پگاه زارعی/ صبا؛ شبکه‌های سیما در شب یلدای امسال تلاش‌های گسترده‌ای برای جبران عقب‌ماندگی خود از فضای مجازی و بازگرداندن مخاطبان از دست رفته به‌کار گرفتند و  این تلاش‌ها در ابعاد مختلف و با رویکردهای متنوعی انجام شد. برخی از شبکه‌ها به تولید محتواهای اختصاصی با تکیه بر آزمایش‌ها و تجربیات موفق فضای مجازی روی آوردند تا بتوانند نیازهای جدید کاربران، به‌ویژه نسل جوان، را بهتر درک کرده و پاسخ دهند. برنامه‌هایی که با زبانی ساده‌تر، به‌روزتر و نزدیک‌تر به دغدغه‌های مردم ساخته شده‌اند، نشانه‌ای از این رویکرد هستند.

توجه به تولیدات تعاملی که مخاطبان را در جریان ساخت و پخش برنامه‌ها دخیل کند، رویکردی نوین برای کاهش فاصله میان رسانه ملی و فضای مجازی محسوب می‌شود؛ اما وفاداری به شکل سنتی برنامه‌های ترکیبیِ مناسبتی که به‌ویژه در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ ایرانیان را پای تلویزیون میخکوب می‌کرد، همچنان در شب یلدای قاب جادویی ایرانی حضوری پررنگ داشت.

در این یادداشت، بررسی خواهیم کرد که برنامه‌های شب یلدا در سه شبکه تلویزیون ایران یعنی شبکه سه، شبکه دو، و شبکه نسیم چگونه بوده و این برنامه‌ها چه تأثیری بر جذب مخاطب و موفقیت آنها داشته است.

شبکه سه؛ سرگرمی‌های خانوادگی و تلاش برای جذب مخاطب

شبکه سه تلویزیون ایران، همواره یکی از پرمخاطب‌ترین شبکه‌ها در ایام خاص و مناسبتی بوده است. در شب یلدا، این شبکه به دنبال آن بود تا با تداوم پخش سریال‌های عامه‌پسند (مهیار عیار)، برنامه‌های سرگرمی خانوادگی و تولید ویژه‌برنامه‌های ترویجی به دنبال جذب مخاطب گسترده‌ای است. در سال‌های گذشته، شبکه سه با استفاده از همین ترفند رسانه‌ای و با حضور چهره‌های محبوب در برنامه‌های زنده، به یکی از مهم‌ترین انتخاب‌های مخاطبان در شب یلدا تبدیل شده بود.

اما امسال، برخلاف سال‌های گذشته، شبکه سه نتوانسته است همانند قبل در جلب نظر مخاطبان موفق عمل کند. شبکه سه، طبق معمول، با تکیه بر منابع مالی و غیرمالی گسترده‌اش، تلاش کرد تا با نمایش دکورهای پرطمطراق و دعوت از انواع میهمانان، گوی رقابت را از سایر شبکه‌ها برباید. این رویکرد که سال‌ها به عنوان استراتژی اصلی این شبکه به‌کار رفته، حالا به نظر می‌رسد دیگر کارایی گذشته را ندارد.

مخاطبان، خسته از ازدحام فضای مجازی، فشارهای زندگی روزمره، و بمباران بی‌پایان محتواهای پر زرق‌وبرق، حالا بیشتر به دنبال فضایی آرامش‌بخش و محتوایی معنادار هستند. آن‌ها از برنامه‌هایی که صرفاً با ریخت‌وپاش‌های مالی و نمایش تجملات، خودنمایی می‌کنند، دلزده شده‌اند. در واقع، مخاطب امروزی نه تنها با این نمایش‌ها همذات‌پنداری نمی‌کند، بلکه گاه این تجمل‌گرایی را نوعی تحقیر پنهان نیز تلقی می‌کند؛ تحقیر احساساتش در برابر قدرت مالی و ساختارهای نابرابر.

