به گزارش صبا و به نقل از روابط‌عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست تخصصی «در بازار کتاب نوجوان چه می‌گذرد؟» دوشنبه هشتم آبان‌ماه ۱۴۰۲ با حضور نادر قدیانی مدیرمسئول انتشارات قدیانی، فاطمه طارمی شاعر، نویسنده و منتقد و سمانه‌سادات حسینی مدیر انتشارات مهرک در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

تشخیص محتوا برای کودکان کار سختی است

در ابتدای این نشست نادر قدیانی توضیحاتی درباره تعیین رده‌های سنی برای کتاب کودکان و نوجوان ارائه کرد و گفت: در دهه ۶۰ تعاریفی در این باره ارائه شد که پس از آن تغییر کرد. اکنون دوره اول دبستان؛ خردسال، دوره دوم دبستان؛ کودک، دوره راهنمایی؛ نوجوان و از ۱۸ سال به بالا را جوان در نظر می‌گیریم. البته فرزندان در خانواده‌های مختلف سبک زندگی خاص خود را دارند و می‌توان بر اساس آموخته‌های‌شان، برای آن‌ها محتوا تولید کرد.

وی ضمن ارائه تاریخچه‌ای از فعالیت‌های نشر قدیانی طی ۵۰ سال اخیر ادامه داد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ناشران مختلفی که از پیش از انقلاب فعال بودند، به صورت پراکنده برای کودک و نوجوان نیز آثاری را منتشر کردند، در سال ۶۴ اولین ناشری بودیم که در این حوزه به صورت تخصصی کار کردیم و بیش از ۶۰ عنوان کتاب منتشر کردیم.

مدیر انتشارات قدیانی با بیان اینکه نمی‌توان هر اثری را برای خردسالان و کودکان منتشر کرد، یادآور شد: تشخیص محتوا برای کودکان کار سختی است. متاسفانه برخی  از ناشران این حوزه شناخت درستی از این رده‌های سنی ندارند و آثار نامناسب را با تخفیف‌های زیاد به فروش می‌رسانند به همین دلیل من در دهه ۶۰، شورای بررسی کتاب کودک و نوجوان را در انتشارات قدیانی راه‌اندازی کردم. به نظرم این دهه، دوران طلایی نشر کودک و نوجوان بود.

این ناشر ضمن بیان اینکه با نسبت‌بندی تالیف و ترجمه برای نوجوانان  مخالفم، گفت: خلاء آثار مختلف در حوزه آموزشی و علمی برای نوجوانان احساس می‌شود. اطلاعاتی برای رده‌های سنی خردسال تا نوجوان در این حوزه‌ها با موضوعاتی مانند حیوانات، محیط زیست و… ارائه نمی‌شود. اگر سهم ترجمه در این زمینه‌ها برای کودک و نوجوان زیاد است به دلیل این است که شرایط برای تولید محتوا وجود ندارد اما من با تعیین نسبت بین ترجمه و تالیف در حوزه شعر و داستان موافقم چون شرایط برای تالیف فراهم است. در هر صورت نمی‌توانیم دور کشور حصار بکشیم و بگوییم از آثار ترجمه شده استفاده نکنیم؛ چون دنیای مجازی همه چیز را تغییر داده است.

او با اشاره به معدود بودن نویسندگان حوزه نوجوان، ادامه داد: گرچه دهه هشتادی‌ها آثاری را می‌نویسند اما این گروه اغلب آموزش ندیدند و هدایت نشدند. همچنین در حوزه کودک و نوجوان دایره‌المعارف اصولی نداریم؛ غالب دایره المعارف‌های این حوزه ترجمه بوده و لازم است ناشران به این حوزه‎ها توجه بیشتری نشان دهند و مراکز دولتی نیز از تدوین این دایره‌المعارف‌ها حمایت کنند.

قدیانی در پایان و در پاسخ به این سوال که چه ژانری را در انتشارات قدیانی دنبال می‌کنید و بازار چه انتظاری از شما دارد، گفت:  من مخالف ژانر فانتزی و وحشت هستم چون قبل از دهه ۵۰ هم تجربه این موضوع را داشتم. من قهرمان‌سازی را به غیر از قهرمانان فرهنگ ایرانی درست نمی‌دانم. این ژانر، نوجوان ما را دگرگون می‌کند و موجب شکل‌گیری انحرافات در نوجوانان می‌شود. با این وجود به صورت محدود و گزینشی، عناوینی در حوزه ادبیات فانتزی در قالب ترجمه منتشر کردیم. اکنون نیز در انتشارات قدیانی بیش از ۴۵۰ کتاب تالیفی در حوزه داستان و رمان در دست انتشار داریم.

کتاب‌های نوجوانان باید به روزتر باشد

در بخش دیگری از این نشست سمانه‌سادات حسینی یکی از چالش‌های نشر مهرک را تعیین رده سنی برای انتشار کتاب‌ها دانست و عنوان کرد: تعریف رده سنی در هر خانواده‌ای متناسب با آموخته‌های آن خانواده متفاوت است؛ اما نوجوان شخصی است که استقلال مالی دارد ولی مسئولیت اجتماعی ندارد. ما سعی کردیم در کتاب‌ها استانداردهایی را تعریف کنیم؛ بر این اساس دوره اول و دوم ابتدایی؛ کودک و دوره متوسطه یعنی ۱۳ سال به بالا را نوجوان در نظر می‌گیریم. اما همواره تعیین محتوا برای سنین مختلف یک چالش است.

