فیلم کوتاه «تکان» | شاهین حق‌شعار

به گزارش خبرنگار سینما صبا، فیلم کوتاه «تکان» در چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به نمایش درآمد. در این اثر رگه‌هایی از بلوغ با تمی متفاوت از آنچه در فیلم‌های کیارستمی و امثالهم‌ دیده می‌شود. ساب‌ژانر کینکی‌ که معطوف بر بزهکاری نوجوانان است هم در «تکان» قابل رویت است. در مجموع تمام این مباحث، فیلم کوتاه «تکان» یکی از آثار متفاوت و تامل‌برانگیز در چهلمین جشنواره فیلم کوتاه تهران بود که در چند رشته نامزد دریافت جایزه شد. شاهین حق‌شعار کارگردان‌‌‌ «تکان» در گفت‌وگو با خبرنگار صبا، به رویکرد این فیلم در روایت و تصویر پرداخت و از نگاه سینمایی خود در آثارش گفت.

*** روایت در فیلم کوتاه «تکان» همچون کارهای قبلی شما، متفاوت از روند غالب در فیلم‌های کوتاه و نیز سینمای بلند داستانی این سال‌هاست. مشخص است که این دغدغه را با خود دارید و در جست‌وجوی دستیابی به زبانی شخصی و متفاوت از فضای غالب پیرامونی هستید… 

-پس از موفقیت‌های چشمگیر آقای اصغر فرهادی و سینمای او در جهان، اغلب فیلم‌سازان به دنبال رئالیسم اجتماعی و بازی‌های ناتورالیستی بودند. من همواره سعی داشتم از این شکل سینما -که به اشتباه ژانر خوانده می‌شود- فاصله بگیرم. به همین سبب سعی کردم فضایی متفاوت در اولین فیلم کوتاه خود یعنی «هوک» رقم زنم. فیلمی که با رگه‌هایی از سینمای نوآر خیلی از مخاطبانِ آن دورهٔ انجمن را ذوق زده کرده بود. این اثر بودجه‌ای ۵ میلیون تومانی داشت. بعد از آن با کمک دوستان فیلم کوتاه دوم خود «دراپ» را ساختم. اثری مایه‌های نئونوآر و تریلر در آن جریان داشت.‌ «دراپ» با وجود تمام مشکلاتی که در ساحت نظارت و تکنیکی داشت، بازخورد خوبی از جانب مخاطبانش گرفت. در نهایت پس از چند سال کار نکردن به «تکان» رسیدم. مقابله با خشونت ایده اولیه این فیلم بود. انتخاب روش مقابله با ظلم بین دوگانه خشونت و صلح، بر اساس مناظره دوگانه سارتر و کامو ایده کانسپت فیلم بود. بعد از این مرحله در جست‌وجوی قصه بودم تا اینکه از تجربه کودکی‌ام کمک گرفتم. در کودکی‌‌ام همواره با انسان‌هایی مواجه بودم که از من زور بدنی بیشتری داشتند. خودم را جای آن‌ها می‌گذاشتم و می‌گفتم اگر قدرت آنان را داشتم چه کارهایی می‌توانستم بکنم! قصه فیلم کوتاه «تکان» در این نقطه ساخته شد.

فیلم کوتاه «دراپ» | شاهین حق‌شعار

***در جشنواره فیلم کوتاه تهران فیلم کوتاه «تکان» به عنوان یک تریلر نئونوآر معرفی شد. چقدر با این برچسب موافقید؟ چه المان‌هایی در این فیلم بوده که به عنوان یک تریلر نئونوآر معرفی شده است؟ در هر صورت به نظر می‌رسد ژانر اصلی این فیلم «کینکی» است. لطفاً توضیحی راجع به این موضوع هم بدهید.

-قبل از جشنواره درباره ژانر فیلم از من سوال شد و من چند ژانر و ساب‌ژانری که به فیلم مربوط بود را به آن‌ها گفتم. اما سر آخر تریلر و نئونوآر با هم معرفی شد. در صورتی که باید ویرگولی میان این دو می‌آمد. بنابراین این دو از یکدیگر جدا هستند. در مورد ژانر کینکی‌ هم باید بگویم من سعی داشتم «تکان» عاری از هرگونه خشونتی باشد. و خشونت از عناصر ژانر «کینکی» است. در نتیجه نمی‌توانیم این ژانر را به فیلم نسبت دهیم. برای ساخت تکان بیشتر از فیلم «بازی» اثر روبن اوستلوند کمک گرفتم. اساسا تلاش کردم از نمایش هرگونه خشونتی پرهیز کنم. اگر به شخصیت اصلی دقت کنید، هیچ نسبتی با پایین یا بالای شهر ندارد. از یک خانواده متوسطی می‌آید و مشکل او روبرو شدن با ظلم است. این کاراکتر خشن‌ترین کاری که در زندگی روزمره‌اش انجام میدم تماشای بتمن است. او حتی در انتخاب چاقوی خود از سوئیس آرمی (یک ابزار کاربردی که علاوه‌بر چاقو قیچی و پیچ‌گوشتی نیز دارد) استفاده می‌کند. به همین سبب «تکان» یک فیلم کینکی‌ نیست. اگر می‌بود این اثر به سمت سینمای رئالیسم اجتماعی کشیده می‌شد. سینمایی که من از آن فراری‌ام! ویژگی‌های نئونوآر «تکان» هم به فضای سیاه و سفید، رگه‌هایی از کارگاه‌بازی و اتمسفر مالیخولیایی آن مربوط می‌شود. از دیگر المان‌های ژانر نئو‌نوآر هم ابزار موجود در تاریخچه قصه‌گویی این سبک است. جایی که سینمای اکسپرسیونیسم تلاش می‌کرد با انتخاب لوکیشن و زوایای اگزجره، سایه‌ها و فضایی ساختگی جهان خود را رقم زند. فرم فیلم کوتاه «تکان» هم پیرو همین خط مشی بوده است.

