به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون صبا، سریال «رحیل» از تازه‌ترین تلاش‌های عرصه سریال‌سازی برای تولید محصولی مخاطب‌پسند با روایت چندپهلوی یکی از برهه‌های کدر تاریخ است. «رحیل» که در ۲ فصل روانه آنتن شده، بر بازه زمانی زوال قاجار تا ظهور پهلوی تمرکز کرده و بر آن است تا پاسخی به این پرسش بدهد که جامعه ایران در دوره گذار از قجر به پهلوی از چه شرایطی برخوردار بود. «رحیل» با روایتی زنانه و البته تصویرگری مردان ماجراجو حول زنان متنفذ، بخشی از ناگفته‌های آن دوران را مصور کرده است. رامین عباسی‌زاده طراح و تهیه‌کننده سریال درباره وجود مختلف تولید با خبرنگار صبا صحبت کرده است که در ادامه می‌خوانید.

***تولید سریال تاریخی همچون «رحیل» چقدر دشوارتر از تولید یک سریال ملودرام است؟

-سریال‌سازی در همه جای دنیا تبدیل به صنعت شده است. کمپانی‌هایی عظیم در پشت تولید سریال‌ها قرار دارند و سعی می‌کنند از همان پیش پیش‌تولید و در مرحله ایده‌پردازی و گسترش سوژه، تحقیقات و پژوهش‌های متعددی داشته باشند تا به رضایتی نسبی از سوژه‌پردازی رسند و بعد به سمت پیش تولید روند. بارها شده که طرح سریال‌هایی به دلیل نبود توسعه کافی حتی به پیش تولید هم نرسیده است. نه فقط درباره سریال «رحیل»، بلکه در سریال‌های قبلی‌ام مثل «او یک فرشته بود»، «سقوط یک فرشته»، «انقلاب زیبا» و «پریدخت» سعی من بر آن بوده است که ابتدا به ایده جذابی برای سریال برسیم و بعد به سمت تصویب و تولید برویم. در ساختار غیرصنعتی تولید، سریال‌سازی بسیار ساده است چون می‌توان بدون عقبه، سریال تولید کرد ولی تولید سریال مخاطب‌‌پسند و باکیفیت خیلی دشوار است چون باید بکوشید در یک ساختار عادت کرده به سهل‌انگاری، هر لحظه مراقبت کنید که سریال‌تان از استانداردهای اصلی عدول نکند.

برای سریال «رحیل» تلاشم این بود، افرادی را به عنوان همکار کنار خود قرار دهم که درک بالایی از تولید استاندارد داشته باشند چون اساسا هیچ علاقه‌ای به تولید سریال به هر قیمت ممکن ندارم و می‌بینید که میان ۲ سریال آخرم چندین سال فاصله بود. خوشبختانه در ایران و به خصوص تلویزیون بعد از انقلاب، نیروهای خوبی پرورش یافته‌اند که گاهی باید سعی کنیم آن‌ها را از کنج انزوا بیرون آوریم و از تجربیات‌شان استفاده کنیم و به این ترتیب باتجربه‌ها نیز از کار برای تلویزیون لذت می‌برند.

***بعد از پخش فصل اول «رحیل» چه بازخوردهایی از این مجموعه داشتید؟

-سعی می‌کنم انتقادپذیر باشم و حتی تندترین انتقادات نسبت به سریال را مطالعه کنم و برای بهبود استفاده کنم. سریال «رحیل» دامنه مختلفی از مخاطب داشت؛ از جوانان که از لحن طغیان جوانی به نام اصلان و علقه‌های عاطفی سریال خوش‌شان آمده بود و اینکه قهرمان‌پردازی در سریال داریم آن هم تدریجی و میان‌سالان و پا به سن گذاشته‌ها از ریشه‌یابی برخی اتفاقات اجتماعی در گذر تغییر سلسله از قجر به پهلوی را ستوده بودند. در تحلیل‌های رسانه‌ای هم آنچه نظرم را جلب کرد اینکه رسانه‌ها فارغ از عقبه سیاسی، سعی کرده بودند بر چند مورد و از جمله تنوع بازیگر، چیدمان صحنه، داستان‌پردازی تو در تو، لحن زنانه و تصویرسازی دوره‌ای مرموز از تاریخ سخن بگویند. در کنار این‌ها آن وجه آیینی سریال و اجرای تعزیه هم چون در دل داستان تنیده شده بود و پیشوند دراماتیک خوبی برایش تدارک دیده شده بود، توانست مورد توجه مخاطبان قرار گیرد و چقدر خوب است که در هر سریال تاریخی بتوانیم بخش‌هایی از این آیین‌ها و فرهنگ‌های غنی ایرانی- اسلامی را به تصویر بکشیم.