وی درباره معیارهای تعیین محتوا برای کودک و نوجوان گفت: فهم کودکان و تغییرات رشدی‌شان، وجه ممیزه این گروه با نوجوانان است و زمینه تجربه زیسته نوجوانان آنها را با جوانان متمایز می‌کند. کتاب‌های نوجوانان باید به روزتر باشد و متناسب با نوجوانی که همواره در حال تجربه است تولید شود

او با اشاره به نسبت تالیف و ترجمه در کتاب‌های نوجوان بیان کرد: ما تلاش می‌کنیم بهترین محتوا از نظر کیفیت متن، تصویرسازی و… را برای ترجمه انتخاب کنیم و اساسا آثاری را گزینش می‌کنیم که به طور مثال از نویسنده‌های با تجربه یا آثاری که جایزه گرفته‌اند، باشد. این گزینش چرخه اقتصادی کتاب را هم تامین می‌کند؛ از سوی دیگر اگر آثار ترجمه‌ای، به خوبی گزینش شوند سهم سواد و آگاهی مخاطب را افزایش می‌دهند.

مدیر انتشارات مهرک با بیان اینکه مولف برای تالیف یک اثر نیازمند طی کردن فرآیند زمانی است، عنوان کرد: ۱۰ درصد آثار بخش کودک و نوجوان انتشارات سوره مهر ترجمه و ۹۰ درصد آن تالیف است. به این دلیل که دیگر ناشران در حوزه ترجمه به خوبی کار کردند. طی سه سال اخیر همه آثاری را که منتشر کردیم تالیف بوده و حمایت از نوقلمانی که آثار خوبی نوشتند را در دستور کار خود قرار دادیم.

او همچنین مطرح کرد: در مهرک تجربه نشان داده بچه‌ها مجموعه را دوست دارند اما رمان‌های خیلی بلند را نمی‌پسندند. از سوی دیگر مخاطبان در مجموعه داستان‌ها پیوستگی را می‌پسندند. در حوزه شعر نیز نوجوانان، شعر بزرگسال را دوست دارد.

سمانه‌سادات حسینی در پایان سخنان خود و در پاسخ به این سوال که چه ژانری را در انتشارات مهرک دنبال می‌کنند، گفت: نوجوان حوصله‌اش زود سر می‌رود و هیجان‌پسند است. نوجوان امروزی قهرمان‌ها را دوست دارد و اگر قهرمان دروغین ارائه کنیم به آنها آسیب می‌زنیم و باید قهرمانان اصیل خود را عرضه کنیم. به هر حال ما نمی‌خواهیم در مهرک ژانر خاصی را ترویج کنیم اما سرگرمی و جذابیت محتوا را اولویت قرار دادیم و تاکیدمان روی کتاب‌هایی است که بینش تاریخی درستی را به مخاطب ارائه کند.

کانون پرورش فکری خود را در کنار ناشران می‌داند

فاطمه طارمی با اشاره به اینکه گروه‌های سنی در کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان چهار سال پیش تغییر کرد، ادامه داد: امروز نوجوان را تا ۱۸ سال هم درنظر می‌گیریم اما کتابی که منتشر می‌شود با برچسب بالای ۱۵ سال است. انتشارات کانون پرورشی فکری نخستین ناشری است که برای مثبت صفر هم کتاب منتشر می‌کند و در هفته آینده کتاب‌ها به بازار می‌آید.

او با اشاره به اینکه در کانون برای تولید محتوای متناسب برای نوجوانان، اصل کلی وجود دارد، گفت: در این راستا بیشتر به سوی چاپ آثار تالیفی رفتیم. اکنون صد رمان تالیفی نوجوان در کانون منتشر شده که بیش از چهارده چاپ خورده است. نوجوان امروز دایره لغات، فهم و درکی از جهانش دارد که نویسندگان نوجوان از آن آگاه هستند اما بخشی در حوزه نوجوان وجود دارد که باید به آن پرداخته شود و آن عشق‌های ساده است.

طارمی با اشاره به اینکه نیاز نوجوان امروز قابل پیشبینی نیست و ممکن است به هر نوآوری روی بیاورد، تاکید کرد: کانون پرورش فکری با بیش از نیم قرن تجربه می‌تواند نقش راهبردی داشته باشد. با این وجود کانون خود را در کنار ناشران می‌داند و در همین راستا نیز برای مراکز فرهنگی کانون قریب به سه میلیون کتاب از ناشران دیگر خریداری کردیم. اما نمی توانیم جریانی که تالیف را در حوزه نوجوانان رقم زده کتمان کنیم و در عین حال تلاش کردیم برای تالیف نیز نیازسنجی مداومی از مخاطبانمان داشته باشیم.

وی ادامه داد: کانون تنها متولی دولتی کودک و نوجوان است و حول محور کتاب‌هایی کار می‌کند که نیاز نوجوان است. در کانون پرورش فکری کارهای پژوهشی بسیاری وجود دارد و به دلیل اینکه سند آموزشی است مورد حمایت قرار می‌گیرد. این آثار پرفروش نیستند اما چون کار بنیادی است باید از آن حمایت شود.

فاطمه طارمی در پایان و در پاسخ به این سوال که «چه ژانری را در کانون دنبال می‌کنید؟» اظهار کرد: کتاب‌های مهارتی کانون به خوبی به فروش رفتند. همچنین ما به قهرمانان ملی و میهنی پرداختیم و از آن استقبال شده است. ژانر زندگی‌نامه‌ها هم مورد استقبال قرار گرفت. تخیل در «ژانر وحشت» رها شده است و هر چه نویسنده می‌نویسد گویی مورد پسند قرار می‌گیرد. در این حوزه ما در کانون کمتر ورود کردیم و خوب است در این حوزه بیشتر کار کنیم. ژانر پلیسی هم همواره یکی از ژانرهایی است که مخاطب از آن استقبال کرده است.