به گزارش صبا، شاید برای بسیاری از مخاطبان تلویزیون جالب باشد که بدانند طوبی که این شب‌ها قصه زندگی‌اش روی آنتن رفته، روایتی واقعی از زندگی زنی به نام خاله بتول است که چند سال قبل پرونده زندگی‌اش برای همیشه بسته شد.
اما جالب‌تر این‌که پخش سریال‌طوبی باعث شده رمان اربعین طوبی پرفروش شود. پرفروش‌شدن اربعین طوبی چیزی است که نویسنده آن را هم سر شوق آورده و می‌گوید پیشنهاد نگارش اربعین طوبی۲ به او شده است.

یک اقتباس موفق
سیدمحسن امامیان نویسنده کتاب اربعین طوبی است که اولین‌بار در سفر اربعین با شخصیتی مواجه می‌شود که بالا و پایین زندگی او، ایده طرح اولیه یک سریال می‌شود. هرچند مدت‌ها گذشت تا این طرح توسط فرد دیگری به مستند تبدیل شود و بعد ناگفته‌هایش، سر از کتاب درآورد. پخش سریال طوبی از تلویزیون، باعث شده کتاب اربعین طوبی پرفروش شود و امامیان هم بیشتر از قبل پیگیر تماشای مجموعه تلویزیونی آن شود. او در گفت‌وگوی خود با جام‌جم، این‌طور بیان می‌کند: به هر حال رسانه‌ملی به دیده‌شدن کتاب کمک می‌کند و در فروش کتاب بی‌تاثیر نبوده است. آخرین بازخوردی که دیدم، در نماز جمعه تهران بود که هم تریبون آنجا و هم خود سریال در شناخت بیشتر کتاب موثر بود. اربعین طوبی کار اولی بوده که از من منتشر شده و پیش از این داستان کوتاه می‌نوشتم. دوست دارم کارهای بعدی را با قوت بیشتری بنویسم و همین‌طور دیده شود، چون سبقه فیلمنامه‌نویسی دارم و تصویری می‌نویسم. چند روز قبل پیشنهاد نگارش اربعین طوبی۲ به من شد.

 حفظ جوهره کلی روایت کتاب
 سریال طوبی برداشتی آزاد از اربعین طوبی است که با تغییراتی، برای مخاطب تلویزیون به نمایش درآمده است. امامیان اولین‌باری که به سفر اربعین رفته بود، با شخصیت خاله‌بتول آشنا شد و از همان‌جا جرقه تولید یک اثر بر پایه زندگی او زده شد. امامیان که خودش پیگیر تماشای سریال طوبی است، عنوان می‌کند که با وجود تغییرات صورت‌گرفته، چارچوب کلی کتاب در اقتباس حفظ شده است. نویسنده اربعین طوبی همچنین درباره اشاره به برخی وقایع تاریخی و تفاوت میان اشاره در رمان و سریال، عنوان می‌کند: سریال «طوبی» عین کتابم نیست، ولی جوهره کتاب و اسامی تقریبا همان است. از آنجایی که زمان وقوع ماجرا را به دهه ۵۰ کشاندند، اتفاقات تغییر می‌کند. پیرنگ اصلی داستان عین کتاب است. البته ماجرا‌های جانبی سریال بیشتر شده است. در کتاب «اربعین طوبی» هم شخصیتی به نام بتول داریم که دو خواهر و یک مادر دارد. پدرش در کودتای ۲۸ مرداد کشته می‌شود، اما به‌دلیل تغییرات زمانی فیلمنامه این‌طور پیش می‌رود که انگار ساواک پدر بتول را کشته است. آنها یک قنادی داشتند که نسیم آن را بالا می‌کشد. در رمان «اربعین طوبی» بتول به واسطه همسایه‌شان با یک فرد عراقی آشنا می‌شود، ازدواج می‌کند و به عراق مهاجرت می‌کند اما در سریال «طوبی» می‌بینیم که او به واسطه تحت تعقیب بودنش از سوی ساواک، با یک فرد عراقی مهاجرت می‌کند.

