مهرنوش پورموسوی/ صبا؛ در هفته جاری، فیلم «کاناپه» ساخته کیانوش عیاری بصورت قاچاق در فضای اینترنت منتشر شد. اتفاقی که در سالهای اخیر چند باری رخ داده و هیچکس هم مسئولیت چنین حوادثی را بر عهده نگرفته است. در واقع هم تهیه‌کننده و هم کارگردانان چنین آثاری در واکنش از مردم خواستند که به احترام حقوق خالقان این آثار، از تماشای آنها در فضای اینترنت خودداری کنند. خواسته‌ای که هرچند به حق، اما در واقع نشدنی است.

ریشه‌یابی این نکته که چطور این آثار بدون اطلاع خالقان با بهترین کیفیت در اینترنت منتشر میشوند، وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. آنها باید به عنوان متولیان فرهنگی کشور درباره چنین حوادثی پاسخگو باشند. چنین نسخه‌های تروتمیز و با کیفیتی نزد چه کسانی است؟ چه کسانی به این نسخه‌ها دسترسی دارند؟ طبیعتاً در این جستجو، دایره آدم‌ها چندان گسترده نخواهد بود و پیدا کردن کسانی که به این آثار دسترسی دارند هم آنچنان گسترده نیست که یافتن آنها کار دشواری باشد. طبیعتاً بخاطر ضررهای هنگفت مالی، این اتهام از تهیه‌کننده و کارگردان آثار مبراست که آنها دست به چنین کاری بزنند. بخصوص در مورد فیلم‌هایی مثل همین «کاناپه» کیانوش عیاری یا «سنتوری» زنده‌یاد داریوش مهرجویی، خالقان آثار بصورت مستقیم از مردم تقاضا کردند تا دیدن این فیلم‌ها در فضای اینترنت را متوقف کنند. که خب نتیجه از پیش مشخص است.

در سینمای گاهی عجیب ایران، انتشار آثار دو دسته است، یا بصورت قاچاق منتشر می‌شوند یا به خواست خود کارگردان، و در اعتراض به سانسور، در سایت‌هایی مثل «یوتیوب» بارگذاری می‌شوند. در این گزارش بخشی از فیلم‌هایی که در طی سالهای اخیر به این دو مدل منتشر شده‌اند را بررسی کردیم.

نخست، فیلم‌هایی که بصورت قاچاق و بدون اطلاع خالقان منتشر شده‌اند:

«سنتوری» داریوش مهرجویی

معروف‌ترین فیلم این فهرست، «سنتوری» است. فیلم از همان ابتدا و با تغییر نامش از «علی سنتوری» به «سنتوری» نشان داد که حواشی دست از سرش برنخواهند داشت! در ابتدای مرداد ماه سال ۱۳۸۶ که قرار بود فیلم در سینماها اکران شود ناگهان وزارت ارشاد به دلیل «عدم توانایی کنترل جو سالن» اکران فیلم را متوقف کرد.

پیگیری‌های داریوش مهرجویی و فرامرز فرازمند، تهیه‌کنندگان فیلم به جایی نرسید تا ناگهان «سی دی» قاچاق فیلم به خیابان‌ها آمد، تهیه‌کننده از مردم خواست فیلم را نخرند.

