محمدرضا شرف‌الدین از سینماگران و تهیه‌کنندگان ایرانی
متولد ۱۳۳۷ اصفهان
است و فارغ‌التحصیل رشته عکاسی از دانشگاه تهران که سابقه ریاست انجمن سینمای دفاع
مقدس را در کارنامه خود دارد. وی در بیش از پنجاه فیلم سینمایی مسئول جلوه‌های
ویژه بوده و ۱۰ فیلم را در کارنامه تهیه‌کنندگی خود دارد. با نزدیک شدن به هفته دفاع مقدس درباره این سینما
با وی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.

به عنوان یک سینماگر دفاع مقدس فکر می‌کنید چرا
ساخت فیلم درباره شهدای جنگ تحمیلی این قدر اندک است؟

سینما ملزومات خاص خودش را دارد، این‌که ما فکر کنیم
برای تمامی شهدای والا مقام و گرانقدر امکان ساخت فیلم وجود دارد، یک رویاپردازی است.
همه زندگینامه‌ها وجوه دراماتیک سینما را ندارند. زندگی‌نامه‌ها علاوه بر داشتن
بار دراماتیک باید دارای جذابیت نیز باشند و این جذابیت باید در حدی باشد که مخاطب
را ترغیب به تماشای فیلم کند. بسیاری از شهدا
زندگی‌های مشابه دارند. چند فراز در همگی آن‌ها مشترک است که
در یک خانواده مذهبی و متوسط به دنیا آمدند و دوران کودکی را در فلان مدرسه گذراندند.
آیا واقعا نکته‌ای که یک شهید را برجسته‌تر و متفاوت‌تر می‌کند این موضوعات است؟ معتقدم
همه شهدا برجسته‌تر از دیگر انسان‌ها هستند، شهادت گزینش است و هرکسی چنین لیاقتی نصیبش
نخواهد شد. اما این برجستگی چگونه قابل کشف است؟ و آیا این مهم را می‌توان درک کرد
تا بتوانیم آن را به صورت فیلم درآوریم؟

سینما تنها می‌تواند به گوشه‌ای از وجود شهیدان بپردازد
و این ویژگی‌ها در بسیاری از شهیدان مشترک است. زمانی‌که فیلم چند شهید را می‌سازیم،
به سرعت به تکرار می‌افتیم، آن زمان است که فیلم و سینما جذابیت خود را از دست می‌دهد
و بنابراین مخاطب هم آن را پس خواهد زد.

این گزینش و پرداخت باید چگونه باشد؟

دراین راستا
نباید کار تکراری کرد. باید به معنا و مفهوم خاصی از شهید پرداخت، در این صورت زندگی
آن فرد و تخیل خود نویسنده اجازه می‌دهد که پیرامون آن معنا داستان‌پردازی کند. شهدا
در بسیاری از ویژگی‌های معنوی مانند اخلاص، فداکاری، ولایت مسئولی، نبض شهادت و ایثار
مشترک هستند. پس بهتر است به سراغ موضوعات و معنا‌های گوناگونی از این شهیدان رفت.
شهادت یک معنا و مفهوم کلی است و صدها نمونه برای آن می‌شود پیدا کرد. به‌طور مثال؛
حسین‌بن‌علی(ع) به یک صورت و حضرت علی‌اکبر به گونه‌ای دیگر به شهادت رسیدند، با
این‌که شهادت‌ها در یک مقطع است. باید مواظبت کنیم به سمت تکرار نرویم. اگر بخواهیم
قصه شهیدان را بازگو کنیم تقریبا ۸۰ درصد مشترکات شهدا را بیان کردیم و این تکرار برای
سینمای ما مناسب نیست.

حتی در سینمای هالیوودی زمانی‌که به تکرار می‌افتند،
شخصیت‌های مجازی خلق می‌کنند و مرد عنکبوتی تولید می‌شود. این یعنی در واقعیت به ته
قصه رسیدند. مگر این‌که یک خلاقیت غیر متعارف و برجسته پشت یک قصه تکراری قرار گیرد
و آن را به یک روایت جدید برساند.

برای فرار از این تکرار چه پیشنهادی دارید؟

باید دنبال سینمای معناگرا رفت، سینمایی که مفهوم خاصی
را از حوزه دفاع مقدس مطرح می‌کند و یا این‌که برویم سراغ بازسازی مستندات سینما، تا
کمی متفاوت شود. فیلم‌های متفاوتی را که درسینمای دفاع مقدس بررسی می‌کنم می‌بینم برجسته
بودن یک یا دو ویژگی ازخصویت‌های گفته شده توانسته آن فیلم را نمایان کند.

امروزه عامل مهمی که باید به سینمای دفاع مقدس اضافه
کرد، نگاه خلاق و نوین است. خلاقیت باید به کمک سینمای ایران بیاید، فیلم «اخراجی ها»
از آقای ده‌نمکی درست در افول سینمای دفاع مقدس به یک‌باره گل می‌کند و یک رویکرد و
خلاقیت جدید ایجاد می‌کند، سینما را به اوج می‌رساند و رکورد فروش نصیب سینمای دفاع
مقدس می‌شود. همچنین فیلم «چه» ابراهیم حاتمی‌کیا، به‌رغم فروش، سینمای متفاوتی را
همراه با نوعی بیوگرافی محدود از یک شخصیت در یک زمان خاص ارائه می‌دهد و تمامی مشخصات
گفته شده از جمله موضوعات خاص، معنای خاص و خلاقیت در فیلم «چه» را شاهد هستیم و کار
مورد استقبال قرار می‌گیرد. به نظر من فیلم موفقی بود. «آژانس شیشه‌ای» حاتمی‌کیا هم
از جمله فیلم‌های پر‌مخاطب سینما است. علت آن هم این است که راه جدیدی را در این حوزه
باز می‌کند، به نقد شرایط موجود و تفکرات می‌پردازد و یک اتفاق و کنش جدید را در سینما
شکل می‌دهد و در نهایت فیلم موفقی می‌شود.

درباره ساخت فیلم‌های مناسبتی در این حوزه چه نظری
دارید؟

ورود سینما
به همه عرصه‌ها و این‌که به محض برخورد به یک شهید شاخص حتما بخواهیم برای آن بزرگوار
فیلمی ساخته شود یا به دلیل مناسبت و نامگذاری آن دهه برای یک شهید فیلمی ساخته شود،
غلط است. سینما باید سوژه‌های خود را از جامعه پیدا کند و به‌روز باشد.

پس چه موضوعاتی مناسبند؟

باید دید جامعه ما چه چیزهایی را از آن ویژگی‌ها و شخصیت‌ها
کم دارد که متاسفانه امروز همه را کم داریم و به هر موضوع انسانی دست بزنیم جامعه نیازمند
است، بنابراین مناسبتی عمل کردن درست نیست. باید به موضوعات ملی توجه کرد. ما هنوز
فیلم جامعه‌ای خوب در مورد خرمشهر نداریم و این درحالی است که هیچ فیلمی نمی‌تواند
پاسخ‌گوی این حماسه بزرگ باشد. تنها می‌توان گوشه‌ای از این حماسه را با آثار هنری
و ابزار هنری ارائه دهیم. البته فیلم‌های خوبی ساخته شده اما هنوز سینما نتوانسته حق
مطلب را برای دفاع مقدس ادا کند، به همین خاطر است که همه سرگردان این وادی هستند.

الهه مردانی