انیمیشن «راهبه یا هرگز» محصول ۲۰۲۳ کشور فنلاند و به کارگردانی هتا یالینوجا که در بخش جشنواره جشنواره‌ها در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران حضور دارد، اثری پر از جزئیات جالب و قابل توجه است‌. این انیمیشن تاکنون در جشنواره‌های مختلفی از جمله فستیوال فیلم تورنتو حضور داشته است. فیلم‌ساز در این اثر کوتاه، مفهومی عینی و جهان‌شمول را درنظر گرفته و برای بیان تصویری آن، قصه‌ زندگی یک راهبه را دستمایه ساخت اثری گیرا و تامل برانگیز قرار داده است. «راهبه یا هرگز» زندگی زنی را روایت می‌کند که در ابتدا طبق اصول تثبیت شده از زیست راهبه‌ها در تفکر عموم رفتار می‌کند. آن‌ها هر روز کارهایی ثابت و هماهنگ با یکدیگر را انجام می‌دهند اما پیدا کردن یک جنازه باعث می‌شود تا او تغییری اساسی در زندگی‌اش را تجربه کند. یالینوجا برای مخاطب خود به صورت توامان دو پرسش را مطرح می‌کند. اول اینکه در یک جامعه‌هماهنگ، عنصر متفاوت تا چه میزان اجازه ابراز خود را پیدا می‌کند. سوال دیگر اینکه آیا پس از فهم حقیقتی دردناک، زندگی یک شخص می‌تواند سیر طبیعی خود را طی کند؟

فیلم شکل روایی جالب توجهی دارد و داستان خود را بدون وجود دیالوگ و به وسیله فرم‌های انتزاعی تبدیل شونده شکل می‌دهد و پیش می‌برد. «راهبه یا هرگز» فیلمی تأویل پذیر است و نشانه‌هایی از سینمای اکسپرسیونیستی را بازتاب می‌دهد. تکنیک دوبعدی این اثر امکانات خلاقانه زیادی را در اختیار فیلمساز قرار داده است و تبدیل فرم‌ها به یکدیگر نوعی تداوم را باعث شده است و با وجود تغییر لوکیشن و فضا، تداعی گر این موضوع است که گویی تمام فیلم در یک برداشت بلند و به شکل سکانس پلان به سرانجام رسیده است. فصلی در فیلم وجود دارد که راهبه‌ها در حال خواندن سرود مقدس هستند. کنار هم قرار گرفتن آن‌ها تشکیل یک توده به هم پیوسته را داده است. همگی آن‌ها چهره‌های یکسانی دارند و «راهبه» که دیگر نمی‌تواند خود را در کنار این جمع تصور کند، به ناگاه از قالب این توده بی‌شکل جدا می‌شود و در تصویری ذهنی، در کنار جنازه‌ای که از زیر خاک پیدا کرده قرار می‌گیرد. با وجود آنکه ایده مربوط به این فصل چندان متفاوت به نظر نمی‌رسد، اما یالینوجا از امکانات خیال انگیز دنیای انیمیشن استفاده‌ای بجا کرده و تصویری خلاقانه ساخته است. او ضمن انتقال مفهوم مورد نظر خود به مخاطب، برای او طرح پرسش می‌کند. در سیزدهمین جشنواره پویانمایی تهران آثار قابل تاملی وجود دارد که تماشای آن‌ها تجربه متفاوتی برای مخاطب خواهد بود. فیلم‌هایی که شاید بعدها فرصت تماشای آن‌ها به سادگی برای علاقه‌مندان فراهم نباشد.

محمد عرفان صدیقیان