به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری صبا، مهدی مظفری ساوجی شاعر و نویسنده که پیش‌تر گفت‌وگوهای خود با بزرگان فرهنگ و هنر از جمله نجف دریابندری، ضیا موحد، ایران درودی، عباس کیارستمی، مسعود کیمیایی، سیمین بهبهانی، اکبر رادی، شمس لنگرودی و… را در قالب کتاب منتشر کرده بود، این بار کتاب «گفت‌وگو با مفتون امینی» را به‌واسطه انتشارات مروارید به چاپ رسانده است.

مهدی مظفری ساوجی در گفت‌‌وگو با خبرنگار صبا درباره هدف خود از تالیف کتاب‌های گفت‌وگومحور گفت: هر جامعه‌ای که از ثبت و ضبط فرهنگ شفاهی خود غفلت ورزد ناگزیر دچار غبن و زیان می‌شود. به همین دلیل یکی از هدف‌های من در تالیف کتاب‌های گفت‌و‌گومحور این است که مکنونات تاریخ و فرهنگ ایران را در قالب مکتوبات، برای آیندگان حفظ کنم. بسیاری از این بزرگان نظیر نجف دریابندری، سیمین بهبهانی، اکبر رادی، احسان یارشاطر، رضا سیدحسینی، صفدر تقی‌زاده، اسماعیل خویی، مرتضی ممیز، منوچهر آتشی، محمد حقوقی، محمد قهرمان، مظاهر مصفا، احسان نراقی، طاهره صفارزاده، ایرج کابلی، عمران صلاحی و… که من با آن‌ها گفت‌وگو کرده‌ام در قید حیات نیستند. طبیعی است که این افراد تجربیاتی داشتند که اگر ثبت و ضبط نمی‌شد، دسترسی به آن‌ها دیگر غیرممکن بود. حفظ تجربیات گذشتگان، به‌ویژه فرهنگسازان یک سرزمین از جمله مولفه‌ها و اهداف مهم هر جامعه‌ است و غفلت از این امر در هر‌ صورت خلاهایی ایجاد می‌کند که هرگز جبران‌پذیر نیست.

او ادامه داد: متاسفانه ما به‌ویژه در سال‌های مجازی‌زده اخیر بیش از آنکه در قید عمارت پای‌بست باشیم در بند نقش ایوان بوده‌ایم. غافل از آنکه فضای مجازی بنابه اقتضای طبیعتش مثل شاخه سیلابی پی این پای‌بست کهن را که فرهنگ منیع و رفیع فارسی است، سست کرده و اگر بیش از این غفلت ورزیده شود دور نیست که این برج و بارو با همه جلال و جبروتش در هم‌ شکند و بر سرمان خراب شود. با کمال تاسف سیستم فست‌فودی رسانه‌ها و اپلیکیشن‌های مجازی با اشتهایی سیری‌ناپذیر در حال بلعیدنِ زندگی و زمانه ماست و این در حقیقت همان چشم اسفندیار یا پاشنه آشیلی است که اگر دیر بجنبیم هویت و هستی ما را از ریشه بیرون می‌آورد و در نهایت ما می‌مانیم و درختی گَشن، که سرا و سرپناه مور و موریانه است.

ساوجی با بیان اینکه پژوهش همواره نقش مهمی در تالیف این‌گونه کتاب‌ها داشته است، عنوان کرد: برای گفت‌وگو با یک هنرمند یا اندیشمند باید با خوانش دقیق آثار او به سلسله سوالاتی پیرامون زندگی و آثارش دست یابیم که در نهایت بتواند متنی منقح و مستند در اختیار مخاطبان این‌گونه آثار قرار دهد. متنی که قابل استفاده باشد و بتوان در جُستارها، مقالات و متون پژوهشی به آن استناد کرد.‌ به عنوان مثال اگر یک پژوهشگر یا منتقد بخواهد درباره یک نویسنده یا شاعر پژوهش کند، به‌طبع بعد از آثار آن شاعر یا نویسنده مهم‌ترین منبعی که می‌تواند سندی دست اول در اختیار وی قرار دهد، همین گفت‌وگوهاست، زیرا گفت‌وگوها چهره‌ای صریح و آینه‌ای شفاف و بی‌اعوجاج از زندگی و آثار فرد به مخاطب ارایه می‌کنند.

