مهدیه مالکی/ صبا؛ مستند بلند «بوم ایرانی» ساخته محمد مقدم که در بخش رقابتی فیلم‌های بلند هجدهمین جشنواره «سینماحقیقت» حضور دارد به موضوع تاریخچه و ساخت کشتی ایرانی می‌پردازد. در این فیلم می‌بینیم که کشتی بادبانی اصیل ایرانی که به همت و هزینه فارغ‌التحصیلان دانشجویان دانشگاه شریف برای احیای دریانوردی ایرانی ساخته شده بود مورد حمایت دولت قرار نگرفت و با قوانین دست و پاگیر، این میراث ارزشمند را ساحل نشین کرد تا بخش خصوصی مثل همیشه تنها مانده و نا امید شود. به بهانه پخش این مستند در پردیس چارسو که خانه جشنواره «سینماحقیقت ۱۸» است با کارگردان این اثر به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

محمد مقدم کارگردان مستند بلند «بوم ایرانی» درباره علت انتخاب موضوع ساخت کشتی ایرانی گفت: قبل از انقلاب یکی از فارغ التحصیلان دانشگاه شریف که به دریانوری علاقه داشت برای تحقیق و پژوهش به جنوب ایران سفرکرده و درباره تعطیلی دریانوردی ایرانی شروع به تحقیق می‌کند. در بندر کنگ با تعداد زیادی از دریانوردان ایرانی با تجربه آشنا می‌شود و درباره انواع تکنیک‌های و روش‌های دریانوردی اطلاعاتی جمع می‌کند که تبدیل به کتابی به نام «بادبان‌های جنوب» می‌شود.

وی با اشاره به اینکه دریانوردی کشتی‌های بادبانی ایرانی به یک دفعه از حدود ۶۰ سال پیش در ایران منسوخ می‌شود تاکید کرد: دلایل اقتصادی و عدم نگاه ارزشی به این میراث فرهنگی ایرانی موجب از بین رفتن این نوع از کشتی و دریانوردی شد. تعدادی از دانشجویان دانشگاه شریف با خواندن کتاب «بادبان‌های جنوب» تصمیم به احیای دریانوردی ایرانی با ساخت کشتی اصیل بادبانی ایرانی می‌گیرند و قرار می‌شود کشتی بادبانی ایرانی با هدف دریانوردی در مسیر شرق آفریقا با بودجه بخش خصوصی ساخته شود. این کشتی با بهره گیری از دانش دریانوردان قدیمی ظرف یکسال ساخته شد که از همه مراحل آن فیلمبرداری شد و زمانی که کشتی به بهره برداری رسید همه مسئولان دولتی، خواسته یا ناخواسته سنگی انداختند که موجب شد این کشتی روی آب نرود و نهایتا با قوانین دست و پا گیر این کشتی را ساحل نشین کردند. گرچه زمانی که این کشتی ساخته شد ده‌ها گزارش تصویری از این کشتی گرفته شد و بسیاری از مسئولین برای بازدید این کشتی آمدند ولی قدمی برای دریانوری آن برداشته نشد.

مقدم افزود: پانزده سال پیش گروهی از جوانان مجله همشهری دریانوردی باستانی ایرانی را در یونسکو ثبت جهانی کردند در حالی که مدلی برای این دریانوردی وجود نداشت ولی این دانشجویان، کشتی بادبانی ایرانی را ساختند تا مدلی حقیقی برای این میراث با ارزش فرهنگی وجود داشته باشد و غایت آنها دریانوردی با این کشتی تا آفریقا بود و حتی مستند «بوم ایرانی» نیز در ابتدا برای تحقق این آرزو طراحی شده بود تا بخش اصلی فیلم در سفر آفریقا فیلمبرداری شود ولی به همت مسئولان این کار ممکن نشد و به این میراث با ارزش یک مجوز گردشگری داده شده که بیشتر از چهار کیلومتر نمی‌تواند حرکت کند. این میراث ارزشمند ایرانی هم اکنون در گوشه‌ای از قشم بدون کارایی افتاده و سازندگان آن قصد فروش آن را دارند.

وی با اشاره به اینکه دریانوردانی ۷۰ تا ۹۰ ساله بندر کنگ که ۵۰ سال دریانوردی نکرده بودند همه با عشق به ساخت این کشتی کمک کردند یادآور شد: به همت این عزیزان هم اکنون مدلی از کشتی اصیلی بادبانی ایرانی داریم که سازندگان آن قصد فروش آن را دارند و امیدواریم این کشتی در ایران به فروش برسد و کشورهای عربی آن را نخرند.

وی درباره مدت زمان ساخت این فیلم گفت: فیلمبرداری «بوم ایرانی» همزمان با ساختی کشتی از سال ۹۸ آغاز شد و تا سال ۱۴۰۲ به طول انجامید.

محمد مقدم در پاسخ به اینکه آیا نمایش مستند «بوم ایرانی» در جشنواره موجب دستیابی شما به هدفتان از ساخت این فیلم خواهد شد؟ گفت: من متاسفانه از این موضوع نا امید هستم مگر معجزه‌ای رخ دهد و دولتمردان از کشتی اصیل ایرانی حمایت کنند در غیر این صورت «بوم ایرانی» به سرمنزل نخواهد رسید.

وی افزود: «بوم ایرانی» برخلاف بسیاری از مسائل اجتماعی پدیده‌ای غرور آفرین برای ایرانیان است و تصویری بالانده و غرورآفرین از ایران به نمایش می‌گذارد که مردم ما نیازمند چنین پدیده‌ای هستند.

وی درباره چالش‌های ساخت این مستند خاطرنشان کرد: طی این چهل سالی که درعرصه فیلم‌های مستند و داستانی کار کرده‌ام، هر فیلمی چالش‌های خاص خودش را داشته ولی در همه فیلم‌ها بیشتر لحظات خوش در ذهن من باقی می‌ماند و حتی لحظات سخت آن نیز برای من خوشایند است. مانند دمای بالای بندر کنگ که لباسمان خیس عرق می‌شد و هر ۷ دقیقه می بایست دوربین را خاموش می‌کردیم چون آلارم می‌داد.

مقدم درباره اتفاقات پیش‌بینی نشده مستند «بوم ایرانی» اظهار کرد: طبق برنامه ما می‌خواستیم با «بوم ایرانی» به آفریقا و هند برویم و هسته اصلی فیلم آنجا شکل بگیرد وقتی این اتفاق رخ نداد، من روایت داستان را تغییر داده و این ناکامی را تبدیل به فیلم کردم.

وی در پاسخ به اینکه آیا این مستند تاثیرگذاری بر خود شما داشته یا خیر، گفت: هر اتفاقی بر آدمی تاثیر می‌گذارد. گاه امید و گاه نا امیدی به همراه دارد و به ما ثابت شد هر چقدر ما تلاش کنیم ولی خیلی از امور از دست ما خارج است چون تصمیمات جای دیگر گرفته می‌شود و مانع های مرئی و نامرئی زیاد است و این رهیافت من از این داستان بود ولی این مستند اتفاقات شیرینی نیز داشت همچون آشنایی ما دانش‌های بومی ایرانی و مردم مهربان بندر کنگ که بی چشمداشت اطلاعات خود را در اختیار ما قرار دادند و بزرگترین دستاورد این فیلم ثبت دانش ساخت کشتی اصیل ایرانی است.

مقدم درباره زمان اکران عمومی این مستند گفت: مستند «بوم ایرانی» احتمالا تابستان سال آینده در شهرهای جنوبی ایران اکران خواهد شد.