به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری صبا، ماحصل ۱۰ سال اخیر زندگی حرفه‌ای تقی امیرانی مستندساز ایرانی ساکن انگلستان، فیلم موفقی است به نام «کودتای ۵۳» که نامش در میان پنج مستند برتر سال ۲۰۲۰ میلادی به انتخاب روزنامه واشنگتن پست هم دیده شد.

مستندی خیره‌کننده درباره دولت مستعجل دکتر محمد مصدق و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که طی روایتی کارآگاهانه ناگفته‌های بی‌شماری را پس از نزدیک به هفتاد سال از آن وقایع، روی پرده سینماهای مجازی جهان آورد. تحقیق و تلاش تقی امیرانی در این ۱۰ سال، دستاورد حیرت‌انگیز دیگری نیز داشته است و آن بیش از ۵۰۰ ساعت فیلم و مصاحبه دیده‌نشده به همراه چندین جعبه اسناد و مدارک تاریخی است. اسنادی گرانبها که می‌توانند روشنگر راه تاریخنگاران و محققان مطالعات تاریخ معاصر ایران باشند.

به بهانه اکران آن در سینماهای «هنروتجربه» و همچنین اکران آنلاین آن در صفحه ویژه «هنروتجربه» در هاشور با تقی امیرانی گفتگویی داشته‌ایم که می‌خوانید.

* آقای امیرانی، در گفتگویی که به تازگی به شکل آنلاین با آقای مهرداد اسکویی داشتید به ۵۳۲ ساعت راشی که برای تولید «کودتای ۵۳» جمع آوری و تهیه کرده بودید، اشاره کردید. مسلما انتخاب از میان این حجم عظیم فیلم، کار آسانی نبوده است.

-درست است. همیشه نسبت مواد خامی که برای ساخت هر فیلمی فراهم می‌شود بیشتر از مدت زمان خود فیلم است. این روند به ویژه در مستند بسیار طبیعی است چون اتکایتان همزمان هم به تحقیق و هم به شهود است. نمی‌دانید چه چیزی در انتظارتان است و پس از یافتن مرواریدهای پنهان در جوی‌های پر گل و لای هم، باز مجبور به انتخابید چراکه هدف اصلی، رسیدن به ساختار و قصه‌ای جذاب و شفاف در یک ظرف زمانی نسبتا محدود است.

* شنیده‌ام که با ابراهیم گلستان هم مصاحبه کردید. با چه کسان دیگری مصاحبه کردید؟ کمی درباره چیزهایی که کنار گذاشته شدند بگویید.

-مصاحبه با ابراهیم گلستان گفتگوی درجه یک و جذابی شد چون ایشان چند سال در آبادان و شرکت نفت کار کرده بودند و حتی در روزهای کودتا و همین طور روزهای دادگاه دکتر مصدق عکاسی و فیلمبرداری می‌کردند. این مصاحبه یکی از آن چیزهایی است که اگر تصمیم بگیرم سریال یا قسمت دوم «کودتای ۵۳» را بسازم احتمالا از آن استفاده کنم.

فقط در همین سکانس دادگاه، به جز ابراهیم گلستان، نفر دیگری که متاسفانه نتوانستیم از مصاحبه‌شان در این فیلم استفاده کنیم خانم شیرین بزرگمهر، دختر سرهنگ جلیل بزرگمهر، وکیل مرحوم دکتر مصدق است. مصاحبه‌ جالبی بود درباره داستان‌های مربوط به دادگاه مصدق.

یکی از شخصیت‌های بسیار مهم دوران مصدق، دکتر فاطمی است که ما مصاحبه و تصاویری از او داشتیم اما به دلیل محدودیت زمان و ساختار اصلی فیلم ناچار به حذفش شدیم.

با خانم شهرآزاد دیبا ـ وکیلی، برادرزاده دکتر مصدق هم گفتگو کردیم که حرف‌های جالبی از دادگاه زدند. چون در تمام جلسات دادگاه حضور داشتند.