این شاعر و نویسنده درباره مفتون امینی و سبک شعری و زبان ساده او نیز تصریح کرد: مفتون امینی جزو معدود افراد در قید حیات است که از نزدیک محضر نیما را درک کرده و به دیدار او در خانه‌اش رفته است. مفتون سرودن شعر را به طور جدی از دهه سی با شعر کلاسیک آغاز کرد و به‌تدریج به سمت شعر نیمایی و سپید کشیده شد، تا آنجا که امروز اغلب اشعار او در قالب سپید‌ند. بااین‌همه در تمام این سال‌ها گاهی سری هم به شعر کلاسیک زده و سراغی نیز از قالب‌های شعر قدیم فارسی گرفته و حتی شور و وجد شاعرانه‌اش را گاه در قالب غزل یا بعضی دیگر از قالب‌های کهن ارایه کرده است.

مظفری افزود: او شاعری‌ است که همیشه مورد توجه اهالی فرهنگ و ادب بوده است و شعرهایش به دلیل زبان سهلِ ممتنع همواره نظر طیف وسیعی از مخاطبان را به خود معطوف کرده است. این زبان به‌ندرت در اشعار دیگر شاعران هم‌دوره او دیده می‌شود. به عنوان مثال احمد شاملو یا مهدی اخوان ثالث زبان شعرشان آرکاییک‌ یا کهن‌گرایانه است، در حالی‌ که زبان شعر مفتون، مشحون از نشانه‌های زندگی امروز است و به همین دلیل ملموس و محسوس می‌نماید و حاوی جلوه و جلایی از سادگی است، انگار زبان در اتاقی شیشه‌ای زندگی می‌کند یا برکه‌ای است زلال که سنگریزه‌های رنگین و خیال‌برانگیزِ عمق آن دیده می‌شود. زبانی است که مخاطبان شعر امروز، اعم از مخاطبان عام یا خاص به اجزا و عناصر سازنده‌اش دسترسی دارند و نیاز نیست برای ادراک و کشف جوارح و جوانحش به منابع ادبی و تاریخی، چنان‌که مثلا برای درک و شناخت شعر شاملو یا اخوان نیاز است، مراجعه کنند.

مظفری درباره نحوه پیوند با اشعار مفتون در مقایسه با شاعرانی نظیر شاملو و اخوان گفت: ما برای درک شعر بعضی از شاعران ناگزیر از پیوندی تاریخی هستیم. مثلا در اشعار بسیاری از شاعران معاصر با واژگان و اصطلاحاتی سروکار داریم که قدمت‌شان به هزار سال و حتی بیشتر می‌رسد و بدون اِشراف و اِشعار به فرهنگ لغت یا متون منثوری نظیر «کلیله و دمنه»، «تاریخ بیهقی»، «مرزبان‌نامه»، «تذکرهالاولیا»، «سمک عیار»، «تاریخ جهانگشای جوینی»، «مقامات حمیدی»، «قابوس‌نامه»، «جوامع ‌الحکایات»، سفرنامه‌ها از جمله «سفرنامه ناصرخسرو»، تفاسیر قرآن یا دواوین شعرای متقدم، درک و دریافت مفاهیم و مضامین‌شان امکان‌پذیر نیست. زیرا برخی کلمات در دهه‌ها و سده‌های اخیر، به دلایل گوناگون کاربرد و کارکرد خود را از دست داده‌اند و برای دریافت معنا یا معانی آن‌ها ناگزیر از مراجعه به لغت‌نامه‌ایم. مفتون امینی از این نظر کار مخاطبان، به‌ویژه مخاطبان عام را آسان کرده است و شعردوستان به‌سادگی می‌توانند با اشعار او ارتباط برقرار کنند.

مظفری ساوجی درباره ریشه‌یابی زبان سهل ممتنع در شعر معاصر ایران نیز خاطرنشان کرد: جستجو در ریشه‌های این زبان بیش از همه ما را به شعر فروغ فرخزاد می‌رساند. در واقع نخستین رگه‌ها و بارقه‌های جدی این پیوند، یعنی تبلور و تلالو زبان ساده دشوار یا به‌اصطلاح سهلِ ممتنع‌ در دو کتاب آخر فروغ دیده می‌شود. در واقع کتاب‌های «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» نخستین چراغ‌هایی هستند که در این اتاق، که اسمش شعر معاصر است، افروخته شده‌اند. بعد از فروغ این زبان به‌وسیله تعدادی از هم‌طیفان او از جمله سهراب سپهری و احمدرضا احمدی بال و پر گرفت و به بالندگی و بلوغ رسید و امروز مثلا مفتون امینی و شمس لنگرودی از سرآمدان این عرصه‌اند.

