به گزارش صبا، اگر در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهر تهران قدم زده باشید حتما چشم‌تان به اسم کوچه‌ها خورده، شاید با خودتان فکر کرده باشید دلیل نامگذاری این کوچه‌ها چه بوده است و چه داستانی دارند.

به هنگام قدم زدن در کوچه پس کوچه‌های درخونگاه اسامی جالبی به چشم می‌خورد که روی دیوارهای این محله نظر هر بیننده و گردشگری را به خود جلب می‌کند، صاحب اختیار، ایلچی کبیر، سرهنگ مسگرها، ماما مسگرها و …

دیدن این اسامی هر مخاطبی را به فکر وا می‌دارد که دلیل نام گذاری این کوچه‌ها به این عناوین چیست و داستان این اسم‌ها، ریشه‌اش به کجا می‌رسد.

از گذر درخونگاه وارد شیشه‌گران که بشوید به سمت خیام که بروید کمی جلوتر دست راست، کوچه‌ای به نام «ماما مسگرها» را خواهید دید.

شاید این سوال برای شما هم پیش بیاید که ماما مسگرها چه کسی بوده و چرا اسمش بر دیوار این کوچه نقش بسته است؟

برای پاسخ به این سوال سراغ حمیدرضا  نارنجی نژاد رفته‌ایم، او تنها کسی است که طبق تحقیقات میدانی و پرس و جو راز این کوچه و اسم را برای ما بازگو می‌کند و حتی عکس طوبی خانم را نیز در طی این جستجوها به‌دست آورده است.

نارنجی نژاد می‌گوید: کوچه ماما مسگرها کوچه‌ای بوده که خانه طوبی مسگرها در آن قرار داشت طوبی خانم در محله سنگلج ماما بوده و خیلی از بزرگان محله سنگلج به دست ماما مسگرها به دنیا  آمده‌اند.

ایشان از زنان مشهور و تاثیرگذار زمانه‌ خود در محله سنگلج بوده که در اواخر قاجار و اوایل پهلوی می‌زیسته

ماما مسگرها فردی بسیار محترم و  مورد اعتماد اهالی محل بود.

اگر به سراغ سالخوردگان محله بروید تعداد زیادی از آن‌ها توسط مامامسگرها زایمان شده‌اند و کودکان زیادی در این محله به دست طوبی خانم  متولد شده‌اند.

این بانوی سنگلجی که به کار قابلگی مشغول بوده در محله‌ سنگلج و دیگر محلات تهران کار زایمان خانگی زنان باردار در منزل را انجام می‌داده به دلیل علم و تجربه‌ای که در امر مامایی داشته مدتی هم در مریضخانه دولتی ایران (بیمارستان سینای  فعلی) به کار زایمان و تربیت شاگرد مشغول بوده است.

روبه‌روی کوچه ماما مسگرها، کوچه‌ای با نام سرهنگ مسگرها قرار دارد که پسرِ مامامسگرها بوده، قرآن درس می‌داده و اهالی محل از ایشان هم به نیکی یاد می‌کنند.

باغ عمارتی منسوب به خانه‌ مامامسگرا هنوز اینجا باقی مانده که واقعا ارزشِ حفظ و استفاده فرهنگی و حتی پزشکی دارد. ضمنا خانه‌ سرهنگ مسگرا هم هنوز پابرجاست و مالک شخصی دارد که تا همین چندماه پیش، قصد فروش آن را داشتند.

خوب است که این نام‌ها را از سنگلج، پاک نکرده‌ایم. حس خوبی می‌دهد دیدنِ این‌طور اسم‌ها بر پیشانیِ این محله‌.

قطعا اهالی محله درخونگاه هم از این نامگذاری‌ها خوشحال هستند و افتخار می‌کنند که در گذشته افراد موفقی در این محله حضور داشتند و به مردم خدمت می‌کردند.