چند روزنامه‌نگار و حتی افراد عادی هم قصه‌های جذابی از ماجرای محکمه نظامی تعریف کرده بودند که به خاطر ساختار و زمان فیلم حذفشان کردیم.

خانم پریوش صالح همسر سیف‌الله معظمی، وزیر پست و تلفن و تلگراف دولت دکتر مصدق، شاهد عینی دستگیری دکتر مصدق و وزرا بودند و مصاحبه‌شان بسیار جالب شد. به هر حال، قصد داشتیم به موضوعات بسیاری بپردازیم اما کات اولیه فیلم هشت ساعت شد.

*مسلما باید این حذفیات ضروری اتفاق می‌افتاد و ناچار به انتخاب بودید.

-بله. بسیاری از بخش‌های مختلف این داستان، از کشف نفت در مسجد سلیمان و ساخت پالایشگاه آبادان گرفته تا انتقال قدرت از رضا شاه به پسرش و همین طور بخش محکمه نظامی در کات اولیه فیلم وجود داشت اما فراموش نکنید که مخاطبان عمده فیلم، از ایران جز نام چیزی نشنیده‌اند و شناختشان بسیار سطحی و محدود است. بعلاوه،‌ ما فکر کردیم که هیچ فیلمسازی تاکنون شانس استفاده از متن مصاحبه نورمن داربی‌شر را نداشته است و این مهره طلایی فیلم ماست. این مصاحبه ارزش تاریخی بالایی داشت در حالی که باقی مسائل پیش از این تا حدی بیان شده بودند.

*آیا تصمیمی دارید که مشاهدات و تجربه‌هایتان طی ۱۰ سال ساخت فیلم و به ویژه چهار سال تدوینش را مکتوب کنید؟ مطمئنم برای علاقه‌مندان تاریخ و سینما در ایران، بسیار جالب خواهد بود که بدانند چه فراز و نشیب‌هایی را طی این سال‌ها سپری کرده‌اید و در اتاق تدوین در کنار یکی از بزرگ‌ترین تدوینگران جهان، روند تصمیم‌گیری برای ساختار فیلم چه ترتیبی داشته است. 

-اتفاقا پیشنهادهایی در این زمینه دریافت کرده‌ام از جمله این که تجربه ساخت فیلم را به صورت یک کتاب دربیاورم. پیشنهاد جالبی است که به آن فکر خواهم کرد. ممکن است فیلمنامه یا کتابی بر این اساس بنویسم. به هر حال شکی نیست که این مصاحبه‌ها و مدارک ارزش سینمایی دارند.

*به جز مصاحبه‌ها، اسناد و مدارک مهم دیگری هم بود که به دلیل ربط نداشتن به خط اصلی داستان یا طولانی شدن فیلم کنار گذاشته باشید؟

-مدارک زیادی پیدا کردیم که نتوانستیم از آن‌ها در فیلم استفاده کنیم. البته عمده‌شان در تمام کتابخانه‌ها و مرکز تحقیقاتی جهان در دسترس همه هستند و اگر کسی بخواهد به سادگی می‌تواند پیدایشان کند. ما در هر صورت به فکر این هستیم که این مدارک را به نحوی برای علاقه‌مندان ساکن ایران قابل دسترس‌تر کنیم.

*چه فکر خوبی! به نظرتان بهترین استفاده‌ای که از مصاحبه‌ها می‌توان کرد، چه می‌تواند باشد؟

-ممکن است کات هشت ساعته ما تبدیل به مجموعه‌ای چند قسمتی شود یا فیلم‌های دیگری درباره همین موضوع تولید کنم. در این مدت پیشنهادهای هیجان‌انگیز زیادی دریافت کرده‌ام مانند این که «کودتای ۵۳» تبدیل به فیلمی داستانی شود اما باید کمی زمان بگذرد تا ببینم آیا و چه‌طور پروژه من را جذب خودش می‌کند. باید صبر کرد و دید!

انتهای پیام/