کیانوش ایازی در گفت‌وگو با خبرنگار تئاتر صبا، درباره چگونگی شکل‌گیری نمایش «مرثیه‌ای برای یک مرد مرده» که در سال ۱۴۰۲ تندیس بهترین نمایشنامه را در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از آن خود کرد، گفت: من در تمامی کارهایم یک رویکرد دارم یا ایده ای دارم و فردی مناسب را پیدا می کنم که برایش متن بنویسید یا ایده اجرایی دارم و برایش متن پیدا می‌کنم. از مدت‌ها قبل برای کارهایم طراحی می‌کنم. یعنی برای موضوع انتخابی، تحقیقاتی انجام می‌دهم و سعی می‌کنم به شکل خلاقانه‌ای آنها را طراحی کنم. بعد دنبال متن می‌گردم در واقع دکمه‌ای دارم که برایش کت می‌دوزم. البته بسیاری از دوستان مخالف این روش هستند و معتقدند به این شکل نمی‌شود عمل کرد ولی برای من برعکس است و این نمایش نیز به همین شکل بود، حدود ده ماه پروسه طراحی‌اش به طول انجامید.
وی ادامه داد: از بهمن ماه ۱۴۰۱ شروع به خوانش متن کردم و تیرماه ۱۴۰۲ متن آقای حق جو را پیدا کردم، دسترسی به ایشان دشوار بود چون تلفن همراه ندارند و از طریق یکی از دوستان ایشان را پیدا کردم و اجازه تولید اثر را از گرفتم.

فضای طراحی شده من نوآورانه بود

این هنرمند که در بخش بهترین کارگردانی از جشنواره تئاتر فجر مورد قدردانی قرار گرفت، گفت: متن‌های زیادی خواندم تا متنی پیدا کنم که به فضای کار شبیه و نزدیک باشد، چون فضای طراحی شده من نوآورانه و تلفیقی بود که روی متن اجرایش کردم یعنی فضای اجرای متن متفاوت از نمایشنامه بود هیچ کدام در متن نیست و همه‌شان ایده اجرایی خودم هستند. البته متن دیالوگ‌ها و شرایط قصه تغییری نکرد و همان بود. البته جاهایی را با اجازه از آقای حق جو تغییر دادم ولی فضای اجرایی هیچ‌کدام در متن نیست.
کارگردان اظهار داشت: شیوه اجرایی این متن چون قصه‌محور است و مخاطب باید گوش کند و ببیند چه اتفاقی می‌افتد. برای همین ممکن بود برای مخاطب خسته کننده شود. با شرایط اجرایی، اتفاقی برای این متن افتاد که مخاطب هم تصاویر را می‌دید، هم قصه را دنبال می‌کرد و کاملا درگیر فضای کار شد و زمان نمایش برایش خسته کننده نبود. با این شیوه اتفاقی که برای این نمایش باید رخ می داد، در جشنواره فجر و اجرای عموم پیش آمد.
وی در خصوص انتخاب بازیگران گفت: محمدرضا فرزام را در سریال «زیرخاکی» دیده بودم و زمانی که با سعید نبوی درباره این نقش صحبت کردم، محمد رضا فرزام را برای این نقش پیشنهاد داد و وقتی ایشان را دیدم فهمیدم همانی است که برای این نقش می‌خواهم و زمانی که طراحی و فضای کار را به محمدرضا گفتم، کار را خیلی دوست داشت. از او خواستم تا چند اتود برای این نقش داشته باشد که ببینم کدام یک به فضای ذهنی من نزدیک‌تر است و انصافا هم برای این نقش تلاش کرد و کاراکتر را خوب بازی کرد و با یک دستکاری همان شخصیت معلولی شد که مخاطب را شگفت‌زده کرد.

اگر کارگردان تکلیفش با خود روشن باشد، هم بازیگر می‌داند چه باید بکند هم مخاطب می‌داند در چه فضایی قرار گرفته

ایازی افزود: آرزو کریمی زند و سعید نبوی از دیگر بازیگران این نمایش بودند که بسیار پرتلاش و خوب بودند و نتیجه این تلاش را در جشنواره فجر گرفتند.
کیانوش ایازی تصریح کرد: اصولا اگر در فضای نمایش، کارگردان تکلیفش با خود روشن باشد، هم بازیگر می‌داند چه باید بکند هم مخاطب می‌داند در چه فضایی قرار گرفته است و هیچ‌کس ناراضی نخواهد بود.
وی افزود: وقتی مخاطب با دیدن نمایش حالش خوب باشد برای نمایش برد حساب می‌شود و این اتفاق برای نمایش «مرثیه‌ای برای یک مرد مرده» رخ داد و طبق جامعه آماری مخاطبین، منتقدین و داوری و جشنواره به واسطه همین فضا از همه‌اش سربلند بیرون آمد.
این کارگردان در پاسخ به اینکه شما به عنوان کارگردان کدام قسمت داستان و نمایش را شما بیشتر دوست دارید؟، تصریح کرد: اساسا کارگردان کل فضا را دوست دارد اما قسمت‌های سورپرایز را بیشتر دوست داشتم و یکی از دلایلی انتخاب این نمایش هم همین قسمت‌ها بود، خصوصا قسمت‌هایی که افراد هیچ‌یک همانی که می‌گفتند و نشان می‌دادند نبودند، مرد افلیج، افلیج نبود، پسر به دنبال آرامش پدر نبود و پرستار اصلا پرستار نبود!
ایازی ادامه داد: من به دنبال یک درام جنایی بودم تا ایده‌ام را بر آن پیاده کنم و انصافا رسول حق جو داستان را درست نوشته بود و ازنظر ادبیات نمایشی خیلی متن به جا و درستی بود.
وی با ابراز تاسف از متن‌های نمایشی معاصر که قدرت‌مندی لازم را ندارند و چیزی به مخاطب اضافه نمی‌کنند، گفت: قطعا نمایش یا باید آموزنده باشد یا بازدارنده و بتواند تحولی را در مخاطب ایجاد کند ولی متاسفانه در نود درصد از نمایش‌ها، چنین رویکردی وجود ندارد و فقط یکسری تصویر را دنبال می‌کنند و این باعث می‌شود که سلیقه مخاطب از بین برود چون با غذای ناسالم قطعا سیستم بدنی به آن عادت می‌کند و غذای سالم را پس می‌زند.
ایازی در پاسخ به اینکه در این نمایش با چه چالش‌هایی روبه رو بودید، گفت: یکی از مهمترین چالش‌ها، بحث مالی است، من برای این اثر ده پلان اجرایی طراحی کرده بودم ولی خب بحث مالی در اجرا و دکور نمایش بسیار سنگین بود.