نویسنده کتاب «مُردن که جُرم نیست» اظهار کرد: مفتون امینی از دهه سی تا امروز فرازهای بسیاری را پشت‌ِ سر نهاده و با شاعران و نویسندگان شاخصی نظیر نیما یوشیج، محمدحسین شهریار، احمد شاملو، محمود دولت‌آبادی، جلال آل احمد، غلام‌حسین ساعدی، یدالله رویایی، نصرت رحمانی، منوچهر آتشی، عمران صلاحی، سیمین بهبهانی، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج، محمدرضا شفیعی کدکنی، رضا براهنی، احمد رضا احمدی، بیژن جلالی، جواد مجابی و… حشر و نشر داشته است به همین دلیل ثبت و ضبط تجربیات و خاطرات هفتاد ساله چنین انسانی آن‌هم در آستانه صدسالگی او از واجبات است.

مهدی مظفری ساوجی از چاپ چند کتاب دیگر خود در آینده نزدیک خبر داد و گفت: کتاب «هستی‌شناسی شعر» (درآمدی تبارشناختی به ایده‌های نو در شعر ایران و جهان) در ۱۲۰۰ صفحه و در دو جلد وزیری به‌زودی منتشر خواهد شد. این کتاب در جست‌وجوی ریشه‌های نوآوری در شعر ایران و جهان مخاطب را به اعماق قرون و اعصاری می‌برد که بسا دور از دسترس‌اند و به او یادآوری می‌کند که بسیاری از بدعت‌ها و بدایع در عالم ادبیات و هنر، به‌ویژه شعر، ریشه‌های عمیقی در دنیای قدیم دارند که حتی تا عصر حجر قدیم و جدید قابل ردیابی و جست‌وجو است و می‌شود مثلا از باب علم‌الانساب یا درخت زندگی در آن‌ها نگریست؛ در واقع همان جُستنِ روحِ نو در تن حرف کهن که مولوی در مثنوی به آن اشاره کرده است. یا چنان‌که بیدل دهلوی می‌گوید:

ای تجدیدآشنای آثارِ قدیم

هر طرزِ نوی که می‌تراشی کهن است

او ادامه داد: در شعر عنتره بن شداد نیز که یکی از بزرگ‌ترین شاعران عرب پیش از اسلام است تلویحا به همین نکته اشاره شده است. آنجا که می‌گوید: آیا نغمه‌ای هست که شاعران آن را نسروده باشند؟ در قرآن هم آمده: کُلُّ یَومٍ هُوَ فی شأنٍ «او هر روز در صناعت و شانی است». می‌توان گفت «نوآوری، سنتِ اوست‌». البته غالبا پیشگامان نوآوری به این مساله اِشراف داشته‌اند، چنان‌که مثلا نیما یوشیج خود در جایی به‌صراحت اذعان می‌کند که در هنر غالبا هر چیزی از ریشه گذشته آب می‌خورد. به‌هرحال «هستی‌شناسی شعر» چنین خاستگاهی دارد و من در این کتاب سعی کرده‌ام با مراجعه به مراجع دست اول تصویری واضح از این وضعیت به دست دهم.

مظفری ساوجی در پایان به دیگر کتاب‌های در دست انتشار خود اشاره و بیان کرد: چند اثر در زمینه گفت‌وگو در دست چاپ دارم که از آن میان گفت‌وگو با اسماعیل خویی، گفت‌‌وگو با مرتضی کاخی، گفت‌‌وگو با بهاءالدین خرمشاهی، و جلدهای دوم کتاب‌های گفت‌‌وگو با شمس لنگرودی، گفت‌‌وگو با ضیا موحد و گفت‌و‌گو با مفتون امینی در یکی دو سال آینده منتشر خواهند شد.

این شاعر و نویسنده که تا امروز دو جایزه کتاب سال شعر ایران را در کارنامه خود دارد از انتشار کتاب شعر تازه خود در بهار ۱۴۰۱ از سوی انتشارات نگاه خبر داد.

ندا زنگینه

انتهای پیام/