به گزارش صبا، رضا کوچک‌‌زاده مدیر شبکه رادیویی گفت‌وگو با اشاره به نقش راهبردی و مهم مستند سازی رادیویی گفت: نقش رسانه در تقویت اعتماد میان مردم و نظام حکمرانی یک امر بی بدیل است که همه حکومت ها در جهان تلاش می کنند از قدرت آن بهره ببرند. رادیو هم با توجه به ظرفیت های متعددی که دارد همواره پلی بین مردم و حاکمیت بوده است. در بستر تحولات سیاسی اجتماعی ناظران سیاسی و رسانه ای رادیو را به مثابه شش جامعه تلقی می کنند که می تواند نیازهای یک جامعه را پوشش و برای آن ارائه طریق کند. این بدان معناست که مردم می توانند تولیدکننده پیام باشند و این ظرفیت مهم موجب تقویت سرمایه اجتماعی جامعه می شود.

وی خاطرنشان کرد :مستند سازی بخش مهمی از ساختار برنامه سازی است که بدون پیرایه بر واقعیت های موجود در جامعه نقطه می گذارد و برای ارائه بدون روتوش مطالب به مخاطب تلاش می کند. توجه به این بخش در نظام برنامه سازی رادیویی و توجه همه شبکه ها به آن، دسترسی مناسب تهیه کنندگان به آرشیو ها، حاکمیت نگاه خط سبزی به جای خطوط متعدد و متقاطع قرمز و دست و پاگیر، توجه به دغدغه های اجتماعی، اهمیت بخشی به مقوله زمان و مکان، بهره گیری از فناوری های اطلاعاتی نوین، میدان دادن به تهیه کنندگان و نیروی انسانی خبره و با تجربه در حوزه مستند و در نهایت برگزاری جشنواره های مستند برای معرفی آثار برتر و ایجاد یک فضای رقابتی میان عوامل تولید است که راهکار مفیدی برای تقویت مستند سازی در رادیو محسوب می شود. مشخصا برای تقویت جریان مستندسازی در رادیو، باید تولیدات مردمی شوند. این یک جریان ناگزیر است و با نگاهی به برخی آثار مردمی در حوزه مستند می توان دریافت که استانداردهایی در تولید این آثار رعایت می شود که قابل رقابت با نمونه های حرفه ای است. پر واضح است مردم سرمایه اصلی رسانه هستند و اگر تنوع در تولید مستند ایجاد شود در نگاه اول می توان ظرفیت های بومی و استانی را تقویت کرد و روایت های جدید در عرصه رسانه ایجاد کرد.

مدیر رادیو گفت‌وگو با بیان اینکه جشنواره ها می تواند نقش های ماندگاری در سپهر رسانه ای داشته باشند ادامه داد : نفس برگزاری جشنواره کاری جذاب و رقابت زاست. در ارتباط با برنامه سازی رادیویی این موضوع جذاب تر نیز می شود؛ چون جشنواره ها باعث شناخت سراسری حاضران از همدیگر شده و به نوعی یک کلاس اموزشی بسیار مهم تلقی می گردد. جشنواره باعث می شود ده ها آثار به آن راه یابند و در بستر توجه به نقاط قوت و ضعف آثار، برترین ها مورد تقدیر شود که بالطبع در این فرایند، همه شرکت کنندگان در این روند عملکرد خود را آسیب شناسی و نقاط قوت و ضعف خود را ارزیابی می نمایند. از طرف دیگر ایجاد یک فضای رقابتی بین شرکت کننده، موجد انگیزه بیشتر می شود که خود مسبب تقویت برنامه سازی در رادیو خواهد بود. ذکر این نکته ضروری است که نقد یک اثر رادیویی و هر اثر هنری می تواند موجب قوام تولیدات در مجموعه رسانه بویژه رادیو شود و در این رهگذر شناخت از معیارهای مستندهای رادیویی تسهیل می شود.

وی خاطرنشان کرد: جشنواره نشان دهنده فضای رقابتی، به گزینی و تقویت برنامه سازی است و این روند روبه رشد، حکایت از سلامت، خلاقیت و توان نوآوری در رسانه رادیو است.کار رادیویی، با توجه به نبود تصویر بسیار سخت تر از کارهای تلویزیونی است و برای ماندگاری و تاثیر گذاری بر مخاطب باید از قوه خیال و توان گفتار و مطلب استفاده نمایند که خود منجر به قوت کارها می گردد. در این فرایند، برگزاری جشنواره ها و بررسی آثار زیر نظر اساتید برجسته، خودکار مثبت دیگری است که منجر به تقویت برنامه ها و افزایش حجم آثار مثبت و موفق در رادیو می شود. بنابراین روند روبه رشد جشنواره ها، نشان از سلامت، پیشرفت و نخبگانی شدن این رسانه می شود و هرچه سطح جشنواره ها کیفی تر و فراگیر تر شود، قطعا موجب تقویت رادیو خواهد بود.