٭٭٭آیا از ابتدا قرار بود این مجموعه ادامه‌دار باشد یا پس از استقبالی که از آن شد تصمیم به ساخت فصل دوم را گرفتید؟ فیلمبرداری این ۲ فصل به‌صورت پیوسته بود یا با وقفه انجام شد؟

-تا وقتی که داستان ایجاب نکند حتی به نگارش هم نمیرسم چه برسد به ساخت، آن هم در ۲ فصل. غنای داستانی سریال «رحیل» و نورپردازی، به اتفاقات ممتد و متوالی که در آخرین روزهای دوران قاجار می‌افتاد، باعث شد که به سمت تولید برویم و سعی کردیم بدون کش‌دار کردن و تلفات وقت مخاطب، سریال را بسازیم. همچنین خود داستان بود که باعث شد به فصل دوم برسیم.

درباره سوال دوم‌تان، فیلمبرداری تقریبا به صورت ممتد انجام شد چون هدف‌مان ساخت یک سریال استاندارد در حداقل زمان و با مدیریت بودجه بود تا هم به موقع در کنداکتور قرار گیرد و هم مخاطب را جذب کند. اینکه به طور مداوم فیلمبرداری می‌کنید این مزیت را هم دارد که بازیگران در حال و هوای داستان می‌مانند و حس ایجاد کرده برای سریال را از دست نمی‌دهند.

٭٭٭برمی‌گردیم به داستان این مجموعه؛ چه شد که تصمیم به ساخت «رحیل» گرفتید؟

**بیرون کشیدن ناگفته‌های تاریخی، به‌خصوص نقش بانوان در اتفاقات اجتماعی اواخر قاجار علت ساخت سریال «رحسل» بود، همچنین از همه مهم‌تر اینکه بانوان ایرانی همواره به عنوان مرکز ثقل، چه در خانواده و چه در تصمیم‌سازی‌های اندرونی، می‌توانند با انعطاف بالایی مسائل را رفع و رجوع کنند. همه ما وامدار مادران خود هستیم و خانواده بدون مادر بی معنی است چون مادران هستند که می‌توانند فرزندانی قاعده‌‌مند را بسازند.

در سریال «رحیل»، در کنار وجه پدری درستکار که فرخ نعمتی به خوبی ایفایش کرده است، بانوانی با بازی ثریا قاسمی، اندیشه فولادوند، نسیم ادبی و… می‌بینیم که خیلی خوب در مواقع بحرانی برای حل مشکلات سر می‌رسند. به طور کلی زنان مرکز ثقل و محور اجتماع و مردان محیط هستند. هرچقدر جامعه‌ای زنان قدرتمندتری داشته باشد به همان نسبت می‌تواند فرزندان قدرتمندتری را پرورش دهد و نتیجه‌اش، تربیت نسلی قوی است.

٭٭٭این روزها هنرمندان به سختی با تلویزیون همکاری می‌کنند اما در مجموعه «رحیل» شاهد حضور چهره‌هایی چون کاظم هژیرآزاد، فرخ نعمتی، ثریا قاسمی، حمیدرضا آذرنگ، هومن برق‌نورد، اندیشه فولادوند و… هستیم، علت این امر چیست؟

-کار خوب، بازیگر خوب را مشتاق به ایفای نقش می‌کند. فیلمنامه «رحیل» که با طراحی خودم و همراهی همکار حرفه‌ایم فرهاد نقدعلی نگارش شد، آن قدر جذابیت داشت که اغلب بازیگران فقط با خواندن سیناپس کار، اعلام آمادگی کردند. به نظرم هیچ هنرمند بزرگی از کار با تلویزیون بدش نمی‌آید ولی هنرمند بزرگ را باید با فیلمنامه استاندارد جذب کرد چون بزرگان به فکر دیده شدن نیستند و اگر وارد کاری شوند حتما باید تفاوت‌ها را حس کنند.