مخاطب تئاتر آگاه است و متوجه تفاوت‌ها می‌شود

وی در ادامه افزود: تبلیغات یکی دیگر از چالش‌های این حوزه است و از نظر مالی کمترین تبلیغ برای این نماش انجام شد در حالی که خیلی از کارها رگبار تبلیغاتی دارند ولی خروجی ندارند البته مخاطب آگاه است و متوجه تفاوت‌ها می‌شود.
کارگردان نمایش «مرثیه‌ای برای یک مرد مرده» تاکید کرد: بزرگترین چالش درحوزه نمایش به طور کلی بحث حمایت مالی و سختی تولید است و در واقع بیشتر هزینه صرف ساخت دکور، لباس و تولید می‌شود و آن رقم ناچیزی که باقی می‌ماند، بین عوامل تقسیم می‌شود و این بزرگترین چالش در عرصه تئاتر است.
وی در پاسخ به اینکه برای این چالش چه پیشنهادی دارید، گفت: پیشنهاد من حمایت بیشتر نهادهای دولتی است و این امر باعث خروجی بهتر در این عرصه خواهد شد.
ایازی یکی دیگر از چالش‌های عرصه نمایش را تولید متون دانست و افزود: متون از لحاظ قصه و ساختار قدرت خوبی در ادبیات نمایشی را ندارند.
وی افزود: رسول حق جو چون درست در ادبیات قدم می‌زند، نتیجه می‌گیرد و متن‌هایش بهترین داستان و ساختار را دارند و برای اینکه خروجی بهتری در متون نمایشی داشته باشیم، باید اصول نمایشنامه نویسی را رعایت کنیم.
ایازی درباره رویکرد نمایش هایش تصریح کرد: دغدغه‌های من اجتماعی است و فضای نمایش‌هایم نیز اجتماعی است. یک نکته از دل اجتماع را برای مردمی که از اجتماع اجرا می‌کنم و برای همین، مردم این نمایش‌ها را دوست دارند و با آن ارتباط می‌گیرند.

دو کار جدید در مرحله طراحی و تحقیق

وی در پایان درباره کارهای جدید خود گفت: هم اکنون دو کار در دست دارم که در مرحله طراحی و تحقیق هستند. من از فردای اختتامیه جشنواره فجر، شروع به تحقیق و خوانش نمایشنامه‌ها و رمان‌های جدید و دیدن نمایش‌ها کردم، برای محقق شدن کارهای جدیدی که سالهاست ایده‌اش هست… بعد از موفقیت نمایش «مرثیه‌ای مرای یک مرد مرده» لازم است اتفاق‌ها بهتر پیش برود، چون مخاطب انتظار بیشتری دارد. طی هجده سالی که تئاتر کار می‌کنم، همیشه سعی کردم در نمایش‌هایم به مخاطب چیزی اضافه کنم. به همین خاطر تلاش می‌کنم این تفاوت را در ساختار، اجرا و شیوه اجرایی کارهایم برای مخاطب ایجاد کنم و قدم بعدی حتما قدم بزرگ‌تر و فراتری خواهد بود که با تلاش بیشتر آن را به نتیجه خواهم رساند.

نمایش «مرثیه‌ای برای یک مرد مرده» در هفت بخش نامزد دریافت جایزه از چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شد و در پنج بخش جایزه گرفت. این نمایش تندیس بهترین نمایشنامه، تقدیر بهترین کارگردانی، تندیس‌های بهترین طراحی صحنه، بهترین بازیگری مرد، بهترین بازیگری زن را به دست آورد و نامزد دریافت تندیس بهترین طراحی نور و بهترین موسیقی در جشنواره بین‌المللی فجر شد.
نویسنده این نمایشنامه رسول حق جو، طراح و کارگردان کیانوش ایازی، تهیه کننده ساهره سادات خاموشی، بازیگران محمد رضا فرزام، سعید نبوی و آرزو کریمی‌زند بودند.

مهدیه مالکی