کوچک زاده ادامه داد : جشنواره ها در محیط خلاء اتفاق نمی‌افتند و اساسا جشنواره ها برای جشنواره بودن نیز برگزار نمی شوند. بلکه هدف آن است تا از مجرای اینگونه جشنواره ها، آثار برجسته شناسایی و افراد موفق مورد تشویق قرار گیرند و در نهایت همه در خدمت رادیو باشند. جشنواره خود را با ارائه آثار نشان می دهد و در آن ارتباط مدیران با برنامه سازان بیش از پیش تقویت می شود که در نهایت این فرایند، رضایت مخاطب حاصل خواهد شد. هرچه از مجرای جشنواره ها تقویت کارها بیشتر شود و آثار نمونه خود را نشان بدهند حتما تقویت کیفی آثار در رضایتمندی مخاطب سهیم خواهد بود.

مدیر رادیو گفتگو با اشاره به نقش مهم رادیو و قدمت این رسانه ادامه داد : رادیو سنتی ترین رسانه جمعی در جهان و ایران است و در زمانی نه چندان دور( تا ۳ دهه پیش به ماقبل) رسانه مرجع، همه جایی و فراگیر بود. اینک گرچه با توجه به ظهور فناوری های ارتباطی نوین و دیجیتال، شامل اینترنت، فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و حتی تلویزیون، رقابت سخت تر شده است اما همچنان رادیو یک رسانه مرجع محسوب می شود. رادیو امروز از محل کار تا خانه، از خودرو تا زمین کشاورزی و … در دسترس است. طبعا مخاطبی که تشنه اطلاعات است اگر درک کند نیازش در رادیو برآورده می شود حتما رادیو را رسانه مرجع خود قرار می دهد .از جمله کارکرد جشنواره ها در کنار ارائه اثار و ایجاد فضای رقابتی بودن، اسیب شناسی حوزه کارکرد رادیو نیز هست. ضمن اینکه در این جشنواره ها، حضور نخبگان نیز شدت یافته و تضارب مناسبی از آراء برای ارائه راهکارها نیز ارائه می گردد. لذا بهره گرفتن از این جشنواره ها و حتی جهت دهی آنها به سمت آسیب شناسی عرصه کار رادیویی منجر به تقویت این رسانه، مخاطب افزایی و تقویت نقش این رسانه در جامعه می گردد. رادیو هنوز از این ظرفیت برخوردار است که در مدار مرجعیت مخاطب قرار گیرد و این جشنواره ها می توانند این ظرفیت را ایجاد نمایند.

وی افزود: مستند سازی کاری به مراتب سخت تر از دیگر قالب های برنامه سازی در رادیوست و نیازمند وقت، حوصله، هزینه و آرشیو است. از طرف دیگر رادیو همچون رودخانه ای باید ۲۴ ساعته جریان داشته باشد. لذا با وضعیت کمبود مالی و بعضا سرمایه انسانی ، وضعیت کنونی مشاهده می شود. لیکن برگزاری این جشنواره ها و تقدیر از آثار برتر، حتما در درک اهمیت مستند توسط مدیران و تهیه کنندگان موثر خواهد بود و تاثیر خود را در قاب آینده رادیو نشان خواهد داد. اما یکی از اصلی ترین دلایل کم توجهی ضعف آموزش در حوزه مستندسازی است.

کوچک زاده ادامه داد: مستندسازی در رادیو نیازمند حمایت جدی مسئولان عالی سازمان صدا و سیماست که اراده اقای دکتر جبلی در اولین جشنواره مستند رادیویی مبین این مسئله است. نکته دیگر تقویت این فرایند در معاونت صدا است که الحمدالله پیگیری های ویژه معاون صدا هم موید اهمیت قالب مستند در رادیو هست. با این حال، مهمترین سیاست ها بایستی در دو سطح صف و ستاد با همدیگر ممزوج گردد. از یک طرف نیازمند تقویت منابع مالی و ارائه ردیف مشخص بودجه برای این امر هستیم. از طرف دیگر تمایل تهیه کننده گان به سمت مستند سازی یا شناسایی استعدادهای ساخت مستند رادیویی در جامعه خصوصا همین جشنواره های رادیویی هستیم. ضمن اینکه مستند رادیویی به جهت الزامات خاص کار رادیویی و سواد بالای امروز مخاطب باید از چنان قوت اسنادی و راستی آزمایی برخوردار باشد که نه تنها منجر به دلزدگی مخاطب نشود بلکه رضایت آنها را نیز تقویت نماید. لذا در سطح ارائه کارهای مستند، کیفی سازی کارها و توجه به الزامات زمانی و روز جامعه امری حیاتی است.

