خوشبختانه در ایران هر کمبودی داشته باشیم، کمبود جشنواره نداریم! مثلا در زمینه تئاتر، چندی پیش هفدهمین دوره جشنواره تئاتر آیینی‌سنتی برگزار شد، الان در ایام چهارمین دوره جشنواره تئاتر شهر بسر می‌بریم و یک هفته پس از پایان این جشنواره، جامعه تئاتری ما پذیرای بیست‌ودومین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان خواهد بود. این برنامه فشرده شاید از دید برخی از افراد به‌عنوان دلیلی قاطع بر پویایی تئاتر ایران باشد اما اگر نگاهی به سالن‌های تئاتر، بیندازیم، درمی‌یابیم تنها نکته‌ای که در تئاتر ما وجود ندارد، همان پویایی و استقبال مخاطب از تئاتر است. از همین رو بر آن شدیم با محمدعلی ساربان، نویسنده، کارگردان، بازیگر تئاتر و همچنین مسئول امور مالی و عضو علی‌البدل هیات‌مدیره خانه تئاتر، لزوم برگزاری این حجم جشنواره و مسائل مالی مربوط به آن را بررسی کنیم.

به‌نظر شما تعداد جشنواره‌های تئاتر در ایران بیش از میزان نیاز نیست؟ 

کیفیت تئاتر ما پایین است و این حجم از جشنواره‌ها، نه‌تنها دردی را از ما درمان نمی‌کند، بلکه هزینه مضاعفی را نیز بر دوش تئاتر ایران می‌گذارد. در بسیاری از موارد نهادهایی به تئاتر وارد می‌شوند که چندان به این حوزه مربوط نمی‌شوند و تنها مایل‌اند از کاربرد تئاتر برای اهداف وزارتخانه‌ای خود استفاده کنند و از این طریق امتیاز و بودجه دریافت کنند. جشنواره به‌ظاهر از جامعه جوان تئاتر ما حمایت می‌کند اما درنهایت هیچ اتفاق خوبی در جشنواره‌ها رخ نمی‌دهد.

جشنواره‌های بسیار زیادی که این روزها برگزار می‌شوند، آیا توانسته‌اند بر ارتقای کیفی تئاتر ایران تاثیر مطلوب بگذارند یا تنها در حد پر کردن بیلان مدیران بوده‌اند؟ 

خیر. تعداد بالای جشنواره‌ها هیچ تاثیر مثبتی بر تئاتر ما نگذاشته است. در زمان برگزاری جشنواره‌ها اصلا به کیفیت آثار توجه نمی‌شود و به‌جای آن همگی در فکر بالا بردن بیلان کار خود هستند. البته من با برگزاری جشنواره مخالف نیستم اما معتقدم به‌جای اینکه در طول سال به‌صورت مداوم جشنواره تئاتر داشته باشیم، جشنواره‌ها را با یکدیگر ادغام کنیم و سالانه دو جشنواره تئاتر خوب و استاندارد برگزار کنیم. در این صورت می‌توانیم به‌جای برگزاری عجولانه و با منابع مالی پایین، با قدرت مالی و اجرایی بالایی جشنواره تئاتر برگزار کنیم و درنتیجه آثار خوبی تولید کنیم و برای انتخاب آثار جشنواره دچار مشکل نشویم. این اقدام در طولانی ‌مدت، هم مخاطبان را با تئاتر آشتی می‌دهد و هم شرایط مالی حمایت از تئاتر را افزایش می‌دهد. اگر آثار خوبی در جشنواره‌ها تولید شود، دیگر مخاطبان با تردید به جریان تئاتر نگاه نمی‌کنند. باید به شکلی قانون‌مند و کارا به مساله برگزاری جشنواره‌ها نگاه کرد. اگر هدف ما از برگزاری جشنواره تئاتر، خود تئاتر و پیشرفت آن است، پس با توجه به این تعداد جشنواره‌ای که در ایران برگزار می‌شود، باید پیشرفت عجیب‌وغریبی را در تئاتر ایران شاهد می‌بودیم اما برگزاری جشنواره تئاتر، به شیوه‌ای تبلیغاتی تبدیل شده است. برنامه‌ای برگزار می‌شود، تئاتر و موسیقی در آن برنامه اجرا می‌شود و نام آن را جشنواره می‌گذارند. باید این مساله را ریشه‌ای بررسی کنیم.