***درون‌مایه‌های قابل توجهی در «تکان» از جمله «بلوغ» وجود داشت. اما شاخصه اصلی بر هم خوردن تقابل خیر و شر است. به طوری که فیلمی با پایه‌های وسترن داریم اما در نهایت همه این تصو‌رها و پیش‌بینی‌ها نقش بر آب می‌شود.

-بله! درون‌مایه و پیرنگ شخصیت اصلی کاملا بر مبنای «بلوغ» و «بالغ شدن» پایه‌ریزی شده است. اساسا ایده ناظر فیلم از جنس بلوغ است. اگر به پایان‌بندی فیلم و آن تکنیک دالی زوم بک دقت کنید می‌توانید نقش تغییر و بزرگ شدن را در شخصیت احساس کرده و به درون‌مایه روایت پی ببرید. برای نزدیک شدن به چنین درون‌مایه و پیرنگی مطالعه و نگاهی دوباره بر تاریخ سینما داشتم. به عنوان مثال کاراکتر تراویس بیکل در فیلم «راننده تاکسی» نیز نمونه مهمی از بلوغ اجتماعی و زیستی شخصیت است. نکته مهمی که در این جنس پیرنگ وجود دارد، کنش‌مند بودن است. سن و سال هیچ اهمیتی ندارد. شخصیت اصلی فیلم «تکان» نیز در پی انتقامی که می‌خواهد بگیرد، به نوعی کنش‌مند محسوب می‌شود.‌ پیرامون حضور ژانر وسترن نیز باید بگویم در کلیت میزانسن چنین چیزی را در ذهن مخاطب متبادر می‌کند، اما در جزئیات داستان کاملا فرق می‌کند. تمام سعی‌ام را کردم تا در عرصه تکنیک هر آنچه که مربوط به ژانر وسترن است را شکسته و دگرگون کنم. می‌توانم یک لیست از فیلم‌هایی که من را تحت تاثیر قرار دادند نیز به شما معرفی کنم: «هاراگیری» اثر کوبایاشی، «نفرت» اثر کاساوتس، این آثار بیشتر تاثیر فرمی را در این فیلم داشته‌اند و من برای ساخت «تکان» تنها از آن‌ها الهام گرفتم. در طراحی شخصیت‌ها هم از چنین فیلم‌هایی الهام گرفته‌ام: «گامو» اثر هارمونی کورین، «بازی» اثر اوستلوند «نوادا اسمیت»

***صحبتی هم اگر پیرامون حضور در بخش رقابتی این دوره از جشنواره تهران دارید، بفرمایید. 

-در جشنواره ترکیب‌بندی یا باکس‌بندی نمایش فیلم‌های باید چرخی می‌بود. به عنوان مثال فیلم کوتاه «تکان» می‌توانست همراه با سایر فیلم‌های حاضر در جشنواره نمایش داده شوند‌. گاهی به عنوان فیلم اول باکس، گاهی فیلم سوم یا چهارم. فرقی نمی‌کند. به هر روی جدول نمایش می‌توانست چرخی باشد. به همین سبب تنوع ژانر نیز در هر باکس تبلور می‌یافت. در مورد داوران جشنواره هم باید بگویم که آن‌ها می‌توانند جسارت بیشتری به خرج دهند. امسال در جشنواره فیلم کوتاه آثار پر هزینه‌ای حضور داشتند و به آن آثار توجه شده بود. اما من فیلم کوتاه «تکان» را با بودجه کمی ساختم. مشخص است که در سال‌های آینده فیلم‌سازان و داوطلبان این رویداد به بودجه کلان فیلم‌ها نگاه می‌کنند و آن‌ها را الگو قرار می‌دهند. نه فیلم‌هایی که با تلاش زیاد و هزینه کم ساخته شده‌اند. نه فیلم‌هایی که از لحاظ تکنیکی و فرمیک حرف تازه‌ای برای گفتن دارند! کار جدیدی کرده‌اند. اگر جشنواره به فیلم‌های آوانگارد بیشتر بها دهد سایر فیلم‌سازان جوان ترغیب می‌شوند که کارهای متفاوتی انجام دهند نه اینکه الگوهای تکراری موفق را باز تولید کنند. اگر جشنواره به این فیلم‌ها بها دهد، سایر فیلم‌سازان نیز برای ارائه آثار خود به جشنواره فیلم کوتاه تهران نزدیک‌تر خواهند شد.

*محراب توکلی