این استراتژی تکراری، اگرچه ممکن است در ظاهر با جذب نگاه‌های گذرا موفق به نظر برسد، اما در بلندمدت، جایگاه شبکه را نزد مخاطب متزلزل می‌کند. آنچه امروز بیشتر از همیشه اهمیت دارد، ارائه محتواهایی است که با زندگی واقعی مخاطب پیوند بخورد، فضایی ساده‌تر و قابل دسترس‌تر داشته باشد، و به او آرامش و احترام هدیه دهد. دور شدن از سیاست‌های نمایشی و تمرکز بر نیازهای واقعی مخاطب، می‌تواند راهکاری باشد که به شبکه سه کمک کند تا از تکرار اشتباهات گذشته بپرهیزد و اعتماد ازدست‌رفته را بازیابد.

علیرغم تلاش‌های فراوان برای حفظ جایگاه خود در میان مخاطبان تلویزیونی، عواملی همچون تغییرات اقتصادی و فرهنگی جامعه و همچنین رقابت شدید با دیگر شبکه‌ها، موجب شده‌اند که این شبکه در مسیر جذب و نگهداشت مخاطب با چالش‌های جدیدی روبرو شود. تولید برنامه‌های ترویجی و هزینه‌های بالای تولید این برنامه‌ها، به ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، باعث شده است که نتایج مطلوبی از نظر جذب مخاطب حاصل نشود. در حالی که تولیدات پرهزینه این شبکه معمولاً به هدف جلب توجه عموم مخاطبان ساخته می‌شدند، برنامه‌هایی که فاقد نوآوری‌های لازم و جذابیت کافی بودند، نتوانستند همانند گذشته در دل مخاطبان جا پیدا کنند.

به علاوه، یکی از دلایل مهم کاهش مخاطب شبکه سه، رقابت شدید با سایر شبکه‌های تلویزیونی است که توانسته‌اند با معرفی برنامه‌های متنوع‌تر و جذاب‌تر، توجه بسیاری از بینندگان را به خود جلب کنند. این شبکه‌ها نه تنها در ارائه برنامه‌های سرگرم‌کننده و خبری موفق عمل کرده‌اند، بلکه توانسته‌اند از تکنولوژی‌های نوین در ساخت و پخش برنامه‌ها بهره‌برداری کنند. در مقابل، شبکه سه در برخی از تولیدات خود از نظر محتوا و نحوه اجرا به سطح انتظارات مخاطبان نرسید.

این در حالی است که پیش از این، برنامه‌های خاص و محبوب این شبکه توانسته بودند همواره جایگاه ویژه‌ای در میان بینندگان پیدا کنند.

شبکه دو؛ رویکرد متفاوت و ساده

در حالی که شبکه سه به تولید برنامه‌های ویژه و پرهزینه تمایل دارد، شبکه دو رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است. این شبکه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا از رقابت بی‌وقفه با شبکه سه دست بردارد و به جای تمرکز بر برنامه‌های پیچیده و پرهزینه، سعی کرده است با استفاده از برنامه‌های ساده و محتوای جذاب، به مخاطب خود وفادار بماند.

ویژه‌برنامه‌های شب یلدا در شبکه دو معمولاً ساده و بدون پیچیدگی‌های زیاد است. این شبکه با پخش برنامه‌های مناسبتی با محوریت گفت‌وگوهای صمیمی و خانوادگی، تلاش می‌کند تا فضایی دلنشین و گرم را برای مخاطبان خود ایجاد کند. در حالی که بسیاری از شبکه‌ها در این مناسبت‌ها به سراغ برنامه‌های پرهزینه، پر زرق ‌و برق و پر از بازی‌های پیچیده می‌روند، شبکه دو به‌طور عمدی از این مسیر فاصله می‌گیرد و به جای آن بر سادگی و صمیمیت تکیه می‌کند. این رویکرد به‌ویژه در میان خانواده‌هایی که به دنبال برنامه‌های ساده‌تر و کمتر پر زرق ‌و برق هستند، با استقبال خوبی مواجه شده است. برنامه‌هایی که با محوریت گفت‌وگوهای دوستانه، داستان‌های خانوادگی و حضور چهره‌های محبوب، حس صمیمیت و نزدیکی بیشتری به بینندگان منتقل می‌کنند.

