به گزارش صبا، سال ۱۴۰۲ یک تفاوت عمده با سال گذشته‌اش داشت: از سرگیری امور جاری بازار هنر. در سال ۱۴۰۱ رخدادهای سیاسی و اجتماعی بر کل جامعه سایه افکند، اثرش را بر اقتصاد و بازار هنر گذاشت و آن‌ها را دچار وقفه کرد اما بررسی‌های «آرتچارت» از فعالیت‌های هنری در سال ۱۴۰۲نشان ‌می‌دهد، با فروکش کردن بحران‌ها، ثبات به عرصه هنر بازگشت و روال معمول در بازار، جریان گرفت.

آرتچارت داده‌های بازار هنر ایران را از سال ۱۳۸۴ تاکنون جمع‌آوری کرده و این گزارش رصد اطلاعات و داده‌های بازار هنر در بخش‌های مختلف از جمله خانه‌های حراج، گران‌ترین آثار فروش رفته، پرفروش‌ترین هنرمندان و فعالیت‌های گالری‌ها در سال ۱۴۰۲ و مقایسه آن با سال‌های ۱۴۰۱ و در برخی موارد ۱۴۰۰ است.

حضور ایرانیان در خانه‌های حراج

یکی از عوامل بررسی بازار هنر، ‌خانه‌های حراج هستند. مجموع فروش هنر مدرن و معاصر ایران در همه‌ی خانه‌های حراج در سال ۱۴۰۲ به ۴/۱۷میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل آن، ۷۰ درصد رشد مثبت را تجربه کرد. دلیل نرخ رشد منفی بازار هنر ایران در سال ۱۴۰۱ برگزار نشدن یک دوره از حراج تهران بود. تأثیر رخدادهای سیاسی-اجتماعی و رکود اقتصادی در سال ۱۴۰۱، مجموع فروش آثار هنرمندان ایرانی در حراج‌ها را  به ۲/۱۰ میلیون دلار رساند که نسبت به سال قبل از آن (۱۴۰۰) نرخ رشد منفی ۳۷ درصد را ثبت کرد.

همچنین در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۵۵۰ هنرمند ایرانی به حراج‌ها راه یافتند و حدود ۸۵۰ اثر از آنها ارائه شد و از این ۸۵۰ اثر بیش از ۵۷۰ اثر به فروش رفت، یعنی هنرمندان ایرانی موفق شده‌اند بیش از ۶۵ درصد از آثار خود را در حراج‌های برگزارشده در سال ۱۴۰۲ به فروش برسانند. اشاره به این نکته نیز مهم است که ۶۰ درصد از مجموع ۴/۱۷ میلیون دلار به‌دست آمده از فروش آثار ایرانی در کلیه حراج‌ها از تنها حراج هنری ایران یعنی حراج تهران بدست آمده است. بعد از ایران، دو کشوری که بیشترین سهم را در فروش آثار هنری ایران داشته‌اند به ترتیب بریتانیا (۲۰درصد) و آمریکا (۹درصد) هستند.

نمودار زیر سهم فروش آثار هنر ایران را در سال  ۱۴۰۲ نشان می‌دهد:

بررسی آثار ایرانی فروخته شده در حراج‌ها نشان می‌دهد که ژانر نقاشی (نقاشی+ نقاشی‌خط) با کسب مجموع ۸/۱۴ میلیون دلار بیشترین سهم را داشته است‌ و پس از آن، مجسمه، کولاژ و عکاسی پرطرفدارترین ژانرهای هنری در بین آثار ایرانی به فروش رفته هستند.

ده اثر گران قیمت

بررسی‌های پایگاه آرتچارت از مجموع آمار و داده‌های حاصل از فروش آثار هنرمندان ایرانی نشان می‌دهد رتبه‌های اول و دوم گران‌ترین آثار فروخته شده هنرمندان ایرانی در سال ۱۴۰۲ به دو تابلوی بدون عنوان از سهراب سپهری می‌رسد.

در رتبه‌های بعدی، اثر بدون عنوان کوروش شیشه‌گران، اثر «چه کسی می‌نگرد؟» از حسین زنده‌رودی، تابلویی بدون عنوان از سهراب سپهری، تابلوی «مرگ و زندگی» از آیدین آغداشلو، تابلویی بدون عنوان از سهراب سپهری، اثر «حشاشین» از علی بنی‌صدر، اثر «اندام» از حسین زنده‌رودی و اثر «کاوش در خورشید» از مهدی قدیانلو به ترتیب در جایگاه سوم تا دهم از نظر گران‌ترین آثار هنرمندان ایرانی در سال ۱۴۰۲ قرار گرفته‌اند.

نیمی از فروش بازار هنر ایران متعلق به ده هنرمند اول است

اطلاعات گردآوری شده از سوی آرتچارت حاکی از آن است که منوچهر یکتایی با کسب مجموع فروش  ۸ /۱ میلیون دلار پرفروش‌ترین هنرمند ایرانی در سال ۱۴۰۲ است. بعد از یکتایی، سهراب سپهری با اختلاف کم و با مجموع فروش۷/۱میلیون دلار در رتبه دوم پرفروش‌ترین هنرمندان ایرانی قرار دارد. حسین زنده‌رودی سومین هنرمند پرفروش مارکت هنر ایران با ۱/۱ میلیون دلار است.