وی افزود: در رسانه صرفا با روایت گری و میزگرد و برنامه های مجله ای نمی توان مخاطب را اقناع کرد. بایستی از ابزار مستند برای تعریف دقیق پدیده ها نیز کمک جست. انتظار آن است تا برنامه های مستند رادیویی که بر اسناد مکتوب و صوتی قوام یافته اند در راستای روشن شدن یک قضیه بیش از پیش اعتماد مخاطب را جلب نمایند. در واقع مستندات رادیویی که اعم از برنامه های سیاسی، فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی هستند باید به گونه ای متقن، حرفه ای، بی طرفانه و قوی ساخته و پخش بشوند که خود آن واقعیت ها موجب تقویت ذهن مخاطب و پذیرش هدف مورد نظر بشود نه اینکه روایت گری های آشکار در متن به زور بخواهد مخاطب را جهت دهی نماید. لذا برنامه مستند ضمن اینکه در راستای جهاد تبیین باید عمل نماید اما در تمام لایه های ساخت تا پخش آن باید به صورتی حرفه ای عمل نماید تا این برنامه به ضد خود تبدیل نگردد. به هر روی انتظار ازیک مستند رادیویی این است که در نبود تصویر و صرفا با اتکا به صدا تولید و پخش شود. پس حرفه ای بودن، استنادات قوی، احترام به رضایت و سواد مخاطب و تاثیر گذاری در جامعه مورد انتظار است.

مدیر رادیو گفتگو با بیان اینکه جشنواره ها می تواند زمینه ساز بروز استعدادها شگرف باشد ادامه داد: برای کشف استعدادهای این حوزه همین جشنواره ها اگر به صورت دائمی باشد، نقطه عزیمت مناسبی محسوب می گردد. ضمن اینکه رسانه رادیو باید بخشی دیگر از استعدادهای درونی خود را آموزش بدهد و برخی دیگر را از اماکن علمی و آموزشی کشور شناسایی و جذب نماید. پیشنهاد این است که جشنواره تولیدات مستند، دارای دبیرخانه دائمی شود و سطح کیفی و کمی ورود آثار و تقدیر از آنها گسترش یافته تا مجموعه بیشتری از استعدادها را به خود راه داده و موردشناسایی قرار بدهد.

وی ادامه داد مستندسازی کاری علمی است که ما حتما بی نیاز از جهان خارج نیستیم و اتفاقا در این مسیر مکلفیم تا نبوغ علمی جهانی را فراگرفته و حرف و پیام خود را به نحوی متقن در داخل بزنیم و حتی جهانی اقدام کنیم. حضور مستندسازان رادیویی خارجی باعث می شود تا نقاط ضعف مستندات داخلی ما شناسایی و برطرف شود. در بستر بین المللی شدن این جشنواره یک فضای تعاملی ایجاد می شود تا در همه سطوح بتوان به تقویت تولیدات داخلی پرداخت. در این مسیر مهمترین دستاورد، حرفه ای شدن مستند سازی های رادیویی است. حتی این فرایند، موجب آشنایی با نرم افزارها و سخت افزارهای فناوری لازم برای تقویت کار مستند سازی رادیویی خواهد شد که در نهایت منجر به تقویت این امر در کشور می شود. بنابراین می توان جهانی فکر کرد و منطقه ای عمل کرد یعنی با درک درست از مستند در جهان، مستندی با ویژگی های ایرانی بسازیم که در خور نیاز مخاطب باشد.

مدیر رادیو گفتگو در پایان این مصاحبه به اهمیت راهبردی بین المللی شدن جشنواره مستند رادیویی اشاره کرد و گفت: این یک ضرورت برای بین المللی شدن مستند سازی رادیویی در ایران است. لذا بایستی مسئولان متولی این امر برای این موضوع همت نموده تا هم ظرفیت های داخلی شناخته شوند و هم از توانمندی های بین المللی بهره برده شود. مهمترین کار در این راستا اراده مسئولین و تامین هزینه هاست. ضمن اینکه بایستی به دنبال آن بود تا این قبیل برنامه ها از طریق حامیان مالی تامین اعتبار شوند. بهره گیری از ظرفیت اتحادیه رادیو تلویزیونی آسیا-اقیانوسیه ABU در این مسیر و بهره گرفتن از تجربه آنها می تواند مفید باشد.

گفتنی است،‌ اختتامیه دومین جشنواره ملی مستند رادیویی پژواک با هدف شناسایی و معرفی استعدادهای حوزه مستند، ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ در سالن همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار می‌شود.