بر اساس یافته‌های به دست آمده تاریخچه محله سنگلج، تهران در سال ۱۲۵۰ از آبادترین و بزرگ‌ترین محلات تهران بوده است.

این محله در منطقه ۱۲ و مرکز تهران از غرب ارگ سلطنتی تا خیابان شاهپور که امروزه وحدت اسلامی نام دارد امتداد داشت و از شرق نیز تا خیابان جلیل‌آباد یا خیام امروزی گسترده شده بود.

در این محله دروازه قزوین، بازارچه قوام الدوله و دروازه محمدیه واقع شده بود و یکی از محلات آباد و اعیان نشین و در عین حال پرجمعیت تهران به حساب می‌آمد.

تاریخچه محله سنگلج تهران به سال‌های نخست حکومت رضاشاه برمی‌گردد و این محله پرجمعیت با نزدیک شدن به جنگ جهانی دوم و ورود سربازان خارجی به تهران، تبدیل به ویرانه شد و محله‌ای ترسناک و متروک به حساب می‌آمد.

پس از این یورش‌ها، تلاش‌های نخست وزیر وقت در آن زمان، موجب شد تا بازسازی و نگهداری بافت محله انجام شود، زیرا مردم زیادی در این منطقه سکونت داشتند.

یکی دیگر از دلایل محبوبیت این محله، وجود تکیه‌های مذهبی متعدد و گذرهای معروف در آن است.

در حال حاضر محله سنگلج از سمت شمال به خیابان امام خمینی(ره)، از جنوب به خیابان مولوی، از غرب به خیابان وحدت اسلامی و سی تیر و از شرق نیز به خیابان خیام محدود می‌شود.

برخی بناها در این محله ویژگی‌های برجسته‌ای دارند. برای مثال کلیسای گئورک مقدس دارای طاق بلند و ردیف ستون‌هایی است که نشان از پیروی معماران دوران اسلامی دارد. خانه محل زندگی دکتر حسابی نیز نمونه بعدی است که البته بازسازی و مرمت در آن صورت گرفته است.

بسیاری از بناهای تاریخی که در این منطقه وجود دارند همچنان به صورت نامتقارن و بلاتکلیف باقی مانده‌اند و در گاهی اوقات تبدیل به انبارهای تجاری شده‌اند که همین موضوع کیفیت بافت شهری در این منطقه را کاهش داده است.

از جمله اماکن مهم محله سنگلج در تهران، به پارک شهر، ساختمان شهرداری تهران و شورای شهر تهران، تماشاخانه (تئاتر) سنگلج کاخ مستوفی الممالک، خانه مستوفی الممالک، کلیسای سورپ گئورگ، خانه پدری محمود حسابی، زورخانه شعبان جعفری، عمارت انجمن شهر، مسجد و خانه شیخ فضل‌الله نوری و بازارچه قوام‌الدوله می‌توان اشاره کرد.

یکی از مکان‌هایی که در بالا به آن اشاره کردیم و از دیرباز در این منطقه مورد توجه بوده است؛ تئاتر سنگلج است. این تئاتر همواره میزبان علاقمندان به تئاتر بوده و در
اوایل سال ۱۳۴۰ با زیربنایی حدود ۱۰۳۴ متر مربع در کنار باغی با همین نام و توسط مهندس باباییان طراحی و ساخته شده است.

پس از مدتی، مرکز تئاتر سنگلج به وزارت فرهنگ و هنر آن دوره واگذار شد. با ساخت ساختمان تئاتر شهر که حالتی استوانه‌ای شکل داشت؛ و در سال ۱۳۵۰ طراحی و ساخته شد، اهمیت تئاتر سنگلج کمتر شد و هنرمندان تئاتر برای اجراهای خود بیشتر از تئاتر شهر استفاده کردند. البته از سال ۱۳۹۶، استفاده از ساختمان تئاتر سنگلج بیشتر شده است.

سهیلا انصاری