شما به ادغام جشنواره‌ها به‌عنوان راه‌حلی برای بهتر شدن کیفیت اشاره کردید. این عمل چه کمکی به تئاتر می‌کند؟ 

ما باید در جشنواره‌های تئاتر قدرتمند ظاهر شویم و آثاری را در این جشنواره‌ها روی صحنه ببریم که کیفیت بالایی داشته باشند. در صورتی این امر محقق می‌شود که تعداد جشنواره‌ها کمتر باشد. از یکسو اگر جشنواره کیفیت خوبی داشته باشد، بزرگان در آن شرکت می‌کنند و از سویی دیگر کم بودن تعداد جشنواره‌ها به جوانان فرصت بیشتری برای تمرین و آماده‌سازی می‌دهد و درنهایت بودجه‌ای که صرفه‌جویی می‌شود، صرف دادن امکانات به گروه‌های شرکت‌کننده می‌شود و آنها می‌توانند با امکانات بیشتری برای آماده‌سازی نمایش‌هایشان اقدام کنند. درنتیجه سطح تئاتر بالاتر می‌رود. شرکت در جشنواره تئاتر، به‌نوعی مسابقه است و اگر کیفیت آثار ارائه‌شده بالا باشد، جشنواره بهتری را شاهد خواهیم بود، اما در شرایط کنونی، داوران جشنواره‌ها ناچارند از میان آثاری که چندان کیفیت خوبی ندارند، به‌صورت فرمالیته چند اثر را انتخاب کنند. همه‌چیز در جشنواره‌ها به‌صورت ظاهری است و نفس تئاتر فراموش شده. از همه این مسائل گذشته، امکان اجرای عمومی هم برای گروه‌ها ساده‌تر می‌شود.

به معضل اجرای عمومی نمایش‌ها اشاره کردید. تکلیف گروه‌هایی که خصوصا در حوزه تئاتر کودک و نوجوان و تئاتر عروسکی متحمل هزینه‌های گزاف می‌شوند، اما به اجرای عمومی نمی‌رسند چیست و این هزینه‌ها را از چه طریقی باید تامین کنند؟ 

این مساله درد بزرگی است و بضاعت کلمه برای گفتن این درد، اندک است. جوانان تئاتری ما برای اجرای تئاتر و ‌روی صحنه بردن نمایش‌هایشان، هیجان دارند و اصلا به این مسئله فکر نمی‌کنند که در ازای فعالیتی که در حوزه تئاتر انجام می‌دهند، باید حق‌وحقوقی داشته باشند. بسیاری از این بچه‌های تئاتری، برای مبلغ اجاره پلاتو هم مشکل دارند. مبلغ بسیار پایینی که به‌عنوان کمک‌هزینه به گروه‌های شرکت‌کننده در جشنواره‌ها پرداخت می‌شود، به‌زور کفاف اجاره پلاتو و نهایتا چای و نان و پنیری را برای اعضای گروه می‌دهد و درنهایت گروه‌ها ناچارند بیشتر هزینه‌های طراحی صحنه نمایش‌هایشان را خود تامین کنند و دیگر هیچ پولی به‌عنوان مزد برای آنها باقی نمی‌ماند و نکته اساسی این است که این جوانان هیچ انتظاری ندارند و هیچ حقی برای خود قائل نیستند. تنها به این فکر می‌کنند که اگر از همین امکان دو یا سه بار اجرای تئاترشان در جشنواره چشم‌پوشی کنند، هیچ امکان دیگری برای اجرای تئاتر ندارند و البته این هم حقیقت است و این افراد چاره‌ای جز اجرای تئاتر در این شرایط ندارند.

مینا صفار

انتهای مطلب/