٭٭٭این تنوع بازیگری در سریال، هماهنگی را دشوار نکرد؟

-از آن جایی که با متن آماده و تمرینات قبلی کار را کلید زدیم تقریبا به هماهنگی لازم رسیده بودیم و در عین حال بازیگران درجه اولی داشتیم که خیلی خوب بر کار تسلط پیدا کردند. بازیگرانی مثل ثریا قاسمی و فرخ نعمتی واقعا جواهراتی برای سینما و تلویزیون هستند چون حتی یک واو را جا نمی‌اندازند و تازه سعی می‌کنند با ایده‌های هوشمندانه خود به کار کمک کنند و آن قدر هم تجربه دارند که در کار بازیگران مقابل یا کارگردان دخالت ندارند.

همچنین بازیگری مثل اندیشه فولادوند به جز توانایی بازیگری به شدت بر ادبیات کلاسیک مسلط است و همین باعث شد که نحوه ادای دیالوگ‌هایش خوب جا بیفتد، نسیم ادبی بازیگری چندبعدی است که هم درونگرایی و هم برون‌گرایی را به خوبی القا می‌کند، حمیدرضا آذرنگ به شدت منسجم سر کار حاضر می‌شود و این‌ها همه نقاط قوتی بودند، هم برای ما و هم برای بازیگران جوان که یاد بگیرند چقدر بازیگر شدن کار جدی و دقیقی است.

٭٭٭یکی از ویژگی‌های سریال استفاده از شماری بازیگر جوان در کنار بزرگان بازیگری است. چطور به این ترکیب رسیدید؟

-در اغلب کارهایم از حضور جوانان استفاده کرده‌ام، البته جوانانی که استعداد دارند و حتما باید کارهای قبلی‌شان را دید و تست‌شان کرد چون گاهی فردی به نیت بازیگری آمده است ولی فهمیده‌ام که سوادش طوری است که بیشتر به کار دستیاری می‌خورد. در سریال «رحیل» در کنار باتجربه‌ها تعدادی بازیگر جوان هم معرفی می‌شوند که مخاطب از آن‌ها خوشش آمده است، همچنین تلاش خودشان و همراهی تهیه‌کننده‌های باهوش نیز وجود دارد که باید محملی برای تربیت بیشتر و استفاده از آن‌ها در دیگر پروژه‌ها‌ بسازد. برخی همکاران از گرانی دستمزد سلبریتی می‌گویند ولی نمی‌گویند که چرا به سمت باز کردن راه برای جوانترها نمی‌روند. کوشیدم که قدم کوچکی در این مسیر بردارم.

٭٭٭در کارهای سابق‌تان مثل «او یک فرشته بود»، «پلیس جوان» و «انقلاب زیبا» هم با میدان دادن به جوانانی مثل بهاره افشاری، شهاب حسینی و علیرضا کمالی، به اشتهار آن‌ها کمک کردید ضمن اینکه تیتراژ سریال «پریدخت» را به سالار عقیلی سپردید که حالا یک آوازه‌خوان درجه یک شده است. بهتر نیست که این استعدادیابی به طور فراگیر با حضور تهیه‌کننده‌ها و کارگردانان باسابقه سینما و تلویزیون به جریانی برای نوزایی در سینما و تلویزیون بدل شود؟

-آموزش هنر واقعا کار مهم  و البته دشوار است؛ اینکه برخی با ساخت یک یا ۲ فیلم یا سریال، کارگاه بازیگری جلوی دوربین می‌گذارند واقعا اقدامی خطرناک است و بعید می‌دانم به جهشی در بازیگری منجر شود ولی می‌توان با حضور اهل فن و آن‌ها که در دوره چند دهه‌ای توانسته‌اند آثار کیفی مخاطب‌پسند تولید کنند، کانونی را برای شناسایی و کشف استعدادهای تازه و سپس آماده‌سازی آن‌ها برای ورود به ساختار حرفه‌ای تولید ایجاد کرد. به این طریق شاید بتوان ارتباطی هم با دانشکده‌هایی که سالانه فارغ‌التحصیلان بیکاری را تحویل ما می‌دهند که برخی از آن‌ها توان حفظ کردن یک سیناپس را هم ندارند، برقرار کرد، دلیلش هم این است که برخی اصلا قریحه هنری ندارند و به زور مدرک می‌خواهند بازیگر شوند‌. اگر کانونی فراگیر داشته باشیم که استعدادهای علاقه‌مندان را محک بزند و به آن‌ها جهت دهیم قطعا با اتفاقات بهتری در جریان بازیگری روبه‌رو خواهیم شد.