از طرف دیگر،  و در نهایت شگفتی مسئولان! ، عوامل فیلم و تهیه‌کننده را مقصر اصلی «توزیع غیرمجاز فیلم» دانستند. مهرجویی در مصاحبه‌ای عنوان کرد که نسخه‌ای که غیرقانونی منتشر شده با نسخه نهایی که آماده پخش بود متفاوت است و خرید آن را «شرعاً حرام» دانست. پس از انتشار، شماره حسابی از سوی تهیه‌کننده و کارگردان فیلم اعلام شد تا علاقه‌مندان بهای بلیت را به این شماره حساب واریز کنند تا عواید حاصل از این طرح صرف امور خیریه شود. این پیشنهاد مورد استقبال قابل توجهی قرار گرفت و بیش از ۱۰۰۰ میلیون ریال به شماره حساب واریز شد. داریوش مهرجویی درباره ممنوعیت نمایش فیلم گفت:«سنتوری» را قیمه‌قیمه کردند، سوزاندند؛ آن هم بدون هیچ دلیلی، فقط به دلیل غرض شخصی. من اینجا نکته‌ای را یادآوری کنم. برای اینکه فیلمی ساخته شود، اول از همه باید سه تا فیلم نامه به بخش فرهنگی فارابی بدهید. بعد سه نسخه از فیلم‌نامه را هم به وزارت ارشاد بفرستید. وزارت ارشاد هیئتی دارد که می‌نشینند و فیلم نامه را می‌خوانند. فارابی هم هیئتی دارد که کارشان همین است. بعد از بالا و پایین کردن‌های متعدد، بالاخره مجوز می‌دهند. بعد که کارگردان شروع به ساخت فیلم کرد، هیئتی می‌آید و مجوز ساخت می‌دهد. بعد که ساخت فیلم تمام شد، هیئتی دیگر اثر را بررسی می‌کند و به آن مجوز نمایش می‌دهد. بعد فیلم به جشنواره می‌رود. در جشنواره هیئت دیگری فیلم را می‌بیند، آن را بالا و پایین می‌کند و مجوز می‌دهد. بعد از آن هیئت داوران فیلم را می‌بینند و به آن جایزه می‌دهند و… می‌خواهم بگویم یک فیلم دو هزار مرحله را طی می‌کند تا ساخته شود! این چه صیغه‌ای است که می‌گویند فلان فیلم مجوز نداشته یا قابل نمایش نبوده؟! هر فیلمی تمام این مراحل را طی می‌کند تا ساخته شود. به هر حال با اینکه سنتوری از تمام این مراحل عبور کرد ولی اجازه نمایش پیدا نکرد. جناب وزیر عملاً ما را از نان خوردن انداخت.»

سنتوری در بیست و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده دو سیمرغ نیز شده بود. بهترین بازیگری نقش اول مرد برای بهرام رادان و سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران.

«خرس» خسرو معصومی

فیلم «خرس» هم از موارد عجیب و غریب سینمای ماست. فیلم در سی‌امین دوره جشنواره فیلم فجر برنده دو سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش اول مرد برای فرهاد اصلانی و سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری برای محمدرضا دلپاک شد. طبعتا بنا به گفته زنده‌یاد داریوش مهرجویی این فیلم هم تمام مراحل مورد نظر را طی کرده تا به اکران در جشنواره فیلم فجر برسد اما فیلم توقیف شد تا در نهایت نه سال بعد بدون اطلاع تهیه‌کننده و کارگردان، بصورت قاچاق در یوتیوب منتشر شد.

«یک خانواده محترم» مسعود بخشی

فیلم با مشارکت سیما فیلم ساخته شد اما روند داستانی آن در نهایت به شکلی پیش رفت که سیما فیلم از خود سلب مسئولیت کرد. رحیم زاده مدیر گروه دفاع مقدس مرکز سیمافیلم از لغو مشارکت سیما فیلم با این فیلم خبر داد و گفت: «ابتدا مشارکت ما به صورت ۵۰ درصدی بود. ما ۴ قسط را به آقای آفریده ارائه دادیم اما زمانی که فیلم به ما ارائه شد، دیگر حاضر نشدیم هیچ قسطی به ایشان بپردازیم و قبل از نمایش در کن لغو مشارکت کردیم.» و اضافه کرد: «ما طبق تمام کارهایی که در سیما فیلم تولید می‌شود به تهیه‌کننده اعتماد کردیم اما متأسفانه اعتماد ما مورد بی‌تعهدی تهیه‌کننده قرار گرفت و محمد آفریده با مدیریت مارمولک‌گونه آن‌گونه که باید ساخت فیلم را مدیریت نکرد و زمانی که فیلم را به ما ارائه داد زمانی بود که فیلم در جشنواره کن حاضر شده بود. ما از او خواستیم تا فیلم را از جشنواره خارج کند اما به دلیل مشارکت شرکت خارجی این اتفاق صورت نگرفت.»

داستان فیلم درباره یک استاد دانشگاه است که بعد از سال‌ها به ایران و شهرش شیراز می‌رود. حالا برادر ناتنی دارد که در سیستم دولتی پستی مهم دارد. سواستفاده از قدرت یکی از موارد مهم فیلم در روند داستانی آن بود. فیلم در شصت و پنجمین دوره جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد و مورد استقبال منتقدان قرار گرفت. اما بازخوردها در داخل نسبت به این فیلم اصلا مثبت نبود. «یک خانواده محترم» هم در نهایت بصورت قاچاق و بدون اطلاع خالقان منتشر شد.