در این میان باید باید به برخی نکات هم اشاره کرد. در سال ۱۴۰۲ از ۴/۱۷ میلیون دلار حاصل شده، ۱۲ میلیون دلار (۷۰درصد) را ۲۰ هنرمند ایرانی پرفروش بدست آورده‌اند. همچنین از لحاظ تعداد آثار فروخته‌شده در حراج‌ها، منوچهر یکتایی، مسعود عربشاهی و صادق تبریزی به ترتیب بیشترین آثار را داشته‌اند، درحالی که سپهری، زنده‌رودی و تناولی با تعداد آثار کمتر فروخته‌شده در رتبه‌های دوم تا پنجم پرفروش‌ترین هنرمندان قرار دارند، یعنی قیمت آثار سپهری، زنده‌رودی و تناولی به مراتب بالاتر از یکتایی و عربشاهی است.

در بین ۲۰ هنرمند ایرانی پرفروش، تنها نام سه هنرمند زن دیده می‌شود: منیر فرمانفرماییان، مایشا محمدی و فریده لاشایی. جالب آنکه، مایشا محمدی، هنرمند خودآموخته ایرانی‌تبار ساکن آمریکاست که در بین ۲۰ هنرمند پرفروش ایرانی در رتبه ۱۳ قرار دارد و سال ۱۴۰۲، نخستین سالی بوده که آثارش به حراج‌ها راه یافته‌ است. از سوی دیگر، جوان‌ترین هنرمند در بین ۲۰ هنرمند پرفروش ایرانی در سال ۱۴۰۲ مهدی قدیانلو متولد ۱۳۶۰ است.

بازگشت گالری‌ها به صحنه هنر

با توجه به آمار ثبت‌شده، نزدیک به ۱۰۰ گالری در تهران در سال ۱۴۰۲ فعال بوده‌اند و بیش از ۷۲۰ نمایشگاه گروهی و انفرادی برپا کرده‌اند. تعداد نمایشگاه‌های برگزار شده در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۰ رقم ۲۸ درصد کاهش را نشان می‌دهد.  البته در سال ۱۴۰۱ این میزان ۲۰ درصد افزایش داشته است. این بدین معناست که نرخ فعالیت‌های بسترهای نمایشی در تهران در حال افزایش است اما هنوز به میزان سال ۱۴۰۰، یعنی دوران پیش از تعطیلی گالری‌ها نرسیده.

فعالیت گالری‌ها در شهرهای دیگر بغیر از تهران نیز نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ گالری در ۱۵ شهر ایران (به غیر از تهران) دست به فعالیت‌های نمایشگاهی زده‌ و حدود ۱۵۰ نمایشگاه برگزار کرده‌اند. در یک بررسی دیگر درباره فعالیت گالری‌ها، تهران با برگزاری بیش از ۷۲۰ نمایشگاه، پرتلاش‌ترین شهر از نظر فعالیت‌های فرهنگی و هنری در ایران است. اصفهان با برگزاری حدود ۵۰ نمایشگاه در رتبه بعدی قرار دارد. پس از این شهر می‌توان از کاشان، شیراز، بندر انزلی، مشهد، تبریز، رشت و ماهشهر به‌عنوان فعال‌ترین شهرهای هنری ایران نام برد.

در نمودار زیر تعداد نمایشگاه‌های هنری برگزارشده به تفکیک شهر را مشاهده می‌کنید:

در بررسی روند فعالیت گالری‌ها می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که از میان ۱۰۰ گالری مشغول در شهر تهران، گالری «اُ» با برگزاری نزدیک به ۳۰ نمایشگاه فعال‌ترین گالری تهران نام می‌گیرد. گالری‌های «۰۰۹۸۲۱»، «ثالث»، «آرتیبیشن»، «هما» و «سو» با برپایی بیش از ۲۰  نمایشگاه از دیگر فضاهای هنری پرکار در مرکز هستند.

از میان بیش از ۳۰ گالری فعال در خارج از تهران، گالری «اکنون» در اصفهان با برگزاری نزدیک به ۳۰ نمایشگاه در کنار گالری «اُ» یکی از پرکارترین گالری‌های کل کشور در سال ۱۴۰۲ محسوب می‌شوند. گالری‌های «چوم» در بندر انزلی، «صفوی» در اصفهان و «هنگام» در مشهد از سایر بسترهای نمایشی هستند که با برپایی بیش از ۱۰ نمایشگاه فعالیت‌های متداومی در سال ۱۴۰۲ داشته‌اند.

فارغ از فعالیت گالری‌ها که در تهران و شهرستان‌ها از افزایش فعالیت‌های فرهنگی و هنری حکایت دارد، داده‌ها و اطلاعات گردآوری شده از سوی پایگاه آرتچارت نشان می‌دهد که روند فعالیت‌های هنری در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال ۱۴۰۱ رشد داشته است. البته همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، مهم‌ترین دلیل این موضوع به رکورد و توقف برخی از فعالیت‌های هنری به سبب رخدادهای سیاسی و اجتماعی در سال ۱۴۰۰ برمی‌گردد. بااینحال با به جریان افتادن فعالیت مراکز هنری و برپایی حراج تهران در سال ۱۴۰۲، آمارها رشد بازار هنر را در این سال نشان دادند.