در حقیقت، شبکه دو نشان داده است که با ساده‌سازی برنامه‌ها و تکیه بر ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی می‌تواند همچنان مخاطبان وفاداری داشته باشد. این شبکه در بسیاری از مواقع با ایجاد فضایی آرامش‌بخش و خانوادگی، به جای رقابت با سایر شبکه‌ها در تولید برنامه‌های زرق ‌و برق‌دار، موفق شده است در دل خانواده‌های که از سطحی‌نگری عبور کرده‌اند جایگاهی ویژه پیدا کند. به علاوه، این رویکرد در نظر مخاطبانی که به دنبال برنامه‌های شاد و معنوی بدون پیچیدگی‌های غیرضروری هستند، جذابیت زیادی دارد. بسیاری از بینندگان به‌ویژه در شب‌های خاص و مناسبت‌ها، به دنبال تجربه‌ای هستند که در آن احساس نزدیکی به خانواده، سنت‌ها و فرهنگ‌های گذشته به‌طور ملموس‌تری حس شود و شبکه دو توانسته است این نیاز را به‌خوبی برآورده کند.

این استراتژی در حقیقت به نوعی بازگشت به اصالت‌ها و ارزش‌های انسانی است که امروزه در بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی کمتر به آن توجه می‌شود. شبکه دو با برگزاری ویژه‌برنامه‌هایی در شب یلدا و دیگر مناسبت‌ها، به‌جای نمایش تصاویر اغراق‌آمیز و دنیای پرهیاهوی امروزی، به ساده‌ترین و حقیقی‌ترین شکل ممکن تلاش می‌کند تا ارتباطی عمیق‌تر با مخاطبان برقرار کند و آن‌ها را به دنیای واقعی و بی‌پیرایه‌تری وارد کند. در این میان، توجه به جزئیات فرهنگی و استفاده از عناصر سنتی و آشنا، میهمانانی که سلبریتی و مشهور نیستند، باعث شده تا این شبکه همچنان در رقابت با دیگر شبکه‌ها با قدرت باقی بماند و به حفظ مخاطبان وفادار خود ادامه دهد.

اما در انتهای این بخش باید تأکید کرد، شبکه دو همچنان از شبکه‌ای عمومی برای تمام اقشار و نسل‌های جامعه ایرانی دور مانده است.

شبکه نسیم؛ تلاش برای حفظ مخاطب سنتی

شبکه نسیم، که به دلیل ساخت برنامه‌های متنوع و سرگرم‌کننده شناخته می‌شود، امسال در غیاب برندهای اصلی تلویزیونی، تلاش زیادی برای حفظ و جذب مخاطب کرده است. این شبکه با تولید برنامه‌های مختلف از گوشه و کنار ایران و با فرم‌ها و محتواهای متنوع، سعی دارد تا مخاطبان خود را از دست ندهد و همچنان با آنها ارتباط برقرار کند. شبکه نسیم در شب یلدا نیز به همین رویکرد پایبند بود و با ارائه طیف گسترده‌ای از برنامه‌های فرهنگی، سرگرم‌کننده و خانوادگی به دنبال جذب مخاطب بود.

شبکه نسیم، به‌عنوان یکی از شبکه‌های محبوب تلویزیون ایران، توانسته با تولید برنامه‌هایی متنوع، جایگاه برجسته‌ای در میان مخاطبان ایرانی پیدا کند. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این شبکه، توجه ویژه به بازتاب فرهنگ‌های گوناگون کشور است. این شبکه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های هنری و فرهنگی ایران، تلاش کرده تا ضمن ارائه برنامه‌های سرگرم‌کننده، نقشی مؤثر در تقویت هویت ملی ایفا کند.

در مناسبت‌هایی مانند شب یلدا، که از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی است، شبکه نسیم با ترکیب هوشمندانه مضامین سنتی و مدرن، برنامه‌هایی را ارائه می‌دهد که هم روح فرهنگ اصیل ایرانی را در خود جای داده و هم نیازهای نسل جدید را تأمین می‌کند. استفاده از داستان‌گویی‌های جذاب، پخش موسیقی‌های سنتی و پاپ، و بهره‌گیری از هنرهای نمایشی خلاقانه، بخشی از استراتژی این شبکه برای جذب و حفظ مخاطبان است. این برنامه‌ها نه تنها حس نوستالژی مخاطبان را برمی‌انگیزند، بلکه فضای خانوادگی و صمیمانه‌ای را نیز ایجاد می‌کنند که در دوران کنونی بیش از همیشه مورد نیاز است.