مریم عظیمی/صبا؛ مستند «چشم کویر» به کارگردانی محسن علم‌الهدی که به بحران آب در مناطق حاشیه کویری می‌پردازد در بخش مستندهای نیمه بلند جشنواره هجدهم «سینماحقیقت» حضور دارد. به همین بهانه با کارگردان این اثر گفت‌گویی انجام داده‌ایم.

چشم کویر چند دقیقه است و به چه موضوعی می‌پردازد؟

«چشم کویر» یک اثر۵۹ دقیقه‌ای و موضوع اصلی این مستند بحران آب در مناطق حاشیه کویری است. قصه مستند ما در منطقه فهرج از توابع استان کرمان می‌گذرد. ما در کنار موضوع بحران کم ­آبی به مسئله احیای قنات که معضل جدی این مناطق است، نیز پرداخته‌ایم.

دغدغه کار روی این سوژه چگونه شکل گرفت؟

من اصالت کرمانی دارم، سال‌ها به این استان رفت و آمد داشته و با زیست مردم آنجا آشنا بودم. یکی از مناظر زیبایی که این مناطق دارد همین قنات‌ها هستند که با توجه به خشکی آن منطقه و اقلیمش شاید تنهاترین، بهترین و مهندسی‌ترین روش موجود برای آبیاری از گذشته تا به حال بوده است.  قدمت این قنات‌ها در جنوب شرق کشور به بیش از ۲۵۰۰ سال می‌رسد و باستان شناسان معتقدند که عملاً با یک مهندسی آب روبرو هستیم که حتی در تاریخ و ادبیات کهن‌مان به آن اشاره شده است. همانگونه که همه می‌دانیم بحران آب در کل فلات ایران یک بحران جدی است و ما هم در کشورمان با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنیم و در هر گوشه‌ای از ایران این بحران به شکلی خودش را نشان می‌دهد. ما به دنبال این بودیم که نگاهی انتقادی داشته باشیم تا ببینیم اساساً چرا این اتفاق افتاده است اما دیدیم اگر بخواهیم همین مسیر را پیش بگیریم اینگونه به نظر می‌آید که فقط در حال اعتراض هستیم بدون اینکه پاسخی ارائه بدهیم. بنابراین پژوهش را بیشتر ادامه دادیم تا ببینیم خشک شدن قنات‌ها روی زندگی مردم چه تاثیری داشته است. در نتیجه این پژوهش‌ها به فهرج رسیدیم که بیشترین آسیب را از این موضوع دیده بود. در این منطقه حدود ۸۰ رشته قنات فعال وجود داشت که امروز به عددی حدود ۱۳ رسیده است و باقی همه خشک شده‌اند و این تاثیر مستقیمی بر زندگی مردمانی گذاشته که معیشتشان از راه کشاورزی است. بحران کم آبی در این مناطق حتی به آب شرب هم رسیده است. در ادامه به یکی از ساکنین فهرج به نام امید نارویی رسیدیم که بارها به عنوان کشاورز نمونه کشوری افتخار کسب کرده و بسیار مورد تشویق قرار گرفته بود. سوال ما این بود که چگونه این کشاورز در چنین منطقه‌ای که کارش از بحران هم گذشته توانسته کشاورز نمونه شود!؟ این شروع ایده مستند ما بود و از قضا متوجه شدیم که امید نارویی خودش قنات خشک شده‌ای دارد که سالها در پی احیای آن است. در این مستند ما ایشان را در مسیری که برای انجام این مسئله آغاز می‌کند تا نقطه پایان همراهی کردیم و شاهد بیم و امیدهای این فرد در طول فیلم بودیم. پس از پایان تولید ما با حجم روایت‌های متعددی روبرو بودیم که نیاز به پالایش بیشتر بود و نهایتا در مرحله تدوین و با تلاش‌های مهسا اسماعیلی تدوینگر پروژه، به نسخه فعلی رسیدیم که نزدیکترین روایت به قصه مدنظر ما بود.

تیم پژوهش و تولید شما چند نفره بود؟

علیرضا خواجه نظامی پژوهشگر پروژه، از سالها قبل تحقیقاتی را در زمینه قنات آغاز کرده بود و در مقطع پژوهش مستند ما، این تحقیقات به پختگی کافی رسیده بود. من تقریبا از طریق ایشان به منابع کافی و لازم برای رسیدن به سوژه، کارکتر و پژوهش نهایی دسترسی داشتم. اساسا برای این گونه مستندهای کنکاشگر که نگاهی منتقدانه هم دارد باید تیم سبک‌تر انتخاب شود تا بتوانیم راحت‌تر سوژه را دنبال کنیم و بر همین اساس ما تیم تولید کوچکی برای تولید داشتیم و قدم به قدم پیش رفتیم. طبیعتا مانند همه مستندهای این چنینی مشکلاتی در مسیر اجرا داشتیم ولی خدا را شکر به نتیجه رسیدیم.