***برگردیم به «رحیل»، از نقدهای وارده به سریال بگویید.

-همواره به همه مخاطبان اعم از دوست و آشنا و غریبه می‌گویم که نظرات خود را در شبکه‌های اجتماعی به ما اعلام کنند چون ممکن است در میان آرای مختلف، ریزه‌کاری‌هایی متعدد باشد. معلوم است که از انتقادات استقبال می‌کنم و اصلا اگر نقد مخاطب نباشد که یعنی سریال، دیده نشده است. یادم می‌آید که در برخی آرا و نظرات سوالاتی  درباره وجه واقعی تعزیه‌های زنانه پرسیده بودند و وقتی به طور مستدل به منابع مطالعاتی خود و اسناد مرتبط ارجاع دادیم خیلی‌ها گفتند که چیز تازه‌ای فهمیده‌اند. باز هم نقدها را می‌خوانم و برای همکاران می‌فرستم و هیچ گاه از نقد، بی‌نیاز نخواهم بود.

٭٭٭همراهی مدیران تلویزیون برای ساخت این مجموعه چگونه بود؟

-تلویزیون در دوره‌ای به سر می‌برد که با انبوه رسانه سرگرم‌کننده مواجهیم و طبیعی است که اگر انتطار داشته باشیم مانند سه دهه قبل همه سریال‌های ما را ببینند، فانتزی‌سازی کرده‌ایم. مدیران تلویزیون در تمام ادوار سعی‌شان جلب مخاطب بوده است ولی حالا جلب مخاطبی که هم پلتفرم‌ها، هم شبکه‌های اجتماعی، هم کانال‌های ماهواره‌ای و… را دارد، کار به مراتب حساس‌تری است. همین حساسیت است که باعث می‌شود اهمیت استانداردسازی تولید هم بالاتر برود یعنی هرچه بیشتر خبرگان تولید را در سریال‌های تلویزیونی به کار بگیریم، مخاطب بیشتری خواهیم داشت. تلویزیون سریال‌سازان بزرگی را تربیت کرده است که هنوز هم اگر مجال داشته باشند، کار نو و جذاب می‌سازند منوط به اینکه موقعیت زمانی این دوران بهتر درک شود.

***به‌عنوان سوال آخر، باتوجه به قدرت‌گیری پلتفرم‌ها، آینده سریال‌سازی ایران را چطور می‌بینید؟

-تلویزیون در همه این سال‌ها عامل رشد هنرمندانی بوده است که بسیاری از آن‌ها در سینما و پلتفرم‌ها، به ارکان تولید بدل شده‌اند‌. از برادرم داوود میرباقری و دوستانم مسعود جعفری جوزانی و امرالله احمدجو و مهدی فخیم زاده گرفته تا محمود فلاح، اکبر خواجویی، سیدضیاء الدین دری و علی حاتمی فقید که تک تک پایه‌های صنعت سریال‌سازی ما را محکم کردند. دست همه آن‌ها که در قید حیاتند را باید بوسید و آرزوی رحمت ابدی برای مرحومان کرد، همچنین در تلاش باشیم که باز هم بزرگان در پروژه‌های تلویزیونی حاضر باشند و برای مردم کار کنند تا باز هم سریال‌سازی ایران چه در رسانه ملی و چه در پلتفرم‌ها الگوی استانداردی برای تولید حتی در کشورهای همسایه باشد.

به هر حال زمانی که ترکیه حتی پنج فیلمبردار حرفه‌ای نداشت، ما سریال‌های خیابان خلوت کن می‌ساختیم و حالا هم که سریال‌سازی ترکیه، صنعت شده است باز هم اگر خلاق باشیم و فضا را برای فعالیت باتجربه‌ها باز کنیم، همچنان می‌توانیم موفق باشیم.

لی‌لا رضایی