«ارادتمند نازنین بهاره تینا» عبدالرضا کاهانی 

این فیلم از کاهانی محصول سال ۹۵ هم، سرنوشت عجیبی پیدا کرد. فیلم پروانه نمایش نگرفت و حواشی فیلم از همین‌جا آغاز شد. محمد حسین لطیفی از اعضای پروانه نمایش فیلم همان ایام درباره این فیلم اظهار نظری جنجالی کرد: «ارادتمند نازنین، بهاره، تینا» ساخته عبدالرضا کاهانی امکان اصلاح ندارد و بنابراین مجوز نمایش نخواهد گرفت.»

اما تنها این حرف‌ها نبود. مهران غفوریان در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: نباید بگویند این فیلم قابل اصلاح نیست؛ چون واقعاً معنی آن را نمی‌فهمم! یعنی کاهانی پروانه ساخت یک فیلم گرفته و فیلم دیگری را ساخته که این حرف را می‌زنند یا چیزهای عجیب و غریب را وارد فیلم کرده است؟!»

این تناقضات تا جایی ادامه پیدا کرد که عباس نادری دبیر شورای پروانه نمایش گفت: فیلم سینمایی «ارادتمند نازنین بهاره تینا» توقیف نشده است! بلکه اصلاحیه خورده و اگر اصلاحیه‌های این فیلم انجام شود، پروانه نمایش دریافت می‌کند.

اما عجیب‌ترین واکنش را ضیاالدین دری داشت. او درباره فیلم درحالی این اظهار نظرها را مطرح کرد که مشخص شد در زمان گفتن این حرف‌ها هنوز فیلم را ندیده است: موضوعی را مطرح کرده‌اند مبنی بر سه دختر مجرد که دنبال ازدواج هستند. این دلیل نمی‌شود که فیلمی ساخته شود که سه دختر به تصویر کشیده شوند که برای مردها لَه‌لَه می‌زنند! فیلم کاهانی یک فیلم غیراخلاقی شفاهی است. شک نکنید این فیلم غیرقابل اکران است.

سعید خانی تهیه‌کننده فیلم در پاسخ به اظهارات دری گفت:«آقای دری، چطور ممکن است فیلمی را که ندیده‌اید، این‌طور نقد کنید؟! مگر ممکن است بدون دیدن یک فیلم، آن را نقد کرد و در موردش نظر داد؟! من صحبت‌های ایشان را تکذیب می‌کنم»

در نهایت تابستان سال ۱۴۰۲ فیلم با کیفیت خوب در اینترنت منتشر شد. درباره این انتشار عوامل فیلم اظهار بی‌اطلاعی کردند.

«برادران لیلا» سعید روستایی

یکی از پربیننده‌ترین و جنجالی‌ترین آثار سینمایی سالهای اخیر بی شک متعلق به این ساخته سعید روستایی است. فیلم بسیار دیده و از طرف مردم مورد استقبال قرار گرفت. اگر فیلم در سینما اکران می‌شد، احتمالا با این حجم از دیدن شدن و اقبال، می‌توانست رکورد فروش جدیدی را برای سینمای ایران ثبت کند. اظهارنظرها درباره فیلم تا چندین ماه پس از انتشار نسخه قاچاقش همچنان ادامه داشت. پدیده‌ای که کمتر فیلمی در سینمای ایران شانس رسیدن به آن را داشته است.

انتشار خود خواسته

اما فیلم‌هایی هم در اعتراض و توسط خود گروه تولید یعنی کارگردان یا تهیه‌کننده و با اعلام قبلی منتشر شدند.

«مهمونی کامی» علی احمدزاده 

«مهمونی کامی» اولین ساخته بلند علی احمدزاده که با پروانه ساخت ویدئویی (تله فیلم) ساخته شده بود توسط وزارت ارشاد، به دلیل «موارد غیراخلاقی و شرم آور» توقیف و از حضور در جشنواره فیلم فجر بازماند.

احمدزاده پس از ناامیدی از اکران عمومی فیلم با انتشار پستی، فیلم را به رایگان در صفحه شخصی خود برای تماشای مخاطبان قرار داد.

«مثلث واژگون» و «آفرینش بین دو سطح» حسین رجبیان

فیلم «مثلث واژگون» بدون مجوزهای معمول بدست حسین رجبیان ساخته شد. فیلم در ادامه برای او محکومیت و زندان را به ارمغان آورد تا رجبیان از فعالیت‌های هنری منع شود. او پس از آزادی از زندان «آفرینش بین دو سطح» را بصورت زیرزمینی تولید کرد. هر دو فیلم توسط خودش در اینترنت منتشر شدند.