تغییراتی از کتاب تا سریال
پیش از این گفته شده بود که سریال طوبی بیشتر از اقتباس، به برداشت آزاد شبیه است که کاراکترهای مختلفی به آن اضافه یا از آن حذف شده است. امامیان در این خصوص معتقد است که برداشت آزاد هم ‌نوعی اقتباس است و از تغییراتی که در سریال دیده، تعجب نکرده است. او عنوان می‌کند: با توجه به مقتضیات درام و نمایش آن در تلویزیون که با اثر مکتوب متفاوت است، قرار نیست هر چیزی که در کتاب آمده در سریال هم دیده شود. به‌طور کلی، فکر می‌کنم کار از نظر فیلمنامه موفق بوده است. با توجه به این‌که زمان در سریال تغییر کرده و از دهه ۳۰ به دهه ۵۰ جابه‌جا شده، طبیعی است که برخی وقایع حذف شده باشد. با این حال، اسامی تا حدودی حفظ شده و نقاط مرجع و اصلی هم در کار باقی مانده است. در مجموع، اختلافات فرهنگی و برخی دیگر از مسائل نشان داده شده که باعث می‌شود شباهت‌های زیادی میان رمان و سریال دیده شود. البته در کتاب، قدری زودتر وارد مباحث مربوط به زیارت شدیم اما سریال طوبی، تازه در حال رسیدن به آن نقطه است. من پیگیر سریال هستم و احساس می‌کنم به واسطه افزایش گره‌های پلیسی، جذاب‌تر هم شده است.
 
اربعین راحت به دست نیامده
امامیان در این گفت‌وگو تاکید می‌کند که قصد داشته حرف‌هایی صریح درباره ایران و عراق بزند و ابایی از این ندارد که بگویند شعار داده است. او حالا در قیاس کتاب و سریال، این‌طور بیان می‌کند: من در رمان دنبال این بودم که برخی مسائل را بیان کنم و باید دید تا پایان سریال این موارد گفته می‌شود یا خیر. مواردی مثل پیوند میان دو ملت ایران و عراق که ملت واحد حسینی هستند و این‌که اربعینی که الان می‌رویم و در امنیت برگزار می‌شود، آسان به دست نیامده است. زحمات بسیاری در طول تاریخ صورت گرفته تا این امنیت حاصل شود. این زیارت اربعین ریشه‌هایی دارد که تلاش شده در کتاب به آن اشاره کنیم. مسأله سبک زندگی هم در کتاب مطرح شده است. امیدوارم سریال هم موفق باشد و بتواند به این موارد اشاره کند. تا اینجای کار سریال موفقی بوده و به مسأله انقلاب و پیگیری آن در عراق هم اشاره شده که ما در کتاب به شکل ارادت همسر طوبی به شهید نواب صفوی آن را بیان کرده بودیم که وقتی در ایران انقلاب می‌شود مردم در عراق هم خوشحال می‌شوند. به نظرم الان در سریال طوبی، کاشت‌هایی صورت می‌گیرد تا برداشت‌های خوبی از آن در قسمت‌های بعد صورت گیرد.

طوبی زنده است؟ 
جدای از تفاوت‌های سریال و کتاب، تاریخ جذاب است و با نمایش پیچ‌و‌خم‌هایی که دارد، می‌تواند مخاطب را پای تماشای یک اثر هنری بکشاند. امامیان در این رابطه می‌گوید: تاریخ جذابیت خاص خود را دارد و این‌که یک کار تاریخی تولید می‌شود، نیمی از موفقیت را طی کرده است. این‌که چقدر پرداخت درستی صورت گیرد، به کار هنرمندانه فیلمساز و نویسنده بازمی‌گردد. هرچه دانش عوامل از تاریخ بیشتر باشد، می‌تواند به جزئیات بیشتری اشاره کند و پیوندهای بهتری شکل بگیرد. اربعین طوبی برداشت واقعی از زندگی خاله‌بتول است که من در اولین سفر اربعینم با او آشنا شدم. در کربلا خانه او ساکن بودیم و اقوام او زندگی‌اش را برایم تعریف کردند که خیلی پرفرازوفرود بوده است. بررسی زندگی او و مجاهدت‌هایش نشان از آن دارد که همه‌چیز برخاسته از خانواده‌ای با محوریت خانواده است. البته خاله‌بتول یا همان طوبای واقعی، چند سالی است که فوت شده است.

سریال، مستند و در نهایت کتاب
زندگی خاله‌بتول از زمانی که نویسنده کتاب با آن مواجه شد تا وقتی به آنتن رسید، مسیری طولانی طی کرده است. نویسنده کتاب اربعین طوبی در این رابطه می‌گوید: من ابتدا «اربعین طوبی» را به‌عنوان طرح سریال ارائه دادم. یکی، دو ماه بعد یکی از دوستان طرح مستند آن را تصویب کرد و مستند «خاله‌بتول» را ساخت؛ همان شخصیتی که الان با نام طوبی در شبکه یک سیما می‌بینیم. من بعد از ساخت مستند احساس کردم هنوز خیلی از حرف‌ها ناگفته مانده که آن را به رمان «اربعین طوبی» تبدیل کردم. بعد آقای امیر جهانی، فیلمنامه‌نویس سریال «طوبی» از کتاب خوشش آمد و آن را به سریال تبدیل کرد.

نشراول: روزنامه جام‌جم- ​​​​​​​سپیده اشرفی