌ای فکر نمی‌کنیم. ما معتقدیم راه درست را می‌رویم و اصل فیلمی است که می‌سازیم
و تاثیری که بر بیننده طبقه متوسط ایران دارد.حالا اگر جشنواره‌ای هم آن را پسندید
چه بهتر.

شما و همسرتان مهندس نیک‌بین جزو معدود تهیه‌کنندگان مستقل
کشور هستید، آیا نگرانی از بازگشت سرمایه ندارید؟

این نگرانی همیشه وجود دارد. فضای جامعه ما همیشه آبستن
حوادث است و کسی نمی‌تواند امنیت سرمایه را تضمین کند. بنا‌بر‌این، ما هم ترجیح می‌دهیم
از وامی که دولت در اختیار فیلمسازان قرار می‌دهد، بهره‌مند باشیم. اشکال این‌جاست
که مدیران برخی از دوره‌های بنیاد فارابی علاقه‌ای به حمایت از ما نداشتند و
ندارند. امکاناتی که باید به تساوی در اختیار فیلمسازان قرار گیرد به فیلم‌هایی
اختصاص می‌یابد که مطابق میل مدیران باشد.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز شما اعتماد کردن به بازیگران
جوان است درباره این موضوع برایمان توضیح دهید.

از نظر من طبعا اگر هنرپیشه فیلم، چهره کمتر شناخته شده‌ای
داشته باشد، باور‌پذیر‌تر است.

آیا انتخاب ماهور الوند بر همین مبنا بود ؟

در این پروژه خاص به‌دلیل سختی نقش، قابلیت‌های بازیگر هم
مطرح بود. من با تعداد بسیار زیادی از بازیگران تئاتر، سینما و چهره‌های جدید
ملاقات کردم. اولین بار که ماهور را دیدم، تحت تاثیر رفتار و چهره‌اش قرار گرفتم، در
نهایت این دخترم ژینا بود، که او را تایید کرد. روزی که ژینا گفت ماهور بیشتر از دیگران
به ملی نزدیک است، به‌دلیل دقتی که در این امور دارد، حرفش را پذیرفتم و در همان
شروع تمرین‌ها به این یقین رسیدم که ماهور، مَلی فیلم من است. این یقین، تایید خانم
مهری شیرازی (طراح گریم) و آقای تورج منصوری (مدیر فیلمبرداری) را
هم در پی داشت که چهره و فیزیک
ماهور را مناسب نقش مَلی ارزیابی کردند.

از زمان اکران فیلم و گروه سینمایی که «ملی و راه‌های نرفته‌اش»
در آن اکران شده راضی هستید؟

سرگروه بسیار خوبی داریم و ۲۵ سالن سینما که بسیار مناسب
است. فیلم قرار بود مردادماه اکران شود که به‌دلایلی عقب افتاد. چند روز دیگر ماه
محرم شروع می‌شود و بعد هم تعطیلات عاشورا و تاسوعا را داریم، که کمر نمایش فیلم‌ها
را می‌شکند. از آن مهم‌‌تر، از روز اول اکران فیلم «ملی و راه‌های نرفته‌اش» بلیط‌ها
نیم‌بها شد. با این‌همه، با استقبالی که در چند روز اول از فیلم شد به آینده
امیدواریم.

شما به خوبی مخاطبتان را می‌شناسید و این مسئله باعث شده
است فیلم‌هایتان اگر در شرایط درست اکران شود به فروش قابل قبولی برسد. این شناخت
از کجا می‌آید؟

ارتباط خلاق با آدم‌ها، مخاطب‌شناسی و احترام به مخاطب. من
برای پولی که تماشاگر برای بلیط فیلم می‌پردازد، احترام قائلم و از بهترین متخصصین
برای ساخت فیلم استفاده می‌کنم.

فکر می‌کنید با توجه به این‌که هدفتان از ساخت این فیلم را
گفتید به آن خواهید رسید؟

بله. در همین چند روز اول اکران، نتیجه درخشان است. کامنت‌هایی
که در فیس‌بوک و اینستاگرام می‌گذارند بسیار دلگرم کننده است. به‌ویژه واکنش مردان
جوان که می‌گویند هرگز راه سیامک را نخواهند رفت و خانم‌های جوان و میانسال که هر
یک با بخشی از فیلم همذات‌پنداری کرده‌اند و از من برای ساخت فیلم درباره این
مشکلات نادیده گرفته شده، تشکر می‌کنند.

با توجه به این‌که شما به بازیگرهای چهره اعتقاد دارید و
حتی برای نقش‌های کوچکتان هم چهره‌ها را در نظر می‌گیرید و این فیلم کم چهره‌ترین
فیلم شماست، واکنش مخاطب را چگونه می‌بینید؟

من منکر نقش بازیگران چهره در فروش فیلم نیستم، اما بیشتر
تماشاگران فیلم‌های ما، برای دیدن فیلم تهمینه میلانی به سینما می‌آیند و بسیاری
از چهره‌های شناخته شده سینما هم با فیلم‌های من چهره شده‌اند. از کجا می‌دانید
فردا ماهور یا بازیگران جوان تئاتر که با این فیلم به سینما معرفی شدند یکی از چهره‌های
بازیگری نشوند.

آیا به دلیل پتانسیل فیلمنامه از حضور این بازیگران بهره
بردید یا بیشتر از این نمی‌خواستید هزینه کنید؟

من به‌دلیل نوع نقش آن‌ها را انتخاب کردم. کافی است به
تیتراژ فیلم نگاه کنید تا ببینید از بهترین‌ها و گران‌ترین عوامل ساخت فیلم از
جمله فیلمبردار، صدابردار، طراح گریم، عکاس، مونتور، مدیر تولید، طراح صحنه، صداگذار
و… بهره گرفته شده است و صرفه‌جویی در هزینه اصلا مطرح نبود.

از بازی بازیگرها در فیلم آخرتان راضی هستید و کلیت فیلم آن
چیزی شده که شما دوست داشتید؟

ناراضی نیستم. اما در فضای پر استرسی فیلم را ساختم که یک
پایم دادگاه انقلاب بود و یک پایم سر فیلمبرداری. در مجموع در طول ساخت فیلم خیلی
اذیت شدم و هر شب با کابوس خوابیدم. از شورای فیلمنامه اذیتم کردند تا هیات انتخاب
جشنواره و شورای پروانه نمایش و اکران. گرچه مطمئن هستم در نهایت و در آینده نزدیک
به این فیلم افتخار خواهند کرد.

مشکل عمده در راه فیلمسازان مستقل را چه می‌دانید؟

روابط و سلیقه جای ضوابط را گرفته است. این‌که چه کسی
معاونت سینمایی و اداره کل نظارت و ارزشیابی را بر عهده دارد، بسیار مهم است. مدیری
عوض می‌شود و بسیاری چیزها هم به دنبال او عوض می‌شود. به انتخاب فیلم‌ها در
جشنواره امسال نگاه کنید! حقیقتا چند فیلم انتخاب شده مناسب جشنواره بود؟

می‌دانم که همواره دغدغه ساخت فیلمی درباره دفاع مقدس را
دارید و در این زمینه مطالعات زیادی کرده‌اید و آن گونه که خاطرم هست فیلمنامه
آماده هم دارید، چرا در این ژانر فیلم نمی‌سازید؟

فیلمنامه «تنهایی پر‌هیاهو» را که موضوعی ملی، میهنی داشت و
روز اول جنگ در خرمشهر را به نمایش می‌گذاشت، با علاقه و انگیزه بسیار نوشتم و فیلمنامه‌های
بسیار دیگری را هم نوشته‌ام که ساخته نشدند. دلیلش هم تفکر ایدئولوژیک و سنگ‌اندازی
برخی از مسئولان است. آن‌ها فیلمنامه «تنهایی پر‌هیاهو» را بسیار پسندیدند اما از
دید آن‌ها من فرد موجهی برای ساخت فیلمی ملی، میهنی نبودم..

